Đạo đức thực dụng là gì?

Trong một thế giới phức tạp, nơi những tình huống đạo đức không phải lúc nào cũng đen trắng rõ ràng, nhiều Cơ Đốc nhân trung tín thường đặt ra câu hỏi: Làm thế nào để áp dụng các nguyên tắc đạo đức của Kinh Thánh vào thực tế đời sống một cách hiệu quả và khôn ngoan? Điều này dẫn chúng ta đến khái niệm “Đạo đức thực dụng” – không phải là một triết lý đạo đức thế tục, mà là một sự tìm kiếm, áp dụng cách thực tế và khôn ngoan các chân lý đạo đức vĩnh cửu của Đức Chúa Trời vào mọi ngõ ngách của cuộc sống. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát nền tảng Kinh Thánh cho một đời sống đạo đức thực dụng, nơi đức tin không tồn tại trong chân không của lý thuyết, nhưng được thể hiện qua hành động và sự khôn ngoan thiên thượng.

Trước hết, cần làm rõ thuật ngữ. **Chủ nghĩa thực dụng (Utilitarianism)** trong triết học thế tục, thường gắn với Jeremy Bentham hay John Stuart Mill, là hệ thống đạo đức đánh giá tính đúng sai của một hành động dựa trên **hậu quả** của nó – cụ thể là tối đa hóa lợi ích/hạnh phúc cho số đông. Triết lý này có thể dẫn đến chủ nghĩa “cứu cánh biện minh cho phương tiện” (the end justifies the means).

Ngược lại, **Đạo đức thực dụng Cơ Đốc** mà chúng ta bàn đến, xuất phát từ một nền tảng hoàn toàn khác. Nó không phải là việc chọn lựa nguyên tắc dựa trên kết quả, mà là việc **ứng dụng một cách thực tế và khôn ngoan các nguyên tắc đạo đức tuyệt đối của Đức Chúa Trời** vào những tình huống cụ thể, phức tạp của đời sống. Từ Hy Lạp praxis (πρᾶξις) nghĩa là “hành động”, “thực hành”, được dùng trong Tân Ước để chỉ việc thực hành Lời Chúa (Gia-cơ 1:25). Đạo đức thực dụng Cơ Đốc, do đó, là praxis của đức tin – đức tin thể hiện qua việc làm (Gia-cơ 2:17).

Nền tảng của nó là sự vâng phục **các mạng lệnh và nguyên tắc tuyệt đối của Kinh Thánh**, nhưng với sự khôn ngoan (sophia – σοφία) và sự hiểu biết (sunesis – σύνεσις) được Thánh Linh ban cho để áp dụng chúng. Nó công nhận rằng khi đối diện với hai điều tốt, hoặc trong những tình huống bi đát, chúng ta cần sự khôn ngoan từ trên cao để đưa ra quyết định thực tế nhất, vinh hiển Chúa nhất, và gây dựng nhiều nhất.

Kinh Thánh không trình bày một danh sách luật lệ cứng nhắc cho mọi tình huống có thể xảy ra, nhưng ban cho chúng ta các nguyên tắc vĩnh cửu và sự khôn ngoan để áp dụng.

1. Gương Mẫu Của Chúa Giê-xu Christ: Sự Cân Bằng Giữa Chân Lý Tuyệt Đối và Ân Điển Thực Tế
Chúa Giê-xu là hiện thân hoàn hảo của đạo đức thực dụng thiên thượng. Ngài luôn giữ vững chân lý của Đức Chúa Trời, nhưng cách Ngài áp dụng vào từng tình huống lại đầy khôn ngoan và thực tế. - **Giăng 8:1-11**: Khi những thầy thông giáo và người Pha-ri-si đem một người đàn bà bị bắt quả tang phạm tội tà dâm đến, họ vận dụng luật pháp Môi-se cách cứng nhắc (ném đá). Chúa Giê-xu không phủ nhận luật pháp (“Ai trong các ngươi không có tội, hãy trước nhất ném đá người”), nhưng Ngài áp dụng nó với sự thấu hiểu thực tế về tội lỗi của mọi người và ân điển cơ hội ăn năn (“Ta cũng không định tội ngươi; hãy đi, đừng phạm tội nữa”). Đây là đạo đức thực dụng trong hành động: giữ vững tiêu chuẩn thánh khiết, nhưng áp dụng với sự cứu chuộc và phục hồi. - **Ma-thi-ơ 12:9-14**: Chúa chữa lành trong ngày Sa-bát. Ngài bày tỏ nguyên tắc thực dụng thiên thượng: “Vì ngày Sa-bát làm ra vì loài người, chớ chẳng phải loài người vì ngày Sa-bát” (Mác 2:27). Mục đích yêu thương và chữa lành của luật pháp quan trọng hơn việc tuân thủ hình thức cứng nhắc.

