Hành Trình Của Người Hành Hương (The Pilgrim's Progress) của John Bunyan
Trong kho tàng văn học Cơ Đốc, hiếm có tác phẩm nào vượt qua được tầm ảnh hưởng sâu rộng và lâu dài của “The Pilgrim’s Progress” (tạm dịch: “Hành Trình Của Người Hành Hương”) của John Bunyan. Được viết từ trong ngục tù vào thế kỷ 17, đây không chỉ là một câu chuyện ngụ ngôn thuần túy, mà là một bản đồ tâm linh sống động, một sự giải kinh sâu sắc về hành trình đức tin của một Cơ Đốc nhân. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu tác phẩm dưới lăng kính Kinh Thánh, khám phá những hình ảnh biểu tượng, nền tảng Thánh Kinh và những ứng dụng thiết thực cho hành trình thuộc linh của mỗi chúng ta ngày nay.
John Bunyan (1628-1688) viết phần đầu của Hành Trình Của Người Hành Hương trong thời gian bị cầm tù tại nhà tù Bedford vì tội “giảng đạo không phép” – một tội danh dành cho những người không thuộc Giáo hội Anh Quốc. Bối cảnh này vô cùng quan trọng. Bunyan không viết từ tháp ngà học thuật, mà từ sự đau khổ, cô đơn và niềm tin bị thử thách. Điều này làm cho tác phẩm của ông thấm đẫm tính chân thực và sức mạnh thuộc linh. Nó phản ánh chân lý trong II Cô-rinh-tô 12:9: “Đức Chúa Trời phán rằng: Ân điển ta đủ cho ngươi rồi, vì sức mạnh của ta nên trọn vẹn trong sự yếu đuối. Ấy vậy, tôi sẽ rất vui lòng khoe mình về sự yếu đuối tôi, hầu cho sức mạnh của Đấng Christ ở trong tôi.” Sự yếu đuối của ngục tù đã trở thành phương tiện để quyền năng của Đấng Christ và lẽ thật của Phúc Âm được bày tỏ cách mạnh mẽ.
Tác phẩm này là đỉnh cao của tư tưởng Thanh giáo (Puritan), nhấn mạnh đến:
- Sự Cá Nhân của Đức Tin: Mỗi người phải tự mình đối diện với gánh nặng tội lỗi và tìm kiếm sự cứu rỗi.
- Thẩm Quyền Tối Thượng của Kinh Thánh: Mọi hướng dẫn đều đến từ “Quyển Sách” – chính là Kinh Thánh.
- Hành Trình Thuộc Linh như một Cuộc Chiến: Đời sống Cơ Đốc không phải là sự an nghỉ thụ động, mà là một cuộc hành hương đầy thử thách hướng về Thành Phố Thiên Quốc.
Câu chuyện bắt đầu với nhân vật chính, Christian (Cơ Đốc Nhân), đang mang trên lưng một gánh nặng lớn – biểu tượng cho sự nhận biết tội lỗi và sự phán xét của Đức Chúa Trời. Ông đọc “Quyển Sách” và nhận ra thành phố mình đang sống, Thành Hủy Diệt, sẽ bị hủy phá. Điều này trực tiếp ám chỉ đến Sáng Thế Ký 19 về sự hủy diệt Sô-đôm và lời cảnh báo trong Khải Huyền 18 về sự sụp đổ của Ba-by-lôn. Từ “Hủy Diệt” trong nguyên văn mang ý nghĩa sự hư mất đời đời (tiếng Hy Lạp: apōleia).
Được người Evangelist (Truyền Đạo) chỉ dẫn, Christian khởi hành, bỏ lại gia đình, hướng về Cửa Hẹp. Hành động “bỏ lại” này nhắc chúng ta về lời kêu gọi triệt để của Chúa Giê-xu trong Lu-ca 14:33: “Như vậy, nếu ai trong các ngươi không bỏ mọi sự mình có, thì không được làm môn đồ ta.”
