Tại sao có rất nhiều cách diễn dịch khác nhau về Kinh Thánh?

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta tin rằng Kinh Thánh là Lời của Đức Chúa Trời, “đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (2 Ti-mô-thê 3:16). Thế nhưng, một thực tế không thể phủ nhận là ngay trong vòng những người tin kính Chúa, chúng ta thấy có nhiều cách hiểu, cách diễn dịch khác nhau, đôi khi trái ngược về cùng một phân đoạn Kinh Thánh. Điều này dẫn đến câu hỏi then chốt: Nếu Kinh Thánh là Lời chân thật của Đức Chúa Trời, tại sao lại có quá nhiều cách giải thích? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu tìm hiểu nguyên nhân từ góc độ thần học, lịch sử, ngôn ngữ và tâm linh, đồng thời cung cấp nền tảng để mỗi tín hữu có thể tiếp cận Lời Chúa cách chính xác và được nuôi dưỡng.

Để hiểu về sự đa dạng trong diễn giải, trước hết phải hiểu bản chất kép của Kinh Thánh. Kinh Thánh là Lời được mặc khải (revelation) của Đức Chúa Trời, nhưng được truyền đạt qua ngôn ngữ, văn hóa và hoàn cảnh lịch sử của con người. Sứ đồ Phi-e-rơ khẳng định: “Ấy chẳng phải bởi ý một người nào mà lời tiên tri nào đã đến, nhưng ấy bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời” (2 Phi-e-rơ 1:21). Từ ngữ Hy Lạp được dùng cho “cảm động” là pheromenoi, có nghĩa là “được mang đi, được hướng dẫn”. Điều này cho thấy Đức Thánh Linh siêu việt đã sử dụng tính cách, kiến thức và phong cách văn chương riêng biệt của từng tác giả để truyền đạt sứ điệp của Ngài.

Vì thế, Kinh Thánh vừa mang tính thần thượng, bất biến và chân lý tuyệt đối, vừa mang tính nhân văn, lịch sử và văn hóa cụ thể. Sự kết hợp này đòi hỏi người đọc phải công phu tìm hiểu bối cảnh (context) – bao gồm bối cảnh lịch sử, văn hóa, văn học và thần học – để nắm bắt ý định nguyên thủy của tác giả (ý định của Đức Chúa Trời qua tác giả). Khi bỏ qua bước này, chúng ta dễ rơi vào tình trạng “đọc ý mình vào Kinh Thánh” (eisegesis) thay vì “rút ý từ Kinh Thánh” (exegesis).

Sự đa dạng trong diễn giải không chỉ là một hiện tượng hiện đại, mà ngay từ thế kỷ đầu, Hội Thánh đã phải đối mặt với những giáo sư giả và sự diễn giải sai lạc. Sứ đồ Phi-e-rơ đã cảnh báo về các thư tín của Phao-lô rằng: “Trong các thơ của người có một vài điều khó hiểu, mà những kẻ dốt nát và không vững chắc xuyên tạc, cũng như xuyên tạc các Kinh Thánh khác, chuốc lấy sự hư mất riêng cho mình” (2 Phi-e-rơ 3:16). Câu Kinh Thánh này chỉ ra ngay hai nguyên nhân: sự khó hiểu vốn có của một số phần Kinh Thánh và tình trạng tâm linh/kỹ năng của người đọc (“dốt nát”, “không vững chắc”). Chúng ta có thể phân loại các nguyên nhân thành các nhóm sau:

Phương pháp luận giải kinh là khoa học và nghệ thuật giải thích Kinh Thánh. Sự khác biệt về nguyên tắc giải kinh sẽ dẫn đến kết quả khác nhau. Một số trường phái chính:

• Trường phái Văn Tự (Literalism): Nhấn mạnh việc hiểu theo nghĩa đen, trừ khi bản văn rõ ràng sử dụng biểu tượng hay ẩn dụ. Cách tiếp cận này thường gắn liền với thần học Bảo Thủ.
• Trường phải Lịch Sử-Phê Bình (Historical-Critical): Tập trung mạnh vào việc phân tích bối cảnh lịch sử, nguồn văn và hình thái văn học, đôi khi nghi ngờ tính siêu nhiên.
• Trường phái Linh Nghiệm (Mystical/Allegorical): Tìm kiếm ý nghĩa thuộc linh, biểu tượng ẩn sau lớp nghĩa đen. Phương pháp này phổ biến trong thời kỳ Giáo Phụ nhưng nếu dùng cực đoan sẽ dẫn đến chủ quan.

