Sự Nhầm Lẫn Trong Giải Nghĩa và Giáo Lý Kinh Thánh
Trong hành trình đức tin, một trong những điều khiến nhiều tín hữu bối rối và đau lòng chính là sự tồn tại của vô số cách giải nghĩa, giáo lý khác biệt, và thậm chí mâu thuẫn, tất cả đều tự nhận dựa trên cùng một Kinh Thánh. Tại sao Lời của Đức Chúa Trời, vốn là “ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi” (Thi Thiên 119:105), lại có thể trở thành nguồn cơn của sự nhầm lẫn đến vậy? Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ phân tích các nguyên nhân cốt lõi từ góc độ thần học, lịch sử, ngôn ngữ và thuộc linh, đồng thời đưa ra phương hướng thực tiễn để mỗi Cơ Đốc nhân có thể vững vàng trong lẽ thật.
I. Nguyên Nhân Từ Phía Con Người: Sự Giới Hạn và Thành Kiến
Kinh Thánh được Đức Chúa Trời mặc khải, nhưng lại được tiếp nhận, sao chép, giải nghĩa và truyền đạt bởi con người - những tạo vật hữu hạn và sa ngã. Đây là điểm then chốt đầu tiên.
1. Tâm Trí Hữu Hạn Tiếp Cận Lẽ Vô Hạn: Lời của Đức Chúa Trời chứa đựng sự khôn ngoan vô hạn (Rô-ma 11:33). Trí óc con người, dù được Chúa ban cho khả năng suy luận, vẫn không thể nào thấu hiểu trọn vẹn mọi khía cạnh của chân lý thần thượng. Sứ đồ Phao-lô thừa nhận: “Bây giờ chúng ta xem như trong một cái gương, cách mập mờ” (1 Cô-rinh-tô 13:12). Sự mập mờ này không đến từ bản thân Lời Chúa, mà từ năng lực tiếp thu giới hạn của chúng ta.
2. Thành Kiến Văn Hóa, Truyền Thống và Cá Nhân: Mỗi người đọc Kinh Thánh đều mang theo một “chiếc kính” được tạo nên từ nền tảng văn hóa, truyền thống giáo hội, trải nghiệm cá nhân và các định kiến tiềm ẩn. Chúa Giê-xu đã quở trách những người Pha-ri-si vì đặt “truyền thống của các ngươi” trên “điều răn của Đức Chúa Trời” (Ma-thi-ơ 15:3, 6). Truyền thống có giá trị, nhưng khi nó trở thành thước đo tối cao để giải nghĩa Kinh Thánh, nó sẽ bóp méo lẽ thật.
3. Động Cơ Không Trong Sạch: Kinh Thánh cảnh báo về những kẻ “xuyên tạc Lời Đức Chúa Trời” (2 Cô-rinh-tô 4:2) vì lợi lộc, danh tiếng, hoặc quyền lực. Sứ đồ Phi-e-rơ cũng nói về những người “giảng dạy những sự dối trá” vì lòng tham (2 Phi-e-rơ 2:1-3). Khi động cơ không đặt ở việc tôn vinh Chúa và gây dựng Hội Thánh, mà ở việc củng cố ảnh hưởng cá nhân hoặc một hệ phái, sự cắt nghĩa sai lầm là điều không thể tránh khỏi.
II. Nguyên Nhân Từ Bản Chất Văn Bản và Lịch Sử
1. Khoảng Cách Văn Hóa, Lịch Sử và Ngôn Ngữ: Kinh Thánh được viết trong khoảng 1500 năm, bởi hơn 40 tác giả, trong các bối cảnh văn hóa cổ đại (Hê-bơ-rơ, Ba-by-lôn, La Hy) hoàn toàn xa lạ với độc giả hiện đại. Không hiểu bối cảnh ấy sẽ dẫn đến áp dụng sai. Ví dụ, khi Phao-lô khuyên “đàn bà phải nín lặng trong Hội Thánh” (1 Cô-rinh-tô 14:34), nếu bỏ qua bối cảnh rối loạn cụ thể ở Hội Thánh Cô-rinh-tô và văn hóa Hy Lạp thời đó, chúng ta dễ đưa ra giáo lý cứng nhắc về vai trò của phụ nữ mà bỏ qua những phân đoạn khác như Rô-ma 16:1, 3 nói về những nữ đồng lao của Phao-lô.