Một trong những điểm mấu chốt đầu tiên trong hành trình là Đồi Thập Tự Giá. Tại đây, khi Christian chạy đến chân thập tự giá, gánh nặng trên lưng ông tự nhiên rời ra và lăn xuống một ngôi mộ gần đó, biến mất. Đây là hình ảnh minh họa sống động cho thần học về sự chuộc tội. Gánh nặng tội lỗi không được gỡ bỏ bởi nỗ lực cá nhân (như cố gắng leo lên “Núi Luật Pháp” trước đó), mà được cất đi bởi công lao của Đấng Christ trên thập tự giá. Chữ “rời ra” trong nguyên tác có nghĩa là được tháo cởi, được giải phóng (tiếng Hy Lạp: apolyō). Sự kiện này ứng nghiệm Cô-lô-se 2:13-14: “Ngài đã xóa tờ khế lập nghịch cùng chúng ta... Ngài đã đóng đinh tờ khế đó vào thập tự giá.”
Bunyan sử dụng hệ thống nhân vật và địa điểm như một bảng chú giải thuộc linh:
- Ông Worldly-Wiseman (Kẻ Khôn Ngoan Theo Thế Gian): Đại diện cho triết lý sống dựa trên lẽ thường và đạo đức bề ngoài, khuyên Christian tìm đến ông Legality (Hình Thức) và con trai ông là Civility (Lễ Độ). Ông này tượng trưng cho sự cám dỗ của “một Phúc Âm khác” dựa trên việc làm, như được cảnh báo trong Ga-la-ti 1:6-7.
- Faithful (Trung Tín) và Hopeful (Hi Vọng): Những người bạn đồng hành đích thực, tượng trưng cho những đức tính không thể thiếu trong đời sống đức tin (I Cô-rinh-tô 4:17, Rô-ma 5:4-5).
- Thung Lũng Hình Phạt và Quỷ Vực: Tượng trưng cho những cơn khủng hoảng đức tin, sự cáo trách và tấn công của ma quỷ. Christian vượt qua nhờ những lời hứa trong Kinh Thánh và lời cầu nguyện, minh họa cho Ê-phê-sô 6:16-17 về thuẫn đức tin và gươm của Đức Thánh Linh.
- Thành Vanity Fair (Hội Chợ Phù Vân): Một trong những chương nổi tiếng nhất, lột tả thế gian như một hội chợ bán mọi thứ phù phiếm: danh vọng, chức tước, khoái lạc... Nơi đây, Faithful bị xử tử vì từ chối các mặt hàng của hội chợ. Điều này phản ánh lời dạy của sứ đồ Giăng trong I Giăng 2:15-17: “Chớ yêu thế gian, cũng đừng yêu các vật ở thế gian nữa... vì mọi sự trong thế gian... đều đến từ thế gian mà chẳng đến từ Cha.”
- Lâu Đài Nghi Ngờ (Doubting Castle) và Chúa Khổng Lồ Tàn Ác (Giant Despair): Mô tả một cách xuất sắc tình trạng trầm cảm, nghi ngờ thuộc linh sau một sai lầm (Christian và Hopeful rời khỏi đường chính). Chìa khóa để thoát ra khỏi lâu đài này chính là Chìa Khóa của Lời Hứa – những lời hứa của Đức Chúa Trời trong Kinh Thánh. Điều này dạy chúng ta rằng trong cơn tuyệt vọng, lời Chúa là ánh sáng và hy vọng duy nhất (Thi Thiên 119:105).
Hành Trình Của Người Hành Hương gần như không có một trang nào thiếu vắng hơi thở của Kinh Thánh. Hành trình của Christian là hiện thân của lời dạy trong Hê-bơ-rơ 11:13-16 về việc các đấng thuộc linh xưa “xưng mình là kẻ khách và bộ hành trên đất”, đi tìm một quê hương tốt hơn. Khái niệm “hành hương” (pilgrim) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp parepidēmos (I Phi-e-rơ 2:11), nghĩa là “người ngoại kiều tạm trú”.
Con đường chật hẹp mà Christian đi chính là “con đường hẹp” dẫn đến sự sống trong Ma-thi-ơ 7:14. Sự đối lập giữa Đường Rộng dẫn đến diệt vong và Đường Hẹp dẫn đến sự sống là khung sườn chính của toàn bộ câu chuyện. Các mối nguy hiểm, sự mời gọi đi lạc đường, và sự khích lệ từ những người đồng hành thật (như những người ở Nhà Vui Vẻ - Palace Beautiful, tượng trưng cho Hội Thánh địa phương) đều phản ánh thực tế của đời sống Cơ Đốc được mô tả trong Tân Ước.
