Luật Môi-se là gì?

Trong hành trình đức tin của Cơ Đốc nhân, việc hiểu đúng vị trí và ý nghĩa của Luật Môi-se (hay Luật pháp của Đức Chúa Trời được ban qua Môi-se) là điều thiết yếu. Điều này giúp chúng ta tránh được hai thái cực: một là chủ nghĩa duy luật (legalism), hai là thái độ coi thường Lời Chúa. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát Luật Môi-se từ góc độ thần học Kinh Thánh, dựa trên nền tảng của toàn bộ Kinh điển.

I. Định Nghĩa và Bối Cảnh Lịch Sử

Luật Môi-se (tiếng Hê-bơ-rơ: Torat Moshe תּוֹרַת מֹשֶׁה) là toàn bộ hệ thống điều răn, quy tắc, luật lệ và nghi thức mà Đức Chúa Trời ban cho dân Y-sơ-ra-ên qua trung gian Môi-se, được ghi chép trong năm sách đầu tiên của Cựu Ước (Ngũ Kinh). Sự kiện trọng tâm là việc ban Luật tại núi Si-na-i (Xuất Ê-díp-tô Ký 19-20), sau khi Đức Chúa Trời giải cứu dân Ngài ra khỏi ách nô lệ ở Ai Cập.

Danh từ "Torah" (תּוֹרָה) thường được dịch là "Luật pháp", nhưng nghĩa gốc của nó là "sự chỉ dẫn", "lời dạy" hoặc "sự hướng dẫn". Điều này cho thấy mục đích nguyên thủy của Luật không chỉ là những quy tắc cứng nhắc, mà là sự chỉ dẫn đầy ân điển của một Đức Chúa Trời muốn dân Ngài biết cách sống thánh khiết, hạnh phúc và gần gũi với Ngài. Luật này thiết lập Giao Ước Si-na-i giữa Đức Chúa Trời và dân Y-sơ-ra-ên: "Vậy, nếu các ngươi vâng lời ta và giữ sự giao ước ta, thì trong muôn dân, các ngươi sẽ thuộc riêng về ta" (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:5).

II. Cấu Trúc và Nội Dung Của Luật Môi-se

Các học giả thường chia Luật Môi-se thành ba loại chính, mặc dù trong văn bản Kinh Thánh chúng đan xen lẫn nhau:

1. Luật Đạo Đức (Moral Law): Đây là những tiêu chuẩn công bình và thánh khiết vĩnh cửu của Đức Chúa Trời, phản ánh chính bản tính Ngài. Trung tâm của luật này là Mười Điều Răn (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:1-17; Phục Truyền 5:6-21). Chúng bao gồm nghĩa vụ của con người đối với Đức Chúa Trời (4 điều răn đầu) và đối với người lân cận (6 điều răn sau). Chúa Giê-xu đã tóm tắt toàn bộ Luật pháp và Tiên tri vào hai điều răn lớn nhất: "Ngươi phải hết lòng, hết linh hồn, hết ý mà yêu mến Chúa là Đức Chúa Trời ngươi... Ngươi phải yêu người lân cận như mình" (Ma-thi-ơ 22:37-39).

2. Luật Nghi Lễ (Ceremonial Law): Đây là những quy định về sự thờ phượng, các lễ nghi, sự thanh sạch, thức ăn, và hệ thống tế lễ (sinh tế, thầy tế lế, đền tạm). Mục đích chính của luật nghi lễ là:

- Chỉ ra tội lỗi và sự ô uế của con người (Lê-vi Ký 1-7). - Cung cấp phương cách tạm thời để được tha tội và giao hòa qua huyết của sinh tế (Lê-vi Ký 17:11). - Là hình bóng (shadow) về sự cứu chuộc toàn vẹn sẽ đến trong Chúa Cứu Thế Giê-xu (Cô-lô-se 2:16-17; Hê-bơ-rơ 10:1). Ví dụ, Chiên Con Lễ Vượt Qua là hình bóng về Chúa Giê-xu, Chiên Con của Đức Chúa Trời (Giăng 1:29).

3. Luật Dân Sự/Xã Hội (Civil/Judicial Law): Đây là bộ luật áp dụng cho quốc gia Y-sơ-ra-ên, quy định về hình sự, dân sự, sức khỏe cộng đồng, kinh tế và tổ chức xã hội (ví dụ: Xuất Ê-díp-tô Ký 21-23; Lê-vi Ký 18-20; Phục Truyền chương 19-25). Những luật này nhằm duy trì trật tự, công lý và sự thánh khiết của cộng đồng giao ước trong bối cảnh lịch sử cụ thể của họ.