2. Sự Phức Tạp Của Ngôn Ngữ Gốc: Kinh Thánh Cựu Ước được viết chủ yếu bằng tiếng Hê-bơ-rơ (một phần nhỏ A-ram), và Tân Ước bằng tiếng Hy Lạp Koine. Mỗi bản dịch là một sự diễn giải. Một từ có thể có nhiều sắc thái. Ví dụ, từ Hy Lạp “doulos” (δοῦλος) thường được dịch là “tôi tớ” hay “nô lệ”. Nhưng trong Rô-ma 1:1, Phao-lô tự xưng là “đầy tớ” (doulos) của Đấng Christ, mang ý nghĩa sự thuộc về trọn vẹn và vinh dự, khác với khái niệm nô lệ bị áp bức. Không am hiểu ngữ nghĩa gốc dễ dẫn đến hiểu sai tầm mức của sự đầu phục.
3. Các Thể Loại Văn Chương Khác Nhau: Kinh Thánh bao gồm lịch sử, thơ ca, châm ngôn, tiên tri, thư tín, khải huyền. Đọc một câu châm ngôn (như Châm Ngôn 22:6) như một lời hứa tuyệt đối cứng nhắc, hay giải nghĩa ngôn ngữ hình tượng trong sách Khải Huyền theo nghĩa đen, đều sẽ sinh ra nhầm lẫn và giáo lý lệch lạc.
III. Nguyên Nhân Thuộc Linh và Sa-tan Cản Trở
Đây là nguyên nhân then chốt mà Kinh Thánh trực tiếp cảnh báo. Sự nhầm lẫn không chỉ là vấn đề tri thức.
1. Tấm Lòng Không Sẵn Sàng Vâng Phục: Chúa Giê-xu phán: “Ví bằng ai khứng làm theo ý muốn của Đức Chúa Trời, thì sẽ biết đạo giáo ta có phải là bởi Đức Chúa Trời chăng” (Giăng 7:17). Mấu chốt của sự hiểu biết thuộc linh là ý muốn vâng phục. Nhiều người tìm đến Kinh Thánh không phải để được Lời Chúa uốn nắn, mà để tìm câu Kinh Thánh biện minh cho quan điểm, lối sống hoặc thần học sẵn có của mình. Thái độ này chắc chắn dẫn đến giải nghĩa sai.
2. Sự Mù Quáng Thuộc Linh: Sứ đồ Phao-lô nói về những người “hư mất” rằng “chúa đời này đã làm mù lòng họ, hầu cho họ không trông thấy sự vinh hiển chói lói của Tin Lành Đấng Christ” (2 Cô-rinh-tô 4:4). Sa-tan, kẻ thù của lẽ thật, luôn tìm cách gieo sự nghi ngờ (như với Ê-va: “Há Đức Chúa Trời có phán dặn các ngươi…?” – Sáng Thế Ký 3:1) và xuyên tạc Lời Chúa (như khi cám dỗ Chúa Giê-xu trong đồng vắng – Ma-thi-ơ 4:1-11).
3. Thiếu Sự Dẫn Dắt Của Đức Thánh Linh: Chính Thánh Linh là Đấng dẫn chúng ta vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13). Việc nghiên cứu Kinh Thánh mà không cầu xin sự soi sáng và dạy dỗ của Thánh Linh sẽ trở nên khô khan, thuần tri thức và dễ sai lạc. “Vì chưng chữ làm cho chết, song Thánh Linh ban sự sống” (2 Cô-rinh-tô 3:6b).
IV. Phương Pháp Giải Kinh (Hermeneutics) Sai Lầm
Cách chúng ta tiếp cận văn bản sẽ quyết định chúng ta rút ra được gì từ nó.
1. “Chứng Kinh Tầm Thường” (Proof-texting): Đây là lối giải kinh nguy hiểm phổ biến nhất: rút một câu, thậm chí một phân đoạn, ra khỏi ngữ cảnh trước sau, để chứng minh cho một giáo lý nào đó. Ví dụ, dùng Ma-thi-ơ 24:40 (“Lúc đó, sẽ có hai người nam ở trong một đồng ruộng, một người được đem đi, một người bị để lại”) để dạy về sự cất lên bí mật (secret rapture), mà bỏ qua toàn bộ ngữ cảnh Chúa Giê-xu đang nói về sự tái lâm công khai, hiển nhiên như chớp sáng (câu 27).
2. Phủ Nhận Sự Phát Triển của Sự Mặc Khải: Kinh Thánh là một câu chuyện cứu chuộc tiệm tiến. Chúng ta không thể giải nghĩa Cựu Ước mà không có ánh sáng của Tân Ước, và ngược lại, không thể hiểu Tân Ước nếu không có nền tảng Cựu Ước. Giáo lý về Đấng Mê-si được bày tỏ dần dần, từ những lời hứa mơ hồ trong Sáng Thế Ký 3:15 đến hình ảnh rõ ràng trong Ê-sai 53. Giải nghĩa một phân đoạn mà không xem xét toàn bộ “ý chỉ” của Đức Chúa Trời sẽ gây nhầm lẫn.
3. Bỏ Quy Tâm Điểm là Chúa Cứu Thế Giê-xu: Chúa Giê-xu chính là chìa khóa để hiểu toàn bộ Kinh Thánh (Lu-ca 24:27, 44). Mọi giáo lý, luật lệ, lời tiên tri đều phải được quy chiếu về Ngài và công trình cứu chuộc trên thập tự giá. Một sự dạy dỗ dù nghe có vẻ “đúng Kinh Thánh” nhưng không tôn cao Chúa Giê-xu Christ và thập tự giá, thì đó là sự dạy dỗ sai lầm (1 Cô-rinh-tô 2:2).
V. Ứng Dụng Thực Tiễn: Làm Thế Nào Để Tránh Nhầm Lẫn và Đứng Vững Trong Lẽ Thật?
1. Tiếp Cận Kinh Thánh với Tấm Lòng Khiêm Nhường và Cầu Nguyện: Trước khi mở sách, hãy cầu xin Chúa Thánh Linh, Đấng đã soi dẫn các trước giả, cũng soi sáng tâm trí bạn. Thừa nhận sự giới hạn của mình và sẵn sàng để Lời Chúa sửa trị (Hê-bơ-rơ 4:12).
2. Nghiên Cứu Theo Ngữ Cảnh, Luôn Luôn: Hãy tự hỏi: Đoạn này nằm trong sách nào? Ai viết? Viết cho ai? Trong hoàn cảnh nào? Các câu trước và sau nói gì? Một câu Kinh Thánh tách rời ngữ cảnh là “tiền đề cho sự lầm lạc”.
3. Để Kinh Thánh Tự Giải Nghĩa Kinh Thánh (Scripture Interprets Scripture): Sử dụng những phân đoạn rõ ràng để làm sáng tỏ những phân đoạn khó hiểu. Ví dụ, để hiểu về ân điển và đức tin, hãy đối chiếu Rô-ma 4 (đức tin của Áp-ra-ham) với Gia-cơ 2 (đức tin thể hiện bằng việc làm). Chúng bổ sung chứ không mâu thuẫn.
4. Học Hỏi Trong Cộng Đồng Hội Thánh: Đức Chúa Trời ban cho Hội Thánh các giáo sư, mục sư (Ê-phê-sô 4:11-14). Học hỏi dưới sự dạy dỗ của những người trưởng thành trong đức tin và thảo luận với các anh chị em khác sẽ giúp chúng ta tránh được những sai lầm cá nhân chủ quan. “Sắt mài nhọn sắt” (Châm Ngôn 27:17).
5. Tập Trung vào Những Điều Cốt Lõi và Sống Theo Điều Đã Biết: Trước khi tranh luận về những giáo lý khó (như thời điểm Chúa tái lâm, số 144.000…), hãy đảm bảo mình đã sống trọn vẹn với những lẽ thật nền tảng: tội lỗi, ân điển, thập tự giá, sự phục sinh, đức tin, tình yêu thương. Sự vâng phục trong điều đã biết mở đường cho sự hiểu biết sâu nhiệm hơn (Giăng 7:17).
6. Kiểm Tra Mọi Sự Dạy Dỗ Với Kinh Thánh: Hãy noi gương người Bê-rê, “ngày đêm tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công vụ 17:11). Đừng tin chỉ vì người giảng nổi tiếng, hùng hồn hay thuộc hệ phái của mình. Hãy kiểm tra mọi sự với Lời Chúa.
Kết Luận:
Sự nhầm lẫn trong giáo lý là một thực tế đau lòng nhưng không phải là không thể hiểu. Nó bắt nguồn từ sự tương tác giữa bản chất tuyệt đối, vô ngộ của Lời Đức Chúa Trời với những người tiếp nhận nó là con người hữu hạn, sa ngã và chịu ảnh hưởng bởi kẻ thù thuộc linh. Thay vì nản lòng hoặc trở nên hoài nghi, chúng ta được kêu gọi để trở nên những người “dạy có tài… mới có thể dùng hai đường lối ngay lành của lẽ thật mà nắm vững” (2 Ti-mô-thê 2:15 - bản Diễn Ý). Hãy siêng năng, khiêm nhường, cầu nguyện, và gắn bó với Chúa Cứu Thế Giê-xu - chính Ngài là Lời Sống (Giăng 1:1,14). Trong Ngài, mọi sự mập mờ sẽ dần được soi sáng, và chúng ta sẽ được “trưởng thành… đến tầm thước vóc giạc trọn vẹn của Đấng Christ” (Ê-phê-sô 4:13).