Quan Điểm Của Cơ Đốc Nhân Về Bồi Thường Cho Chế Độ Nô Lệ
Vấn đề bồi thường (reparations) cho chế độ nô lệ là một đề tài phức tạp, gây nhiều tranh cãi trong xã hội hiện đại. Đối với Cơ Đốc nhân, việc tìm kiếm một quan điểm nguyên tắc không dựa trên xu hướng chính trị nhất thời, mà phải bắt nguồn từ Lời Đức Chúa Trời—nền tảng vĩnh cửu cho công lý, ân điển, sự thống hối và phục hồi. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát Kinh Thánh để rút ra các nguyên tắc nền tảng, từ đó đưa ra góc nhìn thần học và ứng dụng thực tiễn cho cá nhân và cộng đồng Hội Thánh.
Trước khi bàn đến hình thức cụ thể, chúng ta phải thiết lập các nguyên tắc từ Kinh Thánh về bản chất của tội lỗi, sự công bình và trách nhiệm sửa chữa.
1. Nguyên Tắc Đền Bù (Restitution) Trong Luật Pháp Cựu Ước:
Luật pháp Môi-se thiết lập rõ ràng nguyên tắc đền bù khi có thiệt hại hoặc bất công xảy ra. Đây không chỉ là hình phạt mà là sự phục hồi công lý một cách cụ thể.
"Khi một người ăn trộm bò hay chiên, rồi giết hoặc bán nó đi, thì phải thường năm con bò thay vì một con bò, bốn con chiên thay vì một con chiên... Người phải thường hoàn lại; nếu không có vật gì, thì phải bán chính mình vì tội trộm cắp mình." (Xuất Ê-díp-tô Ký 22:1, 3).
Từ "thường hoàn lại" trong tiếng Hê-bơ-rơ là shalam (שׁלם), mang nghĩa làm cho trọn vẹn, bồi thường, hoàn trả. Nguyên tắc này cho thấy công lý của Đức Chúa Trời có tính phục hồi. Tội lỗi gây ra tổn thất vật chất và tinh thần, và sự sửa sai phải nhằm mục đích sửa chữa, phục hồi những gì đã mất, ở mức độ cao hơn (gấp đôi, gấp bốn, gấp năm).
2. Sự Thống Hối Thật Và Hành Động Xứng Đáng:
Lời tiên tri và các sách lịch sử nhấn mạnh sự thống hối thật phải được chứng minh bằng hành động cụ thể, đặc biệt trong các tội ác xã hội.
"Hãy rửa, hãy làm cho sạch mình, hãy cất những việc ác của các ngươi khỏi trước mắt ta. Hãy dứt làm ác, học làm lành, tìm kiếm sự công bình, sửa trị kẻ ức hiếp, làm công bình cho kẻ mồ côi, bênh vực lẽ của người góa bụa." (Ê-sai 1:16-17).
Tiên tri Giăng Báp-tít cũng dạy: "Hãy kết quả xứng đáng với sự ăn năn" (Ma-thi-ơ 3:8). Sự ăn năn về tội lỗi hệ thống hay tập thể đòi hỏi những hành động "xứng đáng" để chứng minh sự thay đổi thật trong lòng.
3. Gương Mẫu Của Xa-chê: Một Hình Mẫu Cá Nhân Về Bồi Thường:
Câu chuyện Xa-chê trong Tân Ước là minh họa rõ nhất cho tinh thần bồi thường xuất phát từ sự gặp gỡ với Chúa Giê-xu và được biến đổi.
"Xa-chê bèn đứng dậy mà thưa rằng: Lạy Chúa, nầy, tôi lấy nửa gia tài mình mà cho kẻ nghèo; và nếu tôi có lừa dối ai, tôi sẽ đền gấp tư." (Lu-ca 19:8).
Xa-chê, một người thâu thuế giàu có (thường bị xem là cộng tác với đế quốc La Mã và ức hiếp đồng bào), sau khi tiếp rước Chúa Giê-xu, đã tự nguyện hành động. Ông không chỉ cho đi một phần (nửa gia tài), mà còn cam kết đền gấp tư cho những người ông đã lừa dối. Đây chính là sự áp dụng nguyên tắc đền bù của Luật pháp (Xuất Ê-díp-tô Ký 22:1) một cách tự nguyện, xuất phát từ ân điển. Hành động của Xa-chê đi trước lời tuyên bố cứu rỗi của Chúa Giê-xu: "Ngày nay sự cứu đến nhà nầy" (Lu-ca 19:9). Sự cứu rỗi thật tạo nên lòng khao khát sửa chữa những sai trái trong quá khứ.
