Các Sách Lịch Sử Trong Kinh Thánh
Khi nghiên cứu Kinh Thánh, đặc biệt là Cựu Ước, chúng ta bước vào một bức tranh rộng lớn về lịch sử cứu rỗi của Đức Chúa Trời dành cho nhân loại. Trung tâm của bức tranh ấy là dân Y-sơ-ra-ên, tuyển dân của Ngài. Các sách lịch sử chính là những trang sử sống động, trung thực ghi lại hành trình đầy thăng trầm, chiến thắng và thất bại, sự vâng lời và bội nghịch của dân sự trong mối quan hệ giao ước với Giê-hô-va Đức Chúa Trời. Chúng không đơn thuần là biên niên sử, mà là “Lời được viết ra” (λόγος - *logos*) nhằm bày tỏ chính Ngài và các nguyên tắc thuộc linh vĩnh cửu.
Trong truyền thống Kinh Thánh Tin Lành, bộ sách lịch sử (Historical Books) thường đề cập đến 12 sách, bắt đầu từ Giô-suê và kết thúc với Ê-xơ-tê. Chúng nối tiếp bộ Ngũ Kinh (5 sách của Môi-se) và đặt nền tảng cho các sách tiên tri. Danh sách này bao gồm: Giô-suê, Các Quan Xét, Ru-tơ, I Sa-mu-ên, II Sa-mu-ên, I Các Vua, II Các Vua, I Sử Ký, II Sử Ký, E-xơ-ra, Nê-hê-mi, và Ê-xơ-tê.
Điều quan trọng cần hiểu là sự phân loại này mang tính chức năng. Các sách này chủ yếu thuật lại các sự kiện lịch sử, nhưng đồng thời cũng chứa đựng sự dạy dỗ luân lý, thần học sâu sắc và những lời tiên tri. Chúng được viết không phải với mục đích tường thuật khách quan theo kiểu thế tục, mà với lăng kính thần học (“theo quan điểm của Đức Chúa Trời”) để giải thích ý nghĩa của lịch sử dưới sự cai trị tối cao của Ngài.
Sách Giô-suê mở đầu bằng lời hứa và sự kêu gọi: “Hãy vững lòng bền chí…” (Giô-suê 1:6-7). Từ “Giô-suê” trong tiếng Hê-bơ-rơ (יְהוֹשֻׁעַ - *Yehoshua*) có nghĩa là “Giê-hô-va cứu rỗi”, là hình bóng về Chúa Giê-xu (Yeshua) sẽ dẫn dân sự thuộc linh vào sự an nghỉ đời đời. Sách này ghi lại sự thành tín của Đức Chúa Trời trong việc thực hiện lời hứa ban đất cho Áp-ra-ham (Sáng Thế Ký 15:18-21). Chiến thắng tại Giê-ri-cô (chương 6) nhấn mạnh nguyên tắc: chiến trận thuộc về Đức Giê-hô-va, và sự vâng lời tuyệt đối là chìa khóa của phước hạnh. Tuy nhiên, sách cũng không giấu giếm thất bại như tại thành A-hi (chương 7) do tội lỗi của A-can, dạy chúng ta bài học nghiêm túc về hậu quả của sự bất tuân trong cộng đồng giao ước.
Sách Các Quan Xét mô tả một chu kỳ bi thảm lặp đi lặp lại: Tội lỗi – Hình phạt – Kêu cầu – Giải cứu. Câu chìa khóa: “Trong lúc đó, không có vua trong Y-sơ-ra-ên; ai nấy làm theo ý mình tưởng là phải” (Các Quan Xét 21:25). Chữ “Quan Xét” (שׁוֹפְטִים - *Shophetim*) không chỉ là thẩm phán, mà còn là những người giải cứu, lãnh đạo được Đức Thánh Linh xức dầu (như Ghê-đê-ôn, Sam-sôn) để giải phóng dân sự khỏi áp bức. Sách này phơi bày sự suy đồi của con người khi xa cách Đức Chúa Trời, đồng thời bày tỏ lòng thương xót vô hạn của Ngài khi Ngài dấy lên các nhà giải cứu để đáp lại tiếng than khóc của dân sự.
Ngay giữa bối cảnh đen tối ấy, sách Ru-tơ tỏa sáng như một viên ngọc quý. Đây là một câu chuyện đầy ân điển về sự trung tín (חֶסֶד - *chesed*). Ru-tơ, một người nữ Mô-áp, qua sự trung tín với Na-ô-mi và với Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên, đã được ghi vào trong gia phả của Đấng Mê-si (Ru-tơ 4:17-22; Ma-thi-ơ 1:5). Sách này dạy chúng ta rằng kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời vượt trên biên giới chủng tộc và thời kỳ đen tối nhất, Ngài vẫn đang âm thầm hành động để bảo tồn dòng dõi thánh.
