Kinh Thánh Nói Gì Về Việc Tôn Trọng Cha Mẹ
Trong một thời đại mà các giá trị gia đình thường bị lung lay và thách thức, lời dạy của Kinh Thánh về việc tôn trọng cha mẹ vẫn đứng vững như một trụ cột nền tảng cho đời sống cá nhân, gia đình và xã hội. Đây không chỉ là một lời khuyên đạo đức thông thường, mà là một mệnh lệnh thiêng liêng, một phần của giao ước và là chìa khóa dẫn đến phước hạnh. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khai quật ý nghĩa thần học, bối cảnh lịch sử, và những ứng dụng thiết thực của giáo lý này trong ánh sáng của toàn bộ Kinh Thánh, từ Cựu Ước đến Tân Ước.
Mệnh lệnh về việc hiếu kính cha mẹ được tìm thấy ngay trong Mười Điều Răn, là cầu nối giữa những trách nhiệm của con người đối với Đức Chúa Trời và đối với người lân cận.
“Hãy hiếu kính cha mẹ ngươi, hầu cho ngươi được sống lâu trên đất mà Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi ban cho.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:12).
Trong nguyên văn tiếng Hê-bơ-rơ, từ được dùng là “כַּבֵּד” (kabed), xuất phát từ gốc “כָּבֵד” (kaved) có nghĩa là “nặng”, “trọng lượng”, “vinh quang”. Do đó, “hiếu kính” hay “tôn trọng” ở đây mang ý nghĩa sâu xa: trao cho cha mẹ một vị trí có “trọng lượng”, xem trọng họ, và công nhận thẩm quyền, giá trị mà Đức Chúa Trời đã đặt để trong vai trò của họ. Điều răn này được nhắc lại trong Phục Truyền Luật Lệ Ký 5:16, với một điểm nhấn bổ sung: “hầu cho ngươi được phước và sống lâu trên đất”.
Điều đáng chú ý là đây là điều răn đầu tiên có kèm theo một lời hứa – “hầu cho ngươi được sống lâu.” Sự hứa này không chỉ mang tính cá nhân mà còn mang tính cộng đồng, quốc gia. Một xã hội mà trong đó con cái vâng lời và tôn kính cha mẹ, thì trật tự và sự ổn định sẽ được duy trì, dẫn đến sự thịnh vượng lâu dài. Ngược lại, sự suy đồi gia đình thường dẫn đến sự sụp đổ của cả dân tộc.
Kinh Thánh Cựu Ước cũng không ngần ngại bày tỏ những hình phạt nghiêm khắc cho sự bất kính này: “Kẻ nào đánh cha hoặc mẹ mình, thì phải bị xử tử… Kẻ nào chửi cha mẹ mình, thì phải bị xử tử.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 21:15, 17). Sách Châm Ngôn, cuốn sách về sự khôn ngoan thực tiễn, tràn ngập những lời cảnh báo và khích lệ về chủ đề này: “Con khá nghe lời khuyên dạy của cha, chớ bỏ phép tắc của mẹ con” (Châm Ngôn 1:8); “Mắt nhạo báng cha mình và khinh sự vâng lời mẹ mình, thì quạ của trũng sẽ mổ nó đi, và con diều tha nó.” (Châm Ngôn 30:17). Hình ảnh này cho thấy sự bất kính dẫn đến một kết cục thảm khốc và ô nhục.
Lịch sử Kinh Thánh cung cấp cả những gương sáng lẫn bài học cảnh tỉnh về việc tôn trọng cha mẹ.
- Ê-sau và Gia-cốp (Sáng Thế Ký 25-27): Câu chuyện phức tạp này cho thấy sự thiếu tôn trọng từ cả hai phía. Ê-sau khinh thường quyền trưởng nam (một đặc ân gia đình) bằng cách đổi nó lên một bữa ăn, thể hiện sự coi thường di sản của cha (Sáng 25:34). Gia-cốp và Rê-be-ca, mẹ ông, thì lừa dối Y-sác là cha, người đã già và mắt lòa, để chiếm lấy phước lành. Hậu quả là sự tan vỡ trong gia đình, sự thù hận, và nhiều năm lưu lạc đầy đau khổ cho Gia-cốp.
