Kitô Giáo Bí Truyền là gì?

Trong hành trình tìm hiểu đức tin, đôi khi chúng ta bắt gặp thuật ngữ "Kitô Giáo Bí Truyền" (Esoteric Christianity) hoặc "Cơ Đốc Giáo Huyền Bí". Điều này gợi lên những câu hỏi quan trọng: Có phải tồn tại một giáo lý bí mật, một tri thức cao cấp chỉ dành cho một số ít người được chọn trong đạo Đấng Christ? Kinh Thánh – nền tảng duy nhất cho đức tin và nếp sống của Cơ Đốc nhân – có ủng hộ khái niệm này không? Bài nghiên cứu này sẽ tìm hiểu sâu về khái niệm, đối chiếu với Lời Chúa, và rút ra những nguyên tắc thuộc linh thiết yếu cho mọi tín hữu.

"Bí truyền" (esoteric) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp "esōterikos", có nghĩa là "hướng nội" hoặc "dành cho những người trong nhóm". Nó đối lập với "phổ truyền" (exoteric) – dành cho đại chúng. Trong bối cảnh tôn giáo, Kitô Giáo Bí Truyền thường đề cập đến ý tưởng cho rằng bên dưới những giáo lý và nghi thức công khai của Cơ Đốc giáo, tồn tại một lớp ý nghĩa thần bí, sâu xa hơn, một "tri thức bí mật" về Thiên Chúa, vũ trụ và con người. Tri thức này được cho là chỉ có thể đạt được thông qua sự khai tâm, chiêm nghiệm nội tâm, hoặc các phương pháp tu luyện đặc biệt, vượt xa sự hiểu biết thông thường dựa trên Kinh Thánh.

Các phong trào này thường pha trộn giáo lý Cơ Đốc với các yếu tố từ triết học Hy Lạp (như phái Plato Mới), thuyết ngộ đạo (Gnosticism), hoặc các truyền thống thần bí phương Đông. Họ thường nhấn mạnh đến "tia sáng thiêng liêng" trong mỗi người, sự tự cứu rỗi thông qua tri thức (gnosis), và xem nhẹ hoặc giải nghĩa tượng trưng các sự kiện lịch sử trong Kinh Thánh như sự giáng sinh, cái chết đền tội và sự sống lại bằng xương bằng thịt của Chúa Giê-xu Christ.

Để đánh giá thần học, chúng ta phải quay về với tiếng Hy Lạp của Tân Ước. Từ "mầu nhiệm" xuất hiện nhiều lần, dịch từ từ "mystērion" (μυστήριον). Tuy nhiên, mystērion trong Kinh Thánh hoàn toàn khác với khái niệm "bí truyền" của các tôn giáo thần bí.

1. Một Sự Mầu Nhiệm Đã Được Mặc Khải: Trong Kinh Thánh, mystērion không phải là điều bí mật vĩnh viễn chỉ dành cho giới tinh hoa. Trái lại, đó là kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời đã từng bị giấu kín nhưng nay đã được bày tỏ trọn vẹn cho mọi người qua Chúa Giê-xu Christ và lời tiên tri. Sứ đồ Phao-lô làm sáng tỏ điều này:

"Xưa kia, sự mầu nhiệm nầy (τὸ μυστήριον τοῦτο) giấu kín trong Đức Chúa Trời... Hiện nay, sự khôn sáng mọi đường của Đức Chúa Trời đã được bởi Hội thánh mà bày tỏ ra... hầu cho hiện nay... Hội thánh được biết sự khôn ngoan mọi đường của Đức Chúa Trời là thể nào." (Ê-phê-sô 3:9-10).
Chìa khóa ở đây là "đã được bày tỏ". Sứ mạng của Phao-lô là "làm cho mọi người đều xem thấy... sự mầu nhiệm đó từ đời thượng cổ đã giấu kín trong Đức Chúa Trời" (Ê-phê-sô 3:9). Mầu nhiệm tối cao nhất, từng bị giấu kín, chính là Đấng Christ: "Ấy đó, tôi nói về sự mầu nhiệm của Đấng Christ (τὸ μυστήριον τοῦ Χριστοῦ), là sự mầu nhiệm trong các đời khác, chưa từng phát lộ cho con cái loài người, mà bây giờ đã được Đức Thánh Linh tỏ ra cho các thánh đồ Ngài" (Cô-lô-se 1:26-27).

2. Nội Dung của Sự Mầu Nhiệm Được Bày Tỏ: Sự mầu nhiệm này không phải là một công thức huyền bí, mà là chính Chúa Giê-xu Christ và Phúc Âm về sự cứu rỗi của Ngài cho cả người Do Thái lẫn Dân Ngoại.

"Là tôi đã nhờ Đức Chúa Trời ban ơn cho mà làm kẻ giúp việc của Tin Lành ấy, đặng rao truyền cho dân ngoại sự giàu có không dò được của