Bộ sách I & II Sa-mu-ên đánh dấu sự chuyển giao từ chế độ thẩm phán sang chế độ quân chủ. Nhân vật trung tâm là Sa-mu-ên – vị tiên tri cuối cùng của thời kỳ thẩm phán, người đã xức dầu cho hai vị vua đầu tiên: Sau-lơ và Đa-vít. Sách I Sa-mu-ên ghi lại sự thất bại thảm hại của vua Sau-lơ, một người được ban cơ hội nhưng đã bị Đức Chúa Trời từ bỏ vì sự bất tuân (I Sa-mu-ên 15:22-23). Nguyên tắc “vâng lời tốt hơn của tế lễ” vang vọng qua các thời đại.
Trái ngược hoàn toàn là Đa-vít, người được mô tả là “theo lòng Ta” (Công vụ 13:22). Giao ước Đa-vít (II Sa-mu-ên 7) là một cột mốc thần học quan trọng, hứa ban một dòng dõi đời đời, hướng đến Đấng Mê-si là Chúa Giê-xu Christ. Tuy nhiên, Kinh Thánh không tô hồng Đa-vít; tội ngoại tình và giết người của ông với Bát-sê-ba được ghi lại cách trung thực (II Sa-mu-ên 11-12), cùng với sự ăn năn thống thiết trong Thi thiên 51. Điều này dạy chúng ta về ân điển có thể phục hồi một tấm lòng tan vỡ.
I & II Các Vua tiếp nối câu chuyện sau khi Vua Đa-vít qua đời, ghi lại sự phân chia vương quốc dưới thời Rô-bô-am (930 TCN) thành Y-sơ-ra-ên (phía Bắc, 10 chi phái) và Giu-đa (phía Nam, 2 chi phái). Sách này đánh giá các đời vua dựa trên một tiêu chuẩn duy nhất: họ có trung tín thờ phượng Giê-hô-va Đức Chúa Trời tại Giê-ru-sa-lem, hay họ dung túng cho sự thờ lạy hình tượng? Các tiên tri như Ê-li, Ê-li-sê được Đức Chúa Trời dấy lên như những chứng nhân quyền năng giữa sự bội đạo của các vua.
Kết cục là sự sụp đổ không thể tránh khỏi: Vương quốc phía Bắc (Y-sơ-ra-ên) bị A-si-ri bắt làm phu tù năm 722 TCN (II Các Vua 17), và vương quốc phía Nam (Giu-đa) bị Ba-by-lôn bắt làm phu tù năm 586 TCN (II Các Vua 25). Thông điệp rõ ràng: “Gieo gì, gặt nấy” (Ga-la-ti 6:7). Sự bất trung với giao ước dẫn đến hình phạt.
Bộ I & II Sử Ký (còn gọi là Biên niên sử) được viết sau thời lưu đày, cung cấp một góc nhìn thần học khác. Sách tập trung vào vương quốc Giu-đa, dòng dõi Đa-vít, và sự thờ phượng trong đền thờ. Nó nhấn mạnh đến sự hy vọng và sự phục hồi, như lời cầu nguyện của Sa-lô-môn trong II Sử Ký 7:14: “Nhược bằng dân sự ta… hạ mình xuống, cầu nguyện, tìm kiếm mặt ta, và trở lại, bỏ con đường tà, thì ta ở trên trời sẽ nghe, tha thứ tội chúng nó, và cứu xứ họ khỏi tai vạ.” Đây là lời hứa về sự phục hưng.
Sau 70 năm lưu đày, Đức Chúa Trời dấy lên những nhà lãnh đạo để đưa dân sót trở về. E-xơ-ra là thầy tế lễ và văn sĩ, chuyên tâm “để tra xét luật pháp của Đức Giê-hô-va, giữ làm theo, và dạy cho dân Y-sơ-ra-ên biết những luật pháp và giới mạng” (E-xơ-ra 7:10). Sách ghi lại cuộc trở về thứ nhất dưới thời Xô-rô-ba-bên để xây lại đền thờ (chống đối và kiên trì), và cuộc trở về thứ hai dưới sự lãnh đạo của chính E-xơ-ra để phục hồi đời sống thuộc linh, đặc biệt là việc từ bỏ các cuộc hôn nhân sai trái với dân ngoại (chương 9-10).