- Giô-sép (Sáng Thế Ký 37, 45-50): Dù bị các anh bán làm nô lệ, Giô-sép vẫn giữ lòng hiếu thảo. Khi trở nên người cai trị Ai Cập, ông không trả thù mà cung cấp lương thực, chỗ ở và bảo vệ cho cha và cả gia đình. Hành động tôn kính cha mình là Gia-cốp (thể hiện qua việc xin phép Pha-ra-ôn cho cha mình đến, và đích thân ra đón) là một hình mẫu tuyệt vời (Sáng Thế Ký 46:29; 47:7-12).
- Sam-sôn (Các Quan Xét 13-16): Sam-sôn nhiều lần bất tuân lời khuyên dạy của cha mẹ, đặc biệt trong chuyện hôn nhân với người nữ Phi-li-tin (Các Quan Xét 14:3). Sự thiếu tôn trọng này là một trong những mắt xích dẫn đến sự sa ngã và bi kịch cuối cùng của ông.
Đến thời Tân Ước, Chúa Giê-xu Christ đã tái khẳng định và làm sáng tỏ mệnh lệnh này, đồng thời đặt nó trong mối liên hệ đúng đắn với Ngài.
Trước hết, Chúa Giê-xu quở trách những người Pha-ri-si vì đã dùng truyền thống của loài người để vô hiệu hóa điều răn của Đức Chúa Trời về việc hiếu kính cha mẹ (Mác 7:9-13). Họ lập luận rằng nếu một người dâng lễ vật cho đền thờ (co-ban), thì họ không còn cần phải dùng tài sản đó để nuôi cha mẹ nữa. Chúa Giê-xu gọi đó là sự giả hình và đang vi phạm điều răn của Đức Chúa Trời.
Thứ hai, chính Chúa Giê-xu là tấm gương hoàn hảo về sự vâng phục và tôn kính cha mẹ trần gian. Dù là Con Đức Chúa Trời, Ngài “vâng phục” cha mẹ mình là Giô-sép và Ma-ri (Lu-ca 2:51). Trên thập tự giá, trong những giây phút đau đớn tột cùng, Ngài vẫn quan tâm đến mẹ mình, giao phó Ma-ri cho sự chăm sóc của môn đồ yêu dấu (Giăng 19:26-27). Hành động này thể hiện trọn vẹn tinh thần của điều răn thứ năm.
Tuy nhiên, Chúa Giê-xu cũng dạy rằng sự tôn kính tối cao phải thuộc về Đức Chúa Trời. Khi có người nói rằng phải chôn cất cha trước khi đi theo Ngài, Chúa đáp: “Hãy theo ta, và để kẻ chết chôn kẻ chết của họ.” (Ma-thi-ơ 8:21-22). Câu nói này không cổ vũ sự bất kính, mà nhấn mạnh rằng sự kêu gọi theo Chúa và vâng phục Ngài là ưu tiên tuyệt đối. Trong Lu-ca 14:26, Ngài dùng cách nói cường điệu: “Nếu có ai đến theo ta mà không ghét cha mẹ, vợ con, anh em, chị em mình… thì không thể làm môn đồ ta được.” Từ “ghét” (tiếng Hy Lạp: μισεω - miseō) ở đây phải được hiểu theo nghĩa tương đối: tình yêu và sự trung thành dành cho Chúa phải đến mức khi so sánh, tình yêu dành cho người nhà trở nên như là ghét. Điều này đặt mối quan hệ với Chúa Giê-xu lên trên tất cả, nhưng không hủy bỏ trách nhiệm hiếu kính.
Các sứ đồ tiếp tục dạy dỗ rõ ràng về chủ đề này trong thư tín, nhất là trong bối cảnh các mối quan hệ trong gia đình.
Sứ đồ Phao-lô khẳng định đây là “điều răn thứ nhất có kèm theo lời hứa” (Ê-phê-sô 6:2). Ông mở rộng mệnh lệnh cho con cái: “Hỡi kẻ làm con cái, hãy vâng phục cha mẹ mình trong Chúa, vì điều đó là phải lắm.” (Ê-phê-sô 6:1). Cụm từ “trong Chúa” (ἐν κυρίῳ - en Kyriō) là then chốt. Nó có nghĩa là sự vâng phục này là một phần của đời sống Cơ Đốc, được thực hiện với thái độ như đối với Chúa, và trong khuôn khổ ý muốn của Ngài. Sự vâng phục không phải là vô điều kiện nếu cha mẹ ra lệnh con cái làm điều trái với Lời Chúa.
