Cảm Hứng Kinh Thánh và Công Tác Dịch Thuật: Lời Vô Ngộ Trong Những Bản Dịch Của Con Người
Một trong những câu hỏi thần học quan trọng và thực tế nhất đối với Cơ Đốc nhân là: Làm thế nào mà Lời Đức Chúa Trời vô ngộ (không thể sai sót) lại có thể được truyền đạt trung thực qua hàng ngàn năm, qua nhiều nền văn hóa và ngôn ngữ, bởi công sức của những con người không hoàn hảo? Sự căng thẳng giữa cảm hứng thần thượng (divine inspiration) và công tác dịch thuật của con người (human translation) đòi hỏi chúng ta phải đi sâu vào sự hiểu biết về bản chất của Kinh Thánh, quyền tể trị của Đức Chúa Trời và trách nhiệm của Hội Thánh.
Trước khi bàn về dịch thuật, chúng ta phải xác lập nền tảng về cảm hứng của chính nguyên bản. Phân đoạn then chốt là 2 Ti-mô-thê 3:16-17: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời hà hơi (θεόπνευστος - theopneustos), có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành."
Từ Hy Lạp theopneustos là một từ ghép: theos (Đức Chúa Trời) và pneustos (được hà hơi). Điều này không có nghĩa Đức Chúa Trời đọc cho các trước giả chép lại một cách máy móc, nhưng chỉ rằng chính Ngài là nguồn và thẩm quyền tối hậu của Kinh Thánh. Thánh Linh Đức Chúa Trời đã chi phối, soi dẫn và sử dụng cá tính, kinh nghiệm, văn phong của các trước giả để truyền đạt chân lý cách trọn vẹn và không sai lầm. 2 Phi-e-rơ 1:21 xác nhận: "Vì chẳng hề có lời tiên tri nào là bởi ý một người nào mà ra, nhưng ấy là bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời." Từ "cảm động" trong nguyên ngữ (φερόμενοι - pheromenoi) mang nghĩa "được mang đi, được hướng dẫn".
Niềm tin vào Kinh Thánh vô ngộ gắn liền với niềm tin vào một Đức Chúa Trời chủ tể, Đấng không chỉ hà hơi cho Lời Ngài mà còn bảo tồn nó. Ê-sai 40:8 tuyên bố: "Cỏ khô, hoa rụng; nhưng lời của Đức Chúa Trời chúng ta còn mãi đời đời." Ma-thi-ơ 24:35 chép lời Chúa Giê-xu: "Trời đất sẽ qua, nhưng lời ta nói chẳng bao giờ qua đi." Lời hứa này không chỉ áp dụng cho những bản chép tay nguyên thủy đã thất lạc, mà cho sự truyền thừa trung tín của Lời Chúa qua các thế hệ.
Đức Chúa Trời đã dùng dân Y-sơ-ra-ên với tư cách là "người canh giữ lời phán" (Rô-ma 3:2). Các thầy thông giáo (scribes) sao chép Cựu Ước với một sự cẩn trọng phi thường, đếm từng chữ, từng nét. Với Tân Ước, hàng ngàn bản thảo chép tay (manuscripts) bằng tiếng Hy Lạp từ các thế kỷ đầu đã được lưu giữ. Sự đa dạng và số lượng lớn các bản thảo này không phải là điểm yếu, mà là bằng chứng cho thấy không có một tổ chức trung ương nào có thể thay đổi toàn bộ văn bản. Bằng phương pháp phê bình văn bản (textual criticism), các học giả có thể xác định với độ chính xác cực cao nội dung nguyên thủy của các bản thảo gốc. Sự đồng thuận trong giới học giả (cả tin kính lẫn thế tục) là chúng ta nắm giữ hơn 99% nội dung Tân Ước nguyên thủy một cách chắc chắn, và không có giáo lý căn bản nào bị ảnh hưởng bởi những khác biệt nhỏ còn lại.
Dịch thuật là khoa học và nghệ thuật chuyển tải ý nghĩa từ ngôn ngữ nguồn (source language) sang ngôn ngữ đích (target language). Một bản dịch trung thành phải tôn trọng hai điều: 1) Văn bản gốc (text), và 2) Ý định của tác giả (authorial intent). Đối với Kinh Thánh, tác giả tối hậu là Đức Chúa Trời.
Mọi ngôn ngữ đều có cấu trúc, thành ngữ và cách diễn đạt riêng. Không có sự tương đương 1:1 hoàn hảo. Ví dụ, từ Hy Lạp logos (Giăng 1:1) mang một khái niệm triết học và thần học phong phú mà từ "Lời" trong tiếng Việt chỉ truyền tải được một phần. Tương tự, từ Hê-bơ-rơ hesed thường được dịch là "sự nhân từ", "tình yêu thương thành tín", hay "ân điển", nhưng thực tế bao hàm lòng thương xót, giao ước, sự trung tín và tình yêu vững bền của Đức Chúa Trời.
Do đó, các nhà dịch thuật phải đưa ra những lựa chọn diễn giải (interpretive choices). Đây là nơi nhiều người lo ngại: liệu con người có làm méo mó Lời của Đức Chúa Trời? Câu trả lời nằm ở chỗ: cảm hứng thuộc về bản gốc, nhưng Thánh Linh vẫn hành động trong quá trình dịch thuật và giải nghĩa của Hội Thánh trung tín. Đức Chúa Trời, Đấng đã hà hơi cho Lời Ngài, cũng quan phòng để Lời ấy được rao truyền cho muôn dân (Ma-thi-ơ 28:19). Ngài hứa ban Thánh Linh để "dẫn các ngươi vào mọi lẽ thật" (Giăng 16:13).