2. Sự Khôn Ngoan Thực Tế Trong Sách Châm Ngôn
Cả sách Châm Ngôn là một kho tàng về đạo đức thực dụng. Nó dạy cách ứng xử khôn ngoan trong kinh doanh, gia đình, lời nói, và bạn bè. - **Châm Ngôn 3:5-6**: “**Hãy hết lòng tin cậy Đức Giê-hô-va, chớ nương cậy nơi sự thông sáng của con; Phàm trong các việc làm của con, khá nhận biết Ngài, Thì Ngài sẽ chỉ dẫn các nẻo của con**”. Sự khôn ngoan thực dụng bắt nguồn từ sự tin cậy Chúa, không phải từ sự khéo léo của con người. - **Châm Ngôn 16:20**: “Ai để ý vào lời dạy dỗ sẽ gặp điều lành; Và kẻ nào nhờ cậy Đức Giê-hô-va, lấy làm có phước thay”. Sự “để ý” (śāḵal – שָׂכַל) hàm ý sự thông sáng, hiểu biết thực tế từ lời dạy của Chúa.

3. Sự Dạy Dỗ Thực Tế Của Sứ Đồ Phao-lô
Phao-lô là bậc thầy về việc áp dụng chân lý thuộc linh vào những tình huống thực tế của Hội Thánh. - **1 Cô-rinh-tô 9:19-23**: Phao-lô tuyên bố: “**Dầu tôi được tự do đối với mọi người, tôi đã tự làm tôi mọi cho mọi người, hầu được nhiều người hơn… Tôi đã trở nên mọi cách cho mọi người, để cứu chuộc được một vài người không cứ cách nào**”. Đây không phải là sự thỏa hiệp nguyên tắc, mà là sự **linh động thực dụng** trong phương pháp để đạt được mục đích tối thượng là cứu rỗi người khác. Nguyên tắc tuyệt đối là “Tin Lành của Đấng Christ” (câu 12), nhưng cách tiếp cận thì thực tế và linh hoạt. - **1 Cô-rinh-tô 10:23**: “**Mọi sự đều có phép làm, nhưng chẳng phải mọi sự đều có ích; mọi sự đều có phép làm, nhưng chẳng phải mọi sự đều làm gương tốt**”. Câu Kinh Thánh này là nền tảng cho đạo đức thực dụng Cơ Đốc. Không phải điều gì “được phép” về mặt kỹ thuật cũng là điều **khôn ngoan** hay **gây dựng** trong thực tế. Chúng ta phải xem xét hậu quả thực tế đối với bản thân và người khác.

Dựa trên Kinh Thánh, chúng ta có thể rút ra các nguyên tắc hướng dẫn cho đời sống đạo đức thực dụng:

1. Nguyên Tắc Yêu Thương (Agape) Làm Tiêu Chuẩn Tối Cao
Chúa Giê-xu tóm tắt toàn bộ luật pháp trong hai điều răn về tình yêu thương (Ma-thi-ơ 22:37-40). Sứ đồ Phao-lô cũng khẳng định: “Vì cả luật pháp được tóm lại trong một lời nầy: Ngươi hãy yêu kẻ lân cận như mình” (Ga-la-ti 5:14). Trong tiếng Hy Lạp, agapē (ἀγάπη) là tình yêu hy sinh, vị tha. Mỗi quyết định đạo đức thực dụng phải được đặt dưới câu hỏi: **Lựa chọn này có phản ánh tình yêu thương đối với Đức Chúa Trời và người lân cận không?** Nó có gây dựng không? (1 Cô-rinh-tô 8:1).

2. Nguyên Tắc Làm Vinh Hiển Đức Chúa Trời
“Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm” (1 Cô-rinh-tô 10:31). Đây là la bàn cho mọi hành động thực dụng. Một lựa chọn có thể “hợp pháp” và “có lợi”, nhưng nó có thực sự tôn vinh Chúa trong bối cảnh cụ thể này không?

3. Nguyên Tắc Gây Dựng và Tránh Làm Vấp Phạm
Dựa trên 1 Cô-rinh-tô 10:23-24, 32-33. Đạo đức thực dụng Cơ Đốc không chỉ nghĩ đến quyền lợi cá nhân, mà còn nghĩ đến **ảnh hưởng thực tế** đến đức tin và lương tâm của anh em mình. “Chớ làm dịp vấp phạm hoặc cho người Giu-đa, hoặc cho người Gờ-réc, hay là cho Hội thánh của Đức Chúa Trời” (câu 32). Sự nhạy cảm này đòi hỏi sự khôn ngoan thực tế.