Ông cũng cảnh báo về thái độ của con cái trong thời kỳ sau rốt: “Vì trong ngày sau rốt… có kẻ bội nghịch cha mẹ” (2 Ti-mô-thê 3:1-2). Điều này cho thấy sự suy đồi đạo đức sẽ biểu hiện rõ nét qua sự đổ vỡ của trật tự gia đình.
Làm thế nào để sống điều răn này một cách thiết thực trong bối cảnh hiện đại, đôi khi phức tạp?
- Với Con Cái Còn Ở Nhà: Sự tôn trọng thể hiện qua vâng lời cách mau lẹ, vui lòng và trọn vẹn (Cô-lô-se 3:20). Điều này bao gồm việc học tập, công việc nhà, giờ giấc, chọn bạn, và thái độ lời nói. Ngay cả khi không đồng ý, con cái có thể trình bày quan điểm với thái độ tôn trọng, không cãi lại hay lằm bằm.
- Với Người Trưởng Thành: Sự tôn trọng chuyển từ “vâng phục” sang “hiếu kính”. Điều này bao gồm việc thăm hỏi, chăm sóc khi cha mẹ già yếu (1 Ti-mô-thê 5:4, 8), lắng nghe lời khuyên, bảo vệ danh tiếng của cha mẹ, và cung cấp sự hỗ trợ tài chính, tình cảm khi cần. Nó cũng có nghĩa là tha thứ những tổn thương từ quá khứ và không dùng lời lẽ xúc phạm.
- Trong Các Tình Huống Khó Khăn: Khi cha mẹ không tin Chúa, chống đối đức tin, thậm chí ngược đãi, Cơ Đốc nhân được kêu gọi sống với tình yêu và sự tôn trọng cơ bản, nhưng vẫn phải giữ vững đức tin. Sự vâng phục bị giới hạn khi cha mẹ yêu cầu làm điều tội lỗi. Trong mọi trường hợp, chúng ta có thể cầu nguyện cho họ, phục vụ họ, và làm chứng bằng đời sống yêu thương.
- Trong Vai Trò Làm Cha Mẹ: Điều răn này cũng nhắc nhở các bậc cha mẹ sống đáng để con cái tôn kính. Phao-lô căn dặn: “Hỡi các người làm cha, chớ chọc cho con cái mình giận dữ, hãy dùng sự sửa phạt khuyên bảo của Chúa mà nuôi nấng chúng nó.” (Ê-phê-sô 6:4). Cha mẹ không nên lạm dụng thẩm quyền, nhưng nuôi dạy con trong đường lối của Chúa.
Việc tôn trọng cha mẹ, xét cho cùng, là hành động thờ phượng. Nó thừa nhận rằng Đức Chúa Trời là Đấng Tạo Hóa đã thiết lập trật tự gia đình và ban thẩm quyền cho cha mẹ như những người quản lý của Ngài. Khi chúng ta tôn trọng cha mẹ, chúng ta đang tôn trọng chính Đấng đã tạo dựng nên chúng ta và đặt để chúng ta trong gia đình ấy.
Lời hứa đi kèm – sự sống lâu và phước hạnh – vẫn còn nguyên giá trị. Phước hạnh đó có thể là sự bình an trong tâm hồn, sự khôn ngoan tích lũy qua việc lắng nghe, mối quan hệ gia đình được chữa lành, hay một di sản đức tin cho thế hệ sau. Chúa Giê-xu, Đấng đã hoàn toàn vâng phục Cha Thiên Thượng, ban cho chúng ta năng lực và ân điển để sống đẹp lòng Ngài trong mọi mối quan hệ, kể cả mối quan hệ với cha mẹ. Hãy để sự hiếu kính không còn là gánh nặng luật pháp, mà trở thành sự đáp lại đầy lòng biết ơn đối với ân điển của Chúa trong cuộc đời chúng ta.
“Hỡi con, hãy giữ lấy các lời của cha, và cất giấu nơi lòng các điều răn của mẹ con… Khi con đi, các lời ấy sẽ dẫn dắt con; khi con nằm, nó gìn giữ con; khi con thức dậy, thì nó sẽ trò chuyện với con.” (Châm Ngôn 6:20-22).