Kinh Thánh ghi lại chính Chúa Giê-xu và các sứ đồ đã sử dụng cả nghĩa đen lẫn biểu tượng (ví dụ: Giăng 3:5 – “sanh bởi nước và Thánh Linh”; 1 Cô-rinh-tô 10:4 – hòn đá tượng trưng về Đấng Christ). Vấn đề là cân bằng và tôn trọng toàn bộ Kinh Thánh.

Không ai đọc Kinh Thánh trong chân không. Mỗi người đều mang vào bản văn “lăng kính” của truyền thống giáo hội mình, hệ thống thần học được dạy dỗ, và nền tảng văn hóa cá nhân. Một người lớn lên trong truyền thống Cải Chánh có thể nhấn mạnh “chỉ đức tin mà thôi” (sola fide) khi đọc sách Gia-cơ, trong khi người khác có thể tìm cách hài hòa với thư Rô-ma. Văn hóa Á Đông coi trọng tập thể có thể nhấn mạnh khía cạnh cộng đồng trong Hội Thánh, trong khi văn hóa Tây phương cá nhân chủ nghĩa có thể tập trung vào mối quan hệ cá nhân với Chúa.

Phao-lô, khi giảng cho người A-thên, đã khéo léo dẫn dắt từ văn hóa và triết lý của họ để giới thiệu về Đấng Christ (Công Vụ 17:22-28). Điều này cho thấy việc hiểu đối tượng là quan trọng, nhưng sứ điệp cốt lõi – sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu – phải được giữ nguyên (1 Cô-rinh-tô 15:3-4).

Kinh Thánh nguyên bản được viết bằng tiếng Hê-bơ-rơ, A-ram và Hy Lạp. Mỗi từ trong nguyên ngữ thường mang sắc thái phong phú hơn bản dịch. Ví dụ, trong tiếng Hy Lạp có nhiều từ diễn tả tình yêu: agapē (tình yêu thương hy sinh), philia (tình bạn), eros (tình yêu thể xác). Trong Giăng 21:15-17, Chúa Giê-xu hỏi Phi-e-rơ: “Ngươi có yêu ta không?” bằng từ agapaō, trong khi Phi-e-rơ đáp lại bằng từ phileō. Sự khác biệt tinh tế này mở ra nhiều cách diễn giải về mức độ và bản chất tình yêu của Phi-e-rơ lúc đó.

Ngoài ra, việc không nắm vững thể loại văn học (thơ ca, châm ngôn, khải huyền, thư tín…) cũng dẫn đến hiểu sai. Ví dụ, giải thích theo nghĩa đen cứng nhắc sách Châm Ngôn (thể loại khôn ngoan, có tính nguyên tắc chứ không phải lời hứa tuyệt đối) hay sách Khải Huyền (thể loại khải thị, đầy biểu tượng) sẽ gây ra nhiều tranh cãi.

Đây có lẽ là nguyên nhân sâu xa nhất. Lời Chúa phán: “Vả, người có tánh xác thịt thì không nhận được những sự thuộc về Thánh Linh của Đức Chúa Trời; bởi chưng người đó coi sự ấy như là sự dồ dại, và không có thể hiểu được, vì phải xem xét cách thiêng liêng” (1 Cô-rinh-tô 2:14). Từ “xác thịt” (sarkikos) chỉ con người tự nhiên, không được tái sinh. Người đọc với tấm lòng kiêu ngạo, muốn tìm cớ biện minh cho tội lỗi, hoặc theo đuổi mục đích cá nhân, sẽ không thể hiểu được Lời Chúa cách đúng đắn.