1. Nhận Biết Gánh Nặng Tội Lỗi Thật Sự: Hành trình bắt đầu bằng sự thức tỉnh thuộc linh. Chúng ta cần để Đức Thánh Linh cảm thức lòng mình về tội lỗi, không phải để tuyệt vọng, mà để chạy đến với Đấng Christ. Sự an toàn giả tạo trong “Thành Hủy Diệt” (những giá trị, hệ thống và sự hưởng thụ của thế gian) là mối nguy lớn nhất.
2. Tìm Sự Giải Cứu Duy Nơi Thập Tự Giá: Không có phương thuốc nào khác cho tội lỗi. Mọi nỗ lực tự cứu mình (qua nghi lễ, đạo đức, triết lý) chỉ là “Núi Luật Pháp” sẽ đè nát chúng ta. Sự an nghỉ thật chỉ đến khi chúng ta đặt niềm tin trọn vẹn nơi sự chết thay và sống lại của Chúa Giê-xu.
3. Chuẩn Bị Tinh Thần Cho Cuộc Chiến: Khi đã bước qua Cửa Hẹp, chúng ta bước vào chiến trận. Hành Trình Của Người Hành Hương nhắc nhở chúng ta không ngây thơ về những cám dỗ (như ông Worldly-Wiseman), sự chống đối (Vanity Fair), hay những cơn khủng hoảng nội tâm (Doubting Castle). Chúng ta cần trang bị toàn bộ khí giới của Đức Chúa Trời (Ê-phê-sô 6:10-18), đặc biệt là “Chìa Khóa của Lời Hứa” – sự am hiểu và vận dụng Kinh Thánh trong mọi hoàn cảnh.
4. Tìm Kiếm và Trở Thành Bạn Đồng Hành Đích Thực: Christian có Faithful và Hopeful. Hành trình đức tin không phải để đi một mình. Chúng ta cần kết nối với những anh chị em có đức tin chân thật, những người có thể khích lệ, sửa dạy và cùng chiến đấu với chúng ta (Châm Ngôn 27:17, Hê-bơ-rơ 10:24-25). Đồng thời, chúng ta cũng phải là một Faithful hay Hopeful cho người khác.
5. Giữ Vững Đích Đến Trước Mắt: Suốt câu chuyện, Christian nhiều lần được nhắc nhở về đích đến: Thành Phố Thiên Quốc, Núi Si-ôn. Sự nhìn xa đó đã cho ông sức mạnh để từ chối những cám dỗ tạm thời. Sứ đồ Phao-lô nói: “Quên lửng sự ở đằng sau, mà bươn theo sự ở đằng trước, tôi chạy thẳng đến mục đích” (Phi-líp 3:13-14). Chúng ta cần luôn nuôi dưỡng khải tượng về thiên quốc, nơi không còn đau khổ, tội lỗi hay sự chết.
Hành Trình Của Người Hành Hương kết thúc với việc Christian và Hopeful vượt qua Dòng Sử Tử để vào Thiên Quốc. Nhưng câu chuyện không dừng lại ở đó. Phần hai của tác phẩm kể về hành trình của vợ Christian là Christiana và các con. Điều này nhấn mạnh rằng hành trình đức tin là một cuộc chạy tiếp sức qua các thế hệ. Mỗi chúng ta đều là một “khách lữ hành” trên con đường về nhà Cha.
Tác phẩm của Bunyan, qua hơn ba thế kỷ, vẫn là tiếng nói mạnh mẽ và rõ ràng cho mọi Cơ Đốc nhân: Hãy thức tỉnh, hãy từ bỏ, hãy chạy đến thập tự giá, hãy kiên trì trên con đường hẹp, và hãy luôn hướng mắt về Si-ôn. Nó nhắc nhở chúng ta rằng mọi khó khăn, thử thách, và ngay cả những thất bại trên đường đi, đều nằm trong sự cho phép và chủ quyền của Đức Chúa Trời, Đấng sẽ dẫn dắt chúng ta an toàn về đến quê hương vĩnh cửu. Như lời hứa trong Phi-líp 1:6: “Tôi tin chắc rằng Đấng đã khởi làm việc lành trong các ngươi, sẽ làm trọn hết cho đến ngày của Đức Chúa Jêsus Christ.” Hành trình của chúng ta, giống như của Christian, được bảo đảm bởi chính Đấng đã kêu gọi chúng ta.