Nê-hê-mi là quan tửu chánh của vua, được Đức Chúa Trời cảm động để xây lại vách thành Giê-ru-sa-lem. Sách này là một kiệt tác về sự lãnh đạo thuộc linh, sự cầu nguyện (Nê-hê-mi 1:4-11), sự can đảm đương đầu với chống đối, và sự tổ chức công việc. Sau khi xây xong vách thành, Nê-hê-mi và E-xơ-ra cùng nhau dẫn dắt dân sự tái lập giao ước với Đức Chúa Trời qua việc đọc và giải nghĩa Luật pháp (Nê-hê-mi 8).
Sách Ê-xơ-tê là độc đáo vì không nhắc trực tiếp đến Danh Đức Chúa Trời, nhưng sự quan phòng (προνοια - *pronoia*) của Ngài hiển hiện trong từng chi tiết. Câu then chốt: “Há chẳng phải vì cớ cơ hội hiện lúc nầy mà người được địa vị nàng sao?” (Ê-xơ-tê 4:14). Qua sự can đảm của Ê-xơ-tê, dân Giu-đa được giải cứu khỏi âm mưu diệt chủng. Sách này khẳng định rằng Đức Chúa Trời vẫn hoàn toàn làm chủ lịch sử ngay cả khi Ngài dường như vắng mặt, và Ngài đặt để các cá nhân vào đúng vị trí vào đúng thời điểm để thực hiện mục đích của Ngài.
Các sách lịch sử không chỉ là chuyện xưa tích cũ. Chúng là tấm gương phản chiếu cho Hội Thánh và mỗi tín hữu ngày nay:
1. Bài Học Về Sự Vâng Lời Và Bất Tuân: Nguyên tắc “vâng lời đem đến phước hạnh, bất tuân dẫn đến hình phạt” vẫn còn nguyên giá trị. Đời sống chúng ta có đang “làm theo ý mình” (Các Quan Xét) hay tìm kiếm ý Chúa và vâng theo Lời Ngài (Giô-suê 1:8)?
2. Sự Thành Tín Của Đức Chúa Trời: Dù con người thất bại, Đức Chúa Trời vẫn giữ trọn lời hứa của Ngài. Từ lời hứa ban đất, đến giao ước Đa-vít, đến sự bảo tồn dân sót, tất cả đều hướng về Chúa Cứu Thế Giê-xu. Chúng ta có thể hoàn toàn tin cậy Ngài trong mọi hoàn cảnh.
3. Vai Trò Cá Nhân Trong Kế Hoạch Của Đức Chúa Trời: Từ Ru-tơ, Đa-vít, Ê-xơ-tê đến Nê-hê-mi, Đức Chúa Trời dùng những con người bình thường, sẵn lòng và trung tín, để thực hiện công việc phi thường của Ngài. Ngài cũng đang kêu gọi và sử dụng chúng ta trong thế hệ này.
4. Sự Nguy Hiểm Của Sự Thỏa Hiệp Và Thờ Hình Tượng: Sự suy tàn của Y-sơ-ra-ên bắt đầu từ việc họ không hoàn toàn đuổi dân Ca-na-an, dẫn đến sự thờ lạy hình tượng. “Thần tượng” ngày nay có thể là chủ nghĩa vật chất, sự ham mê công việc, hay bất cứ điều gì chiếm chỗ của Đức Chúa Trời trong lòng chúng ta.
5. Sự Quan Phòng Và Hy Vọng: Như trong sách Ê-xơ-tê, ngay cả trong những thời điểm khó khăn, tối tăm nhất, Đức Chúa Trời vẫn cầm quyền. Lịch sử đang hướng về sự thành toàn trong Đấng Christ. Điều này cho chúng ta hy vọng vững chắc và sự bình an giữa cơn bão của cuộc đời.
Các sách lịch sử trong Kinh Thánh là một kho tàng vô giá, mặc khải cho chúng ta bản tính của Đức Chúa Trời – Đấng thánh khiết, công bình nhưng đầy lòng thương xót và thành tín. Chúng vẽ nên một bức tranh chân thực về bản chất con người – yếu đuối và dễ sa ngã, nhưng cũng có thể được ân điển biến đổi và sử dụng cách vinh hiển. Quan trọng nhất, chúng chỉ cho chúng ta thấy rằng lịch sử không phải là một chuỗi sự kiện ngẫu nhiên, mà là câu chuyện do Đức Chúa Trời viết nên, với trung tâm và cao điểm là Chúa Giê-xu Christ, Vua trên muôn vua, Đấng đến để lập một giao ước mới bằng chính huyết Ngài. Ước mong mỗi chúng ta, khi đọc những trang sử này, sẽ không chỉ thêm kiến thức, mà còn được thách thức sống một đời sống trung tín, vâng lời, và hoàn toàn tín thác vào Đấng nắm giữ quá khứ, hiện tại và tương lai trong tay Ngài.