Chế độ nô lệ, đặc biệt là chế độ buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương, không chỉ là tội lỗi cá nhân mà là một hệ thống tội ác có cấu trúc, gây ra những tổn thương sâu sắc, đa diện và kéo dài qua nhiều thế hệ—về kinh tế, tâm lý, xã hội và tinh thần.
1. Tính Chất Của Tội Lỗi Tập Thể Và Trách Nhiệm:
Kinh Thánh ghi nhận khái niệm tội lỗi tập thể và trách nhiệm của một cộng đồng, thậm chí một dân tộc. Trong Cựu Ước, các vị vua hoặc cả dân Y-sơ-ra-ên thường xưng tội thay cho cả dân tộc (Đa-ni-ên 9:4-19; Nê-hê-mi 1:6-7). Đa-ni-ên, một người công bình, đã đồng nhất mình với tổ phụ phạm tội: "Chúng tôi đã phạm tội, làm sự trái ngược, ăn ở hung dữ... Chúng tôi, các vua, các quan trưởng, tổ phụ chúng tôi đều phạm tội" (Đa-ni-ên 9:5-6). Điều này cho thấy người thuộc về một cộng đồng có thể mang lấy trách nhiệm thừa nhận và giải quyết những tội lỗi mà cộng đồng đó đã gây ra trong quá khứ, ngay cả khi bản thân họ không trực tiếp phạm.
2. Di Sản Của Sự Bất Công Và Trách Nhiệm Của Dân Sự Đức Chúa Trời:
Tiên tri Ê-xê-chi-ên nhấn mạnh trách nhiệm cá nhân (Ê-xê-chi-ên 18:20), nhưng cũng có những phân đoạn nói về trách nhiệm của một thế hệ trong việc giải quyết những gian ác do tổ phụ để lại. Dân sự được kêu gọi "dọn đường cho dân", "cất những hòn làm cho vấp" (Ê-sai 57:14; 62:10). Nếu tổ phụ đã đặt những "hòn đá vấp phạm" là sự bất công, kỳ thị, và áp bức, thì thế hệ hiện tại có trách nhiệm thuộc linh trong việc cất bỏ chúng, dọn đường cho sự công bình và hòa giải.
Chúa Giê-xu quở trách các thầy thông giáo và người Pha-ri-si vì họ xây mồ cho các đấng tiên tri mà tổ phụ họ đã giết, cho thấy họ đồng ý với việc làm của tổ phụ (Lu-ca 11:47-48). Im lặng hoặc hưởng lợi từ một hệ thống bất công mà không tìm cách sửa chữa có thể là một hình thức đồng lõa tinh tế.
Từ các nguyên tắc Kinh Thánh trên, chúng ta có thể suy xét vài hướng ứng dụng cụ thể, nhấn mạnh vào thái độ của tấm lòng và hành động thiết thực.
1. Thừa Nhận Và Xưng Tội Cụ Thể:
Bước đầu tiên là sự thừa nhận can đảm và xưng tội. Cá nhân và Hội Thánh (đặc biệt tại những quốc gia, hệ phái từng ủng hộ hoặc im lặng trước chế độ nô lệ) cần xưng nhận tội lỗi này trước mặt Đức Chúa Trời.
"Còn nếu chúng ta xưng tội mình, thì Ngài là thành tín công bình để tha tội cho chúng ta, và làm cho chúng ta sạch mọi điều gian ác." (1 Giăng 1:9).
Sự xưng tội phải cụ thể, không chung chung. Điều này có thể thực hiện qua những buổi nhóm cầu nguyện tập thể, các tuyên bố chính thức của Hội Thánh, và việc dạy dỗ lịch sử một cách trung thực.
2. Tìm Kiếm Và Lắng Nghe Tiếng Nói Của Những Người Chịu Thiệt Hại:
Công việc của sự công bình đòi hỏi chúng ta phải lắng nghe. "Vậy, hỡi anh em yêu dấu, mỗi người trong anh em hãy mau nghe, chậm nói, chậm giận" (Gia-cơ 1:19). Cơ Đốc nhân cần chủ động lắng nghe những câu chuyện, nỗi đau và những đề xuất từ cộng đồng hậu duệ của những nô lệ, để hiểu được bản chất của tổn thương và hình thức "đền bù" nào có ý nghĩa phục hồi nhất.
3. Cam Kết Hành Động Đền Bù Cụ Thể (Theo Tinh Thần Tự Nguyện Như Xa-chê):
Đây là phần then chốt. "Bồi thường" trong tinh thần Cơ Đốc không nhất thiết chỉ là những khoản tiền từ chính phủ (dù điều đó có thể là một phần), mà trước hết là thái độ và hành động tự nguyện của Hội Thánh và cá nhân Cơ Đốc nhân, xuất phát từ tình yêu thương và lòng khao khát công lý. Điều này có thể bao gồm:
- Hỗ Trợ Phát Triển Kinh Tế & Giáo Dục: Thiết lập các quỹ học bổng, hỗ trợ đào tạo nghề, đầu tư vào doanh nghiệp nhỏ trong các cộng đồng thiệt thòi lâu dài do di sản của chế độ nô lệ. Đây là sự áp dụng nguyên tắc "đền gấp bội", đầu tư để phục hồi cơ hội.
- Đầu Tư Vào Công Tác Công Lý Xã Hội Và Hòa Giải: Hỗ trợ các tổ chức, chương trình chuyên làm việc hòa giải chủng tộc, chống lại các hình thức kỳ thị hiện đại, và giải quyết sự chênh lệnh về y tế, nhà ở.
- Chia Sẻ Tài Nguyên Của Hội Thánh: Các Hội Thánh có nguồn lực có thể chia sẻ cơ sở vật chất, tài chính để hỗ trợ sự phát triển của các Hội Thánh trong những cộng đồng nghèo khó.
- Ủng Hộ Các Chính Sách Công Bình: Cá nhân Cơ Đốc nhân, với tư cách công dân, có thể ủng hộ những chính sách nhằm khắc phục những bất bình đẳng có nguồn gốc lịch sử, trong tinh thần cầu nguyện và khôn ngoan.
4. Tập Trung Vào Mục Đích Tối Hậu: Sự Hòa Giải Và Hiệp Một Trong Đấng Christ:
Mọi hành động đền bù phải hướng đến mục tiêu tối hậu là sự hòa giải thật—với Đức Chúa Trời và với nhau.
"Nhưng mọi sự đều đến từ Đức Chúa Trời, Ngài đã làm cho chúng ta được hòa thuận với Ngài bởi Đấng Christ, và giao chức vụ giảng hòa cho chúng ta... Vì Đức Chúa Trời vốn ở trong Đấng Christ, làm cho thế gian được hòa với Ngài, không kể tội lỗi cho loài người, và đã phó đạo giảng hòa cho chúng tôi." (2 Cô-rinh-tô 5:18-19).
Chúng ta là những sứ giả của sự hòa giải. Hành động đền bù là một phần thiết thực của chức vụ giảng hòa này. Nó phá đổ những bức tường ngăn cách (Ê-phê-sô 2:14) và thể hiện tình yêu thương của Đấng Christ—một tình yêu không chỉ bằng lời nói, mà bằng việc làm và lẽ thật (1 Giăng 3:18).
Quan điểm Cơ Đốc về bồi thường cho chế độ nô lệ phải được xây dựng trên sự kết hợp giữa công lý phục hồi của Cựu Ước và tinh thần tự nguyện đền bù trong ân điển của Tân Ước. Đó không phải là một nghĩa vụ pháp lý khô kham, mà là một cơ hội để Hội Thánh thể hiện bản chất của Vương Quốc Đức Chúa Trời—một vương quốc của sự công bình, bình an và vui mừng trong Đức Thánh Linh (Rô-ma 14:17).
Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã trả giá hoàn toàn cho tội lỗi của nhân loại trên thập tự giá, là hình mẫu tối cao của sự "bồi thường". Ngài đã tự nguyện trả một cái giá gấp vô hạn lần để phục hồi chúng ta về với Đức Chúa Trời. Từ thập tự giá đó, chúng ta nhận lấy sức mạnh và động cơ để theo đuổi công lý, thực hành sự thương xót, và bước đi cách khiêm nhường với Đức Chúa Trời (Mi-chê 6:8).
Hành trình hướng tới sự sửa chữa và hòa giải là dài và đòi hỏi sự kiên nhẫn, khiêm nhường và sáng tạo. Nhưng với Lời Chúa làm đèn cho chân chúng ta, ánh sáng cho đường lối chúng ta (Thi Thiên 119:105), và với Đức Thánh Linh dẫn dắt, Hội Thánh có thể và phải đóng một vai trò tiên tri, dẫn đường trong việc chữa lành những vết thương sâu nhất của lịch sử, để danh Chúa được vinh hiển.