Ngược lại, Chúa Giê-xu hứa: “Khi nào Thần lẽ thật sẽ đến, thì Ngài dẫn các ngươi vào mọi lẽ thật” (Giăng 16:13a). Chức vụ của Đức Thánh Linh là dạy dỗ và hướng dẫn (hodēgeō) chúng ta. Sự hướng dẫn này không phải là mặc khải mới ngoài Kinh Thánh, mà là soi sáng tâm trí chúng ta để hiểu và áp dụng Lời đã được chép.

Trước thực tế có nhiều cách diễn dịch, Cơ Đốc nhân không nên hoang mang hay chủ quan, mà cần trang bị để trở thành “người làm công không chỗ trách được, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật” (2 Ti-mô-thê 2:15). Dưới đây là một số nguyên tắc ứng dụng:

1. Lấy Kinh Thánh Giải Nghĩa Kinh Thánh (Scripture Interprets Scripture): Vì toàn bộ Kinh Thánh được Đức Chúa Trời soi dẫn, nên phần dễ hiểu sẽ làm sáng tỏ phần khó hiểu. Luôn đối chiếu phân đoạn đang học với các phân đoạn khác trong toàn bộ Kinh Thánh.

2. Tôn Trọng Bối Cảnh (Context is King): Không bao giờ rút một câu ra khỏi bối cảnh để xây dựng giáo lý. Phải xem xét bối cảnh trước sau (văn mạch), bối cảnh sách, và bối cảnh cả Kinh Thánh. Một câu Kinh Thánh chỉ có một ý nghĩa chính trong bối cảnh của nó, nhưng có thể có nhiều ứng dụng.

3. Phụ Thuộc Vào Sự Hướng Dẫn Của Đức Thánh Linh Và Cầu Nguyện: Trước khi đọc, hãy cầu xin Đức Thánh Linh, Tác Giả của Kinh Thánh, mở mắt thuộc linh cho bạn (Thi Thiên 119:18). Sự hiểu biết thuộc linh không đến từ trí óc tự nhiên, mà từ sự vâng phục và thông công với Chúa.

4. Học Hỏi Trong Cộng Đồng Hội Thánh: Đức Chúa Trời ban cho Hội Thánh các mục sư, giáo sư (Ê-phê-sô 4:11-12). Việc học hỏi dưới sự dạy dỗ trung tín và thảo luận với các anh chị em trưởng thành giúp chúng ta tránh được những sai lầm chủ quan. “Sự khôn ngoan ở với những người hội hiền” (Châm Ngôn 13:20b - bản dịch khác).

5. Khiêm Nhường Nhận Biết Giới Hạn Của Mình: Chúng ta “biết phần nào” và “nói tiên tri phần nào” (1 Cô-rinh-tô 13:9). Hãy giữ thái độ mềm mại, sẵn sàng điều chỉnh hiểu biết khi được Kinh Thánh và Hội Thánh sửa dạy. Tranh luận phải với tinh thần yêu thương và tôn trọng (Ê-phê-sô 4:15).

Sự tồn tại của nhiều cách diễn dịch nhắc nhở chúng ta về sự hạn chế của nhận thức con người và sự phức tạp kỳ diệu của Lời Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chân lý là tương đối hay không thể nắm bắt được. Trọng tâm của đức tin Cơ Đốc – sự chết chuộc tội và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ – là rõ ràng, được làm chứng xuyên suốt Kinh Thánh và là nền tảng bất di dịch (1 Cô-rinh-tô 15:1-8).

Thay vì để những khác biệt thứ yếu gây chia rẽ, chúng ta được kêu gọi “hết lòng giữ sự hiệp một của Thánh Linh” (Ê-phê-sô 4:3), cùng nhau lớn lên trong sự hiểu biết Chúa. Hãy tiếp tục siêng năng tra xem Kinh Thánh mỗi ngày (Công Vụ 17:11), với tấm lòng khao khát vâng phục, tin cậy rằng Đức Thánh Linh sẽ dẫn dắt chúng ta ngày càng vào sâu hơn trong mọi lẽ thật của Ngài. Cuối cùng, mục đích của việc diễn dịch Kinh Thánh không phải để thắng cuộc tranh luận, mà để biến đổi chúng ta ngày càng giống hình ảnh của Đấng Christ, hầu cho “người của Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành” (2 Ti-mô-thê 3:17).