III. Mục Đích Của Luật Môi-se Theo Tân Ước

Sứ đồ Phao-lô, dưới sự cảm thúc của Đức Thánh Linh, đã cung cấp một phân tích thần học sâu sắc về mục đích của Luật pháp. Chúng ta có thể tổng hợp qua các điểm chính:

1. Luật Pháp Làm Cho Tội Lỗi Hiện Rõ Ra: "Ấy vậy, tôi chỉ bởi luật pháp mà biết tội lỗi" (Rô-ma 7:7b). Luật pháp như một tấm gương lớn, chiếu rọi và định nghĩa tội lỗi. Không có luật pháp, tội lỗi chỉ là sự vi phạm mơ hồ; có luật pháp, tội lỗi trở nên rõ ràng, cụ thể và "càng thêm ra" (Rô-ma 5:20).

2. Luật Pháp Dẫn Chúng Ta Đến Với Đấng Christ: "Như vậy, luật pháp đã như thầy giáo đặng dẫn chúng ta đến Đấng Christ, hầu cho chúng ta bởi đức tin mà được xưng công bình" (Ga-la-ti 3:24). Từ ngữ Hy Lạp paidagogos (παιδαγωγός) chỉ người giám hộ hoặc người dẫn đưa trẻ nhỏ đến trường. Chức năng của Luật là cho chúng ta thấy sự bất lực của mình, sự cần thiết phải được cứu, và từ đó dẫn dắt chúng ta chạy đến với ân điển trong Chúa Giê-xu Christ.

3. Luật Pháp Giam Giữ Mọi Người Dưới Sự Phán Xét: "Nhưng Kinh Thánh đã nhốt hết thảy mọi sự dưới tội lỗi, hầu cho điều chi đã hứa, bởi đức tin trong Đức Chúa Jêsus Christ, mà ban cho những kẻ tin" (Ga-la-ti 3:22). Luật pháp đóng vai trò như người canh giữ, cho thấy rằng không một ai có thể tự mình làm trọn luật pháp để được xưng công bình (Rô-ma 3:20).

4. Luật Pháp Là Bóng Của Sự Tốt Lành Đương Đến: "Vì luật pháp chỉ là bóng của sự tốt lành ngày sau..." (Hê-bơ-rơ 10:1a). Toàn bộ hệ thống tế lễ và nghi thức là một bức tranh tiên tri, báo trước về công việc cứu chuộc trọn vẹn và một lần đủ cả của Chúa Giê-xu.

IV. Luật Môi-se và Giao Ước Mới Trong Chúa Giê-xu Christ

Đây là điểm then chốt trong sự hiểu biết của Cơ Đốc nhân. Chúa Giê-xu phán: "Các ngươi đừng tưởng ta đến đặng phá luật pháp hay là lời tiên tri. Ta đến, không phải để phá, song để làm cho trọn" (Ma-thi-ơ 5:17). Động từ Hy Lạp plērōsai (πληρῶσαι) có nghĩa là "làm cho đầy trọn", "ứng nghiệm", "hoàn tất". Chúa Giê-xu đã làm trọn Luật pháp bằng ba cách:

1. Ngài Giữ Trọn Luật Pháp Cách Hoàn Hảo: Chúa Giê-xu là người duy nhất trong lịch sử sống một đời sống hoàn toàn vâng phục ý muốn của Đức Chúa Trời, không hề phạm tội (Hê-bơ-rơ 4:15). Sự vâng phục trọn vẹn của Ngài đáp ứng mọi đòi hỏi công bình của Luật pháp.

2. Ngài Ứng Nghiệm Các Hình Bóng và Lời Tiên Tri: Mọi lễ nghi, sinh tế, và biểu tượng trong Luật Môi-se đều tìm thấy sự ứng nghiệm thực sự và cuối cùng trong con người và công việc của Ngài. Ngài là Chiên Con Lễ Vượt Qua (1 Cô-rinh-tô 5:7), là Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm (Hê-bơ-rơ 4:14), và là Nơi Chí Thánh (Hê-bơ-rơ 10:19-20).

3. Ngài Mang Lấy Sự Rủa Sả Của Luật Pháp Thay Cho Chúng Ta: "Đấng Christ đã chuộc chúng ta khỏi sự rủa sả của luật pháp, bởi Ngài đã nên sự rủa sả vì chúng ta..." (Ga-la-ti 3:13). Trên thập tự giá, Chúa Giê-xu gánh lấy sự hình phạt mà Luật pháp đòi hỏi cho tội lỗi của chúng ta, để chúng ta được tự do khỏi án phạt ấy.

