Kinh Thánh Nói Gì Về Việc Chỉ Trích
Trong một thế giới kết nối, nơi ý kiến có thể được bày tỏ chỉ bằng một cú nhấp chuột, văn hóa chỉ trích dường như đang trở thành tiêu chuẩn. Cơ Đốc nhân chúng ta sống trong thế gian nhưng không thuộc về thế gian, vì vậy chúng ta phải tìm kiếm sự khôn ngoan từ Lời Đức Chúa Trời để định hình thái độ, lời nói và hành động của mình. Việc chỉ trích, dưới nhiều hình thức, là một chủ đề phức tạp mà Kinh Thánh đề cập một cách sâu sắc, phân biệt rõ ràng giữa sự sửa phạt thánh, lời quở trách yêu thương và thói quen phán xét, lên án thuộc về xác thịt. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá quan điểm của Kinh Thánh về việc chỉ trích, dựa trên nguyên văn Hy Lạp và Hê-bơ-rơ, để rút ra những nguyên tắc đời sống cho Cơ Đốc nhân ngày nay.
I. Phân Loại Chỉ Trích Theo Góc Nhìn Kinh Thánh: Sự Khác Biệt Giữa "Krisis" và "Elenchō"
Để hiểu Kinh Thánh dạy gì, trước hết chúng ta cần phân biệt các từ ngữ then chốt. Trong Tân Ước Hy Lạp, có hai nhóm từ quan trọng:
1. Sự Phán Xét Tiêu Cực (Krisis, Krinō): Từ Hy Lạp "krinō" (κρίνω) thường được dịch là "xét đoán", "phán xét" hoặc "kết án". Nó mang hàm ý đưa ra một phán quyết cuối cùng, thường với thái độ lên án. Chúa Giê-xu cảnh báo: "Hãy đoán xét nhau, thì các ngươi khỏi bị đoán xét. Vì các ngươi đoán xét người ta thể nào, thì hãy coi chừng, họ cũng đoán xét lại thể ấy" (Ma-thi-ơ 7:1-2). Ở đây, từ "đoán xét" chính là "krinō", ám chỉ thói quen phán xét, lên án người khác với thẩm quyền của Đức Chúa Trời, xuất phát từ lòng tự tôn và thiếu sự thương xót.
2. Sự Sửa Phạt, Quở Trách (Elenchō, Nouthesia): Đây là khái niệm hoàn toàn khác. Từ "elenchō" (ἐλέγχω) có nghĩa là "vạch trần", "quở trách", "sửa dạy" với mục đích đưa người phạm lỗi đến chỗ nhận biết tội lỗi và ăn năn. "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (II Ti-mô-thê 3:16). "Bẻ trách" ở đây là "elegmos" (một danh từ của elenchō). Tương tự, "nouthesia" (νουθεσία) nghĩa là "khuyên bảo", "cảnh tỉnh" với tấm lòng yêu thương (Cô-lô-se 3:16). Sự chỉ trích thuộc loại này không nhằm hạ thấp người khác, mà nhằm gây dựng họ trong đức tin.
II. Những Lời Cảnh Báo Nghiêm Khắc Về Thói Chỉ Trích, Phán Xét
Kinh Thánh dành nhiều lời cảnh báo mạnh mẽ chống lại thói quen chỉ trích tiêu cực, xuất phát từ tấm lòng kiêu ngạo và giả hình.
1. Sự Giả Hình và Cái Đà Trong Mắt Mình: Sau lời cảnh báo đừng đoán xét, Chúa Giê-xu đưa ra một hình ảnh đầy châm biếm: "Sao ngươi dòm thấy cái rác trong mắt anh em ngươi, mà chẳng thấy cây đà trong mắt mình? ... Hỡi kẻ giả hình! trước hết phải lấy cây đà ra khỏi mắt mình đi, rồi mới thấy rõ mà lấy cái rác ra khỏi mắt anh em mình" (Ma-thi-ơ 7:3-5). Bài học rõ ràng: chúng ta thường nhạy cảm một cách bất thường với lỗi nhỏ của người khác trong khi lại mù quáng với lỗi lớn của chính mình. Động cơ chỉ trích thường bắt nguồn từ sự không sẵn sàng đối diện với sự yếu đuối của bản thân.