4. Nguyên Tắc Quản Lý Trách Nhiệm (Stewardship)
Chúng ta là quản gia của thì giờ, tài chánh, năng lực, và cơ hội Chúa ban (Ma-thi-ơ 25:14-30). Một quyết định đạo đức thực dụng đòi hỏi chúng ta suy xét: **Lựa chọn này có phải là cách sử dụng khôn ngoan và hiệu quả nhất những nguồn lực Chúa giao để phục vụ Vương Quốc Ngài không?**

1. Trong Công Việc & Tài Chánh:
- **Tính thực dụng**: Cần làm việc chăm chỉ và khôn ngoan để đảm bảo thu nhập nuôi gia đình (2 Tê-sa-lô-ni-ca 3:10-12). Điều này có thể bao gồm việc học thêm kỹ năng, quản lý chi tiêu hợp lý. - **Nguyên tắc Kinh Thánh**: Trung tín, không tham lam, tránh mắc nợ (Châm Ngôn 22:7; Hê-bơ-rơ 13:5). - **Cân bằng thực tế**: Làm thế nào để đạt mục tiêu tài chính mà không trở thành kẻ ham mê tiền bạc? Cần đặt ra ngân sách, ưu tiên dâng hiến, và biết đủ (Phi-líp 4:11-12).

2. Trong Các Mối Quan Hệ & Gia Đình:
- **Tính thực dụng**: Lời dạy “chớ chực môi miệng” (Ê-phê-sô 4:26) khuyên chúng ta giải quyết xung đột cách kịp thời, thực tế, không để sự giận dữ tồn đọng. Điều này có thể cần sự chủ động xin lỗi, lắng nghe, hoặc tìm sự giúp đỡ tư vấn. - **Nguyên tắc Kinh Thánh**: Vợ chồng phục nhau (Ê-phê-sô 5:21), cha mẹ dạy dỗ con cái (6:4). - **Cân bằng thực tế**: Làm thế nào để thực hiện vai trò trong gia đình khi cả hai vợ chồng đều đi làm? Cần sự linh hoạt, chia sẻ công việc dựa trên thế mạnh và hoàn cảnh, luôn giữ giao tiếp cởi mở, dưới sự dẫn dắt của tình yêu thương và tôn trọng lẫn nhau.

3. Trong Chứng Đạo & Đời Sống Hội Thánh:
- **Tính thực dụng**: Như Phao-lô, chúng ta cần tìm hiểu văn hóa và tâm tư của người chúng ta muốn chia sẻ Phúc Âm để dùng ngôn ngữ và cách tiếp cận phù hợp (1 Cô-rinh-tô 9:22). Điều này có nghĩa là lắng nghe nhiều hơn trước khi nói. - **Nguyên tắc Kinh Thánh**: Rao giảng Phúc Âm (Mác 16:15), yêu thương nhau (Giăng 13:34-35). - **Cân bằng thực tế**: Làm thế nào để Hội Thánh vừa giữ được sự dạy dỗ tinh tuyền vừa trở nên thân thiện và tiếp cận được với người chưa tin? Cần sự khôn ngoan để phân biệt giữa **bản chất của Phúc Âm** (không bao giờ thỏa hiệp) và **văn hóa/phong cách của Hội Thánh** (có thể linh động để phục vụ mục đích cao hơn).

Đạo đức thực dụng Cơ Đốc dễ bị hiểu sai thành sự thỏa hiệp. Cần cảnh giác: 1. **Chủ nghĩa Tương Đối:** Đừng dùng “tính thực dụng” để biện minh cho việc phớt lờ các mạng lệnh rõ ràng của Kinh Thánh (ví dụ: về tính thánh khiết trong tình dục, về sự trung thực). 2. **Chủ nghĩa Cá Nhân:** Đừng chỉ nghĩ đến cái gì “thực dụng cho tôi”. Luôn xem xét đến cộng đồng Hội Thánh và người lân cận. 3. **Thiếu Sự Hướng Dẫn Của Thánh Linh:** Sự khôn ngoan thực sự đến từ Đức Chúa Trời (Gia-cơ 1:5). Nếu không cầu nguyện, suy gẫm Lời Chúa và nhờ cậy Thánh Linh, “sự thực dụng” của chúng ta chỉ là sự khéo léo của xác thịt.

Đạo đức thực dụng Cơ Đốc, cuối cùng, không phải là một triết lý do con người nghĩ ra, mà là **sự khôn ngoan từ trên mà xuống**. Gia-cơ 3:17 miêu tả sự khôn ngoan đó: “Nhưng sự khôn ngoan từ trên mà xuống thì **trước hết là thanh sạch**, **sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình**”. Một đời sống đạo đức thực dụng thật sự bắt đầu bằng sự thanh sạch (nguyên tắc tuyệt đối), rồi mới thể hiện ra qua sự hòa thuận, tiết độ, nhu mì và đầy lòng thương xót (cách ứng dụng thực tế, khôn ngoan).

Ước mong mỗi chúng ta, khi đối diện với những lựa chọn phức tạp hằng ngày, không rơi vào thái độ cứng nhắc, hình thức, cũng không sa vào sự thỏa hiệp, thế tục. Thay vào đó, chúng ta biết tìm kiếm sự khôn ngoan từ Đức Chúa Trời, để áp dụng Lời hằng sống của Ngài một cách sống động, thực tế và đầy quyền năng, hầu cho mọi khía cạnh đời sống chúng ta đều tôn vinh Chúa và trở nên phước hạnh cho những người chung quanh. “Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm” (1 Cô-rinh-tô 10:31).