Do đó, Giao Ước Mới mà Chúa Giê-xu lập bằng huyết Ngài (Lu-ca 22:20) không phải là sự chỉnh sửa Giao Ước Cũ, mà là một giao ước tốt hơn, dựa trên những lời hứa tốt hơn (Hê-bơ-rơ 8:6). Luật của Đấng Christ (Ga-la-ti 6:2) không phải là sự hủy bỏ Luật Môi-se, nhưng là sự ứng nghiệm, nâng cao và hướng đến tấm lòng. Luật pháp bây giờ được viết trong lòng (Hê-bơ-rơ 8:10), và chúng ta vâng giữ nó không phải bởi sức riêng, nhưng bởi quyền năng của Đức Thánh Linh ngự trong lòng (Rô-ma 8:3-4).

V. Ứng Dụng Thực Tế Cho Cơ Đốc Nhân Ngày Nay

1. Đọc Cựu Ước Với Con Mắt Của Chúa Cứu Thế: Khi đọc Luật Môi-se, chúng ta cần luôn tự hỏi: Phần này bày tỏ điều gì về bản tính của Đức Chúa Trời? Nó chỉ ra tội lỗi nào? Nó báo trước và hướng về Chúa Giê-xu ra sao? Mọi sự trong Luật pháp và Tiên tri đều làm chứng về Ngài (Giăng 5:39).

2. Phân Biệt Giữa Nguyên Tắc Đời Đời và Hình Thức Tạm Thời: Chúng ta không còn bị ràng buộc bởi các luật nghi lễ (kiêng ăn, lễ vật, ngày Sabát theo nghi thức) hay dân sự (hình phạt thể xác) của dân Y-sơ-ra-ên xưa. Tuy nhiên, các nguyên tắc đạo đức và thánh khiết đằng sau những luật đó vẫn có giá trị. Ví dụ, luật về sự thanh sạch trong ăn uống dạy chúng ta nguyên tắc biệt riêng ra thánh cho Đức Chúa Trời trong mọi phương diện đời sống.

3. Sống Bởi Đức Tin Và Được Thần Linh Hướng Dẫn: Đời sống Cơ Đốc không phải là một danh sách những điều "được" và "không được" từ thời Cựu Ước, nhưng là đời sống được Đức Thánh Linh dẫn dắt, làm đẹp lòng Đức Chúa Trời (Ga-la-ti 5:18). "Luật pháp của Đấng Christ" (Ga-la-ti 6:2) chính là luật yêu thương: yêu Chúa và yêu người, được bày tỏ cụ thể qua sự vâng phục các điều răn của Chúa Giê-xu (Giăng 14:15).

4. Sử Dụng Luật Pháp Như Một Giáo Huấn Về Sự Thánh Khiết: Luật pháp vẫn là tiêu chuẩn hoàn hảo về sự công bình và thánh khiết của Đức Chúa Trời. Chúng ta nghiên cứu nó để biết ý muốn Ngài, để được cáo trách, sửa dạy và dạy dỗ trong sự công bình (2 Ti-mô-thê 3:16). Nó giúp chúng ta nhận diện tội lỗi và cần đến ân điển mỗi ngày.

Kết Luận

Luật Môi-se là món quà thánh thiện, công bình và tốt lành của Đức Chúa Trời ban cho dân Ngài (Rô-ma 7:12). Nó phục vụ như một người dẫn đường đưa chúng ta đến sự nhận biết tội lỗi và nhu cầu cần một Đấng Cứu Chuộc. Trong Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã làm trọn mọi đòi hỏi của Luật pháp và gánh thay hình phạt của chúng ta, chúng ta được giải phóng khỏi sự rủa sả và ách nô lệ của Luật pháp, nhưng không phải để sống phóng túng, mà để sống trong tự do của ân điển và được Đức Thánh Linh thêm sức để bày tỏ sự công bình của Luật pháp ra trong đời sống (Rô-ma 8:4).

Hãy tiếp cận Luật Môi-se với lòng biết ơn, xem đó như một phần của Lời Đức Chúa Trời bày tỏ ý chỉ Ngài, và luôn tìm thấy trong đó ánh sáng dẫn đến vinh quang của Chúa Cứu Thế Giê-xu, Đấng là cùng đích của Luật pháp cho mọi kẻ tin (Rô-ma 10:4).

"Vả, luật pháp đã ban bởi Môi-se, còn ân điển và lẽ thật bởi Đức Chúa Jêsus Christ mà đến." (Giăng 1:17)