Đạo Đức Học Nghĩa Vụ
Trong thế giới đầy biến động và các hệ giá trị thay đổi liên tục, Cơ Đốc nhân thường đứng trước câu hỏi: "Tôi nên sống thế nào?" Các hệ thống đạo đức của thế gian đưa ra nhiều tiêu chuẩn, từ chủ nghĩa hưởng thụ đến chủ nghĩa tương đối. Tuy nhiên, nền tảng đạo đức của Cơ Đốc giáo có một cột trụ vững chắc và rõ ràng: Đạo đức học nghĩa vụ. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát chuyên sâu khái niệm này dưới ánh sáng của Kinh Thánh, khám phá nền tảng thần học, sự bày tỏ trong Lời Chúa và ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin hôm nay.
Đạo đức học nghĩa vụ (Deontological Ethics) là hệ thống đạo đức nhấn mạnh vào bổn phận, nghĩa vụ, và sự tuân theo các nguyên tắc đạo đức khách quan. Khác với hệ thống đạo đức dựa trên hậu quả (hành động là tốt nếu kết quả tốt), đạo đức học nghĩa vụ khẳng định rằng một số hành động là bắt buộc về mặt đạo đức (nghĩa vụ) hoặc bị cấm tuyệt đối bất kể hậu quả ra sao, bởi vì chúng xuất phát từ bản chất của Đức Chúa Trời và ý chỉ Ngài đã mặc khải.
Nền tảng của đạo đức học nghĩa vụ trong Cơ Đốc giáo không dựa trên triết lý con người, mà dựa trên chính bản tính của Đức Chúa Trời. Ngài là Đấng Thánh (Ê-sai 6:3), Công Bình (Phục-truyền 32:4), và Chân Thật (Giăng 14:6). Do đó, ý chỉ và luật pháp Ngài phản ánh bản tính thánh khiết ấy. Khi Đức Chúa Trời phán: "Ngươi chớ..." hoặc "Ngươi phải...", đó không phải là những gợi ý tùy nghi, mà là những mệnh lệnh đạo đức khách quan xuất phát từ Đấng Tạo Hóa. Sự vâng lời là nghĩa vụ của thọ tạo đối với Đấng Tạo Hóa.
Kinh Thánh Cựu Ước cung cấp bộ luật đạo đức nghĩa vụ rõ ràng nhất: Mười Điều Răn (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:1-17). Cấu trúc của Mười Điều Răn rất quan trọng: bốn điều đầu nói về nghĩa vụ của con người đối với Đức Chúa Trời (đạo đức thờ phượng), sáu điều sau nói về nghĩa vụ đối với người lân cận (đạo đức xã hội). Điều này cho thấy mọi nghĩa vụ đều bắt nguồn từ mối quan hệ đúng đắn với Đức Chúa Trời. Từ nguyên Hy Lạp cho "điều răn" là entolē (ἐντολή), mang nghĩa một mệnh lệnh, chỉ thị có thẩm quyền. Từ Hê-bơ-rơ tương ứng là mitsvah (מִצְוָה), cũng mang ý nghĩa là điều răn, mệnh lệnh từ một vị trí có thẩm quyền.
"Ấy vậy, các ngươi hãy giữ làm theo các điều răn, luật pháp và mạng lịnh mà ngày nay ta truyền cho các ngươi." (Phục-truyền Luật-lệ Ký 7:11)
Một hiểu lầm phổ biến là Tân Ước phế bỏ đạo đức học nghĩa vụ của Cựu Ước. Trái lại, Chúa Giê-xu đã làm cho trọn và đào sâu ý nghĩa thực sự của luật pháp. Trong Bài Giảng Trên Núi (Ma-thi-ơ 5-7), Chúa Giê-xu liên tục nói: "Các ngươi có nghe lời phán... còn ta phán cho các ngươi..." Ngài không hủy bỏ điều răn, nhưng đưa nó từ hành động bên ngoài vào tấm lòng bên trong. Giết người không chỉ là hành động, mà là sự giận dữ trong lòng (Ma-thi-ơ 5:21-22). Ngoại tình không chỉ là hành động, mà là sự tham muốn trong tư tưởng (Ma-thi-ơ 5:27-28).