2. Vi Phạm Luật Pháp Khi Phán Xét Người Lân Cận: Sứ đồ Gia-cơ gọi việc nói hành và phán xét anh em là sự phạm pháp: "Hỡi anh em, chớ nói hành nhau. Ai nói hành anh em mình, hoặc xét đoán anh em mình, ấy là nói hành luật pháp, và xét đoán luật pháp... nhưng ngươi là ai, mà dám xét đoán kẻ lân cận mình?" (Gia-cơ 4:11-12). Từ "nói hành" trong nguyên văn Hy Lạp là "katalaleō" (καταλαλέω), nghĩa là nói xấu, vu khống. Gia-cơ lập luận rằng khi chúng ta tự đặt mình lên trên người khác để phán xét họ, chúng ta đang xem thường luật pháp của tình yêu thương mà Chúa đã ban, và cướp đi địa vị của Đấng Thẩm Phán duy nhất là Đức Chúa Trời.
3. Tình Yêu Thương Lấp Liếm Muôn Vàn Tội Lỗi: Nguyên tắc bao trùm cho mối quan hệ giữa các tín hữu là tình yêu thương. Sứ đồ Phi-e-rơ viết: "Trước hết, hãy yêu mến nhau tha thiết; vì sự yêu thương che đậy vô số tội lỗi" (I Phi-e-rơ 4:8). Câu này không có nghĩa bỏ qua tội lỗi, nhưng nói về thái độ của chúng ta. Tình yêu thương đích thực khiến chúng ta tìm cách bày tỏ lỗi lầm trong tinh thần êm ái, riêng tư, với mục đích phục hồi, chứ không phải để vạch trần, phơi bày hay hủy hoại danh dự của anh em mình.
III. Nguyên Tắc Cho Sự Sửa Dạy và Quở Trách Mang Tính Xây Dựng
Trong khi lên án thói phán xét, Kinh Thánh lại đề cao trách nhiệm sửa dạy, khuyên bảo lẫn nhau trong tình yêu thương, vì sự trưởng thành của Hội Thánh.
1. Mục Đích: Phục Hồi, Không Trừng Phạt. Chúa Giê-xu đưa ra quy trình sửa dạy trong Ma-thi-ơ 18:15-17, bắt đầu từ chỗ "giữa ngươi với người ấy mà thôi". Mục tiêu được tóm tắt trong Ga-la-ti 6:1: "Hỡi anh em, ví bằng có ai bị buông mình vào sự gian ác nào, thì anh em là kẻ có Đức Thánh Linh, hãy lấy lòng mềm mại mà sửa họ lại; chính mình anh em lại phải giữ, e cũng bị dỗ dành chăng". Từ "sửa lại" là "katartizō" (καταρτίζω), một thuật ngữ y khoa có nghĩa là "nắn lại" một cái xương gãy, hoặc trong ngư nghiệp là "vá lại" một cái lưới rách. Đó là một công việc tỉ mỉ, đầy lòng thương xót, nhằm phục hồi chức năng, không phải để loại bỏ.
2. Tinh Thần: Khiêm Nhường và Tự Xét. Trước khi quở trách người khác, chúng ta phải tự xét mình. "Hỡi kẻ giả hình! trước hết phải lấy cây đà ra khỏi mắt mình đi" (Ma-thi-ơ 7:5). Và khi sửa dạy, phải làm với "lòng mềm mại" (Ga-la-ti 6:1), nhận biết rằng chính mình cũng có thể sa ngã. Sự khiêm nhường phá đổ bức tường phòng thủ và mở lòng người nghe đón nhận sự sửa dạy.
3. Phương Pháp: Lời Nói Thấm Nhuần Ân Điển. Sứ đồ Phao-lô khuyên: "Lời nói anh em phải có ân hậu theo luôn, và nêm thêm muối, hầu cho anh em biết nên đối đáp mỗi người là thể nào" (Cô-lô-se 4:6). Lời quở trách cần được "nêm muối" — tức là có tính sát trùng, ngăn ngừa thối rữa — nhưng đồng thời phải "có ân hậu", được thúc đẩy bởi tình yêu và nhằm gây dựng.