Có hai mô hình dịch thuật chính:
1. Dịch Theo Hình Thức/ Từ Đối Từ (Formal Equivalence): Cố gắng bám sát cấu trúc cú pháp và từ vựng của ngôn ngữ gốc. Ví dụ: Bản Kinh Thánh Truyền Thống (1925). Ưu điểm: giữ được sắc thái và cấu trúc nguyên thủy, thuận lợi cho việc nghiên cứu chuyên sâu. Nhược điểm: đôi khi có thể cứng nhắc, khó hiểu với độc giả đương đại.
2. Dịch Theo Ý/ Năng Động (Dynamic/Functional Equivalence): Nhắm đến việc truyền đạt ý nghĩa và tác động của nguyên bản một cách tự nhiên nhất trong ngôn ngữ đích. Ví dụ: Bản Phổ Thông (2011). Ưu điểm: dễ đọc, dễ hiểu, truyền cảm hứng. Nhược điểm: có nguy cơ đưa nhiều phần diễn giải của dịch giả vào văn bản hơn.
Cả hai phương pháp đều có giá trị và cần thiết. Một Cơ Đốc nhân nghiêm túc nên tham chiếu nhiều bản dịch. Điều quan trọng là đội ngũ dịch thuật phải làm việc với lòng kính sợ Chúa, sự trung thực học thuật, và trong cộng đồng Hội Thánh rộng lớn hơn. Họ không "viết lại" Kinh Thánh, mà tìm cách "mở khóa" ý nghĩa của nó cho một nền văn hóa mới.
1. Lựa Chọn Bản Dịch Cẩn Thận: Hãy chọn một bản dịch chính thống, được công nhận rộng rãi bởi cộng đồng Tin Lành (như bản Truyền Thống, Phổ Thông, Hiệu Đính). Sử dụng song song ít nhất hai bản dịch để đối chiếu. Các bản dịch "một cá nhân" hoặc của các giáo phái ly khai cần được xem xét thận trọng.
2. Học Hỏi Trong Cộng Đồng: Đức Chúa Trời ban Lời Ngài cho Hội Thánh, không phải chỉ cho các cá nhân riêng lẻ (Ê-phê-sô 4:11-13). Hãy học Kinh Thánh dưới sự dạy dỗ của các mục sư, giáo sư trung tín và trong nhóm nhỏ. Sự giải nghĩa và hiểu biết tập thể giúp điều chỉnh những thiên kiến cá nhân.
3. Dựa Vào Nguyên Tắc "Kinh Thánh Tự Giải Nghĩa Kinh Thánh" (Scriptura Scripturae Interpres): Khi gặp một phân đoạn khó, hãy so sánh với những phân đoạn khác nói về cùng chủ đề. Lẽ thật của Đức Chúa Trời nhất quán và tự giải thích chính nó.
4. Cầu Nguyện Và Nương Dựa Vào Thánh Linh: Trước khi đọc, hãy cầu xin "Đức Chúa Trời của sự vinh hiển, là Đức Chúa Jêsus Christ, ban thần trí của khôn sáng và của sự tỏ ra cho anh em" (Ê-phê-sô 1:17). Chính Thánh Linh, Đấng đã hà hơi cho Lời Chúa, là Thầy dạy vĩ đại của chúng ta.
5. Tìm Hiểu Bối Cảnh: Đừng chỉ đọc câu đơn lẻ. Tìm hiểu bối cảnh lịch sử, văn hóa, thể loại văn chương (thơ, lịch sử, thư tín, tiên tri) và dòng chảy của các chương. Điều này giúp chúng ta hiểu đúng ý định của tác giả.
Công tác dịch thuật Kinh Thánh là một minh chứng đầy lạ lùng về ân điển của Đức Chúa Trời. Ngài, Đấng quyền năng có thể truyền đạt chân lý cách siêu nhiên, lại vui lòng sử dụng những con người hữu hạn, với những công cụ ngôn ngữ bất toàn, để Lời Hằng Sống của Ngài được mọi chi tộc, mọi tiếng, mọi dân tộc đón nhận (Khải Huyền 7:9).
Niềm tin của chúng ta không đặt trên sự hoàn hảo cơ học của một quy trình, nhưng trên sự trung tín của chính Đức Chúa Trời. Ngài là tác giả, và Ngài cũng là Đấng bảo tồn và làm sáng danh Lời Ngài. Chúa Giê-xu Christ, chính là Logos (Ngôi Lời) làm bằng xương bằng thịt (Giăng 1:14), là sự biểu hiện trọn vẹn nhất của Lời Đức Chúa Trời. Khi chúng ta gặp gỡ Ngài qua những trang Kinh Thánh được dịch ra, dù không hoàn hảo về mặt ngôn ngữ học, thì quyền năng của Thánh Linh vẫn phá vỡ mọi rào cản để biến đổi đời sống.
Hãy tiếp cận Kinh Thánh với đức tin và sự tri thức. Đừng vì lo sợ những sai sót tiềm tàng trong dịch thuật mà xa lánh Lời Chúa. Ngược lại, hãy đào sâu vào đó với lòng biết ơn vì sự quan phòng kỳ diệu của Đức Chúa Trời, Đấng đã ban và gìn giữ Lời Hằng Sống cho chúng ta cho đến ngày nay.