Điều này đưa chúng ta đến điểm cốt lõi: Đạo đức học nghĩa vụ Cơ Đốc không phải là sự tuân thủ luật pháp cách máy móc để được xưng công bình (legalism), cũng không phải là sự vâng giữ bề ngoài (hypocrisy). Chúa Giê-xu đã tóm tắt toàn bộ luật pháp và lời tiên tri vào hai nghĩa vụ nền tảng:
"Ngươi phải hết lòng, hết linh hồn, hết ý mà kính mến Chúa, là Đức Chúa Trời ngươi. Ấy là điều răn thứ nhất và lớn hơn hết. Điều răn thứ hai đây, cũng như vậy: Ngươi phải yêu kẻ lân cận như mình." (Ma-thi-ơ 22:37-39)
Chữ "phải" ở đây (trong tiếng Hy Lạp là động từ ở thức mệnh lệnh) khẳng định đây là nghĩa vụ bắt buộc. Mọi điều răn khác đều là sự triển khai cụ thể của hai nghĩa vụ yêu thương này. Sứ đồ Phao-lô cũng xác nhận: "Vì ai yêu kẻ lân cận mình, đã làm trọn luật pháp... vậy sự yêu thương là sự làm trọn luật pháp." (Rô-ma 13:8,10). Như vậy, nghĩa vụ và tình yêu trong đạo đức Cơ Đốc không đối nghịch, mà hòa quyện. Tình yêu thật sự thể hiện qua việc làm trọn nghĩa vụ theo ý muốn Đức Chúa Trời.
Một thách thức lớn trong thần học là dung hòa ân điển (grace) và nghĩa vụ (duty). Kinh Thánh dạy rõ ràng rằng sự cứu rỗi là bởi ân điển, qua đức tin, không bởi việc làm (Ê-phê-sô 2:8-9). Vậy tại sao chúng ta lại nói về "nghĩa vụ"?
Câu trả lời nằm ở trật tự thần học. Chúng ta không làm tròn nghĩa vụ để được cứu, mà chúng ta làm tròn nghĩa vụ bởi vì đã được cứu. Nghĩa vụ là lời đáp lại đầy lòng biết ơn đối với ân điển mà Chúa đã ban. Phao-lô mô tả điều này: "Vì ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu... Vì chúng ta là việc Ngài làm ra, đã được dựng nên trong Đức Chúa Jêsus Christ để làm việc lành mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn trước cho chúng ta làm theo." (Ê-phê-sô 2:8,10).
Các "việc lành" đó chính là những nghĩa vụ Đức Chúa Trời đã định cho con cái Ngài. Ân điển đi trước, nghĩa vụ theo sau. Ân điển là động lực, nghĩa vụ là sự biểu hiện. Trong Tân Ước, các thư tín thường có cấu trúc: Phần đầu nói về giáo lý (sự thật về ân điển và địa vị mới trong Christ), phần sau nói về đạo đức (nghĩa vụ và cách sống phù hợp). Ví dụ, thư Rô-ma 1-11 nói về ân điển cứu rỗi, Rô-ma 12-16 bắt đầu bằng: "Vậy, hỡi anh em, tôi lấy sự thương xót của Đức Chúa Trời khuyên anh em..." rồi liệt kê các nghĩa vụ cụ thể.
"Hãy làm hết việc mình cách vui lòng, như làm cho Chúa, chớ không phải làm cho người ta." (Cô-lô-se 3:23)
Động lực tối thượng để làm tròn nghĩa vụ Cơ Đốc không phải là sợ hãi hình phạt hay khao khát được khen ngợi, mà là lòng yêu mến Chúa và ước muốn làm vinh hiển Danh Ngài. Khi nghĩa vụ xuất phát từ mối tương giao sống động với Christ, nó trở nên nhẹ nhàng và vui thỏa (Ma-thi-ơ 11:30).
Làm thế nào để đạo đức học nghĩa vụ được áp dụng vào cuộc sống hằng ngày của Cơ Đốc nhân? Dưới đây là một số lĩnh vực cụ thể:
1. Nghĩa Vụ Đối Với Đức Chúa Trời:
- Thờ phượng: Đây là nghĩa vụ tối cao (Thi-thiên 95:6). Không phải là một hoạt động tùy hứng, mà là sự nhận biết và tôn vinh Đấng đáng được tôn thờ.
- Cầu nguyện: Là nghĩa vụ giao tiếp và lệ thuộc (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:17).
- Học Kinh Thánh: Là nghĩa vụ tìm biết ý Chúa để vâng theo (Giô-suê 1:8).
- Sống thánh khiết: "Hãy nên thánh, vì ta là thánh" (I Phi-e-rơ 1:16) là một mệnh lệnh, một nghĩa vụ dựa trên bản tính của Đức Chúa Trời.