IV. Gương Mẫu Của Chúa Giê-xu: Sự Kết Hợp Giữa Chân Lý và Ân Điển
Chúa Giê-xu là hình mẫu hoàn hảo trong việc đối diện với tội lỗi và sự yếu đuối. Ngài vô cùng nghiêm khắc với sự giả hình của các thầy thông giáo và người Pha-ri-si (Ma-thi-ơ 23), nhưng lại vô cùng nhân từ với những người tội lỗi biết ăn năn như người đàn bà bị bắt quả tang phạm tội tà dâm (Giăng 8:1-11). Với người đàn bà, Ngài không phủ nhận tội lỗi ("Hãy đi, đừng phạm tội nữa"), nhưng Ngài cũng bảo vệ bà khỏi sự lên án độc ác của đám đông ("Ai trong các ngươi là không có tội, hãy trước nhất ném đá người"). Sự cân bằng này giữa chân lý (vạch rõ tội lỗi) và ân điển (ban cho cơ hội mới) phải là kim chỉ nam cho chúng ta.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
1. Kiểm Tra Động Cơ: Trước khi chỉ trích, hãy tự hỏi: Động cơ của tôi là gì? Có phải để thể hiện sự vượt trội của mình, để trút cơn giận, hay thực sự để gây dựng người khác và tôn vinh Đức Chúa Trời? Hãy cầu xin Chúa "xét lòng và dò ý tưởng tôi" (Thi Thiên 139:23).
2. Cầu Nguyện Trước, Nói Sau: Dành thời gian cầu nguyện cho người mình định nói, và cầu nguyện cho chính mình, xin Chúa ban cho sự khôn ngoan, lòng mềm mại và lời nói thích hợp.
3. Tuân Thủ Nguyên Tắc "Mặt Đối Mặt": Trừ những trường hợp đặc biệt cần sự can thiệp của Hội Thánh, hãy luôn bắt đầu bằng cuộc trò chuyện riêng tư, tế nhị. Đừng bao giờ phê bình người khác trên mạng xã hội hoặc với một nhóm người thứ ba trước.
4. Tập Trung Vào Hành Vi, Không Tấn Công Cá Nhân: Hãy nói về một hành động hoặc lời nói cụ thể ("Việc anh làm X đã gây ra hậu quả Y"), thay vì dán nhãn hoặc tấn công tính cách ("Anh thật vô trách nhiệm và ích kỷ").
5. Sẵn Sàng Lắng Nghe và Tha Thứ: Hãy cho người đó cơ hội giải thích. Nếu họ ăn năn, hãy tha thứ ngay lập tức và hoàn toàn, như Chúa đã tha thứ cho chúng ta (Ê-phê-sô 4:32).
6. Khen Ngợi Công Khai, Góp Ý Riêng Tư: Hãy phát triển văn hóa khích lệ. Tìm kiếm điều tốt để khen ngợi và công nhận. Điều này tạo nên một bầu không khí tin cậy, khiến những lời góp ý chân thành dễ được đón nhận hơn.
Kết Luận
Kinh Thánh vẽ nên một bức tranh rõ ràng: Đức Chúa Trời ghét sự giả hình, lòng kiêu ngạo và những lời lẽ độc ác phá hoại tình anh em. Tuy nhiên, Ngài lại truyền lệnh cho chúng ta phải trung tín trong việc khuyên bảo, sửa dạy lẫn nhau bằng tình yêu thương, vì sự trưởng thành của Thân Thể Đấng Christ. Thách thức cho mỗi chúng ta là sống trong sự căng thẳng thánh này — từ bỏ quyền phán xét, lên án thuộc về Chúa, nhưng can đảm thực thi trách nhiệm gây dựng thuộc về một thành viên trong gia đình Đức Chúa Trời. Ước gì lời cầu nguyện của Đa-vít cũng là của chúng ta: "Xin Chúa đặt một kẻ canh giữ tại miệng tôi, Và canh giữ cửa môi tôi" (Thi Thiên 141:3). Khi chúng ta để cho Đức Thánh Linh điều khiển tấm lòng và lời nói, chúng ta có thể trở thành những khí cụ của ân điển, dùng lời nói để chữa lành thay vì hủy hoại, để gây dựng thay vì đạp đổ, hầu cho mọi sự đều được làm "cho được tốt đẹp và ích lợi" (Ê-phê-sô 4:29).
Bài nghiên cứu sử dụng Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ Bản Truyền Thống (1925). Các từ ngữ nguyên gốc Hy Lạp được tham khảo từ Từ điển Thần học Tân Ước (Theological Dictionary of the New Testament) và các công cụ nghiên cứu Kinh Thánh chuẩn mực.