2. Nghĩa Vụ Đối Với Gia Đình:
- Vợ chồng: Nghĩa vụ yêu thương, tôn trọng, chung thủy (Ê-phê-sô 5:22-33; Hê-bơ-rơ 13:4).
- Cha mẹ và con cái: Con cái vâng lời cha mẹ; cha mẹ nuôi nấng, dạy dỗ con cái trong đường Chúa (Ê-phê-sô 6:1-4).
- Chăm sóc người thân: "Nếu có ai không săn sóc đến bà con mình, nhứt là không săn sóc đến người nhà mình, ấy là người chối bỏ đức tin, lại xấu hơn người không tin nữa." (I Ti-mô-thê 5:8).
3. Nghĩa Vụ Đối Với Hội Thánh:
- Hiệp lại: "Chớ bỏ sự nhóm lại như mấy kẻ quen làm" là một mệnh lệnh (Hê-bơ-rơ 10:25).
- Sử dụng ân tứ: Mỗi tín hữu có nghĩa vụ dùng ân tứ Chúa ban để gây dựng thân thể Đấng Christ (I Phi-e-rơ 4:10).
- Khuyên bảo, yên ủi, gánh vác: (Ga-la-ti 6:1-2).
4. Nghĩa Vụ Đối Với Xã Hội Và Chính Quyền:
- Vâng phục chính quyền: "Mỗi người phải vâng phục các đấng cầm quyền trên mình" (Rô-ma 13:1). Nghĩa vụ này có giới hạn khi chính quyền đòi hỏi điều trái với mệnh lệnh tối cao của Đức Chúa Trời (Công vụ 5:29).
- Làm việc cách trung tín: Như đã nêu trong Cô-lô-se 3:23.
- Làm chứng và rao truyền Phúc Âm: "Đức Chúa Jêsus đến gần mà phán cùng môn đồ như vầy: Hết cả quyền phép ở trên trời và dưới đất đã giao cho ta. Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân... dạy họ giữ hết cả mọi điều mà ta đã truyền cho các ngươi." (Ma-thi-ơ 28:18-20) - Đây là Đại Mạng Lệnh, một nghĩa vụ truyền giáo cho mọi tín hữu.
Con người tự nhiên không có khả năng hoàn thành nghĩa vụ đạo đức theo tiêu chuẩn của Đức Chúa Trời. Sự vâng phục đích thực là kết quả của công tác biến đổi bên trong bởi Đức Thánh Linh. Chính Ngài ban năng lực để chúng ta sống đẹp ý Chúa.
"Vì ấy là Đức Chúa Trời cảm động anh em vừa muốn vừa làm theo ý tốt Ngài." (Phi-líp 2:13)
Phao-lô liệt kê những "việc làm của xác thịt" và đối chiếu với "bông trái của Thánh Linh" (Ga-la-ti 5:19-23). Bông trái — yêu thương, vui mừng, bình an, nhịn nhục... — chính là những phẩm chất khiến chúng ta có thể thực hiện các nghĩa vụ Cơ Đốc cách đúng đắn và vui lòng. Đời sống đạo đức không phải là nỗ lực "cắn răng chịu đựng" của bản thân, mà là bước đi theo sự dẫn dắt và năng lực của Thánh Linh (Ga-la-ti 5:16, 25).
Kết Luận
Đạo đức học nghĩa vụ Cơ Đốc cung cấp một khuôn khổ vững chắc và rõ ràng cho đời sống tin kính. Nó bắt nguồn từ chính bản tính thánh khiết và ý chỉ mặc khải của Đức Chúa Trời, được tóm gọn trong điều răn yêu thương và được Chúa Giê-xu Christ làm cho trọn. Nghĩa vụ Cơ Đốc không phải là gánh nặng của sự cứu rỗi bởi việc làm, mà là đặc ân và đáp ứng đầy lòng biết ơn của những người đã được cứu chuộc bởi ân điển. Khi chúng ta hiểu rằng mọi nghĩa vụ — trong thờ phượng, gia đình, Hội Thánh và xã hội — đều là cơ hội để bày tỏ tình yêu với Chúa và làm vinh hiển Danh Ngài, thì sự vâng phục trở nên ngọt ngào và đáng ao ước. Ước mong mỗi chúng ta, được Đức Thánh Linh năng lực, sống một đời sống "đẹp lòng Chúa mọi đường" (Cô-lô-se 1:10), trung tín trong mọi nghĩa vụ mà Ngài đã giao phó, như những đầy tớ tốt và trung tín của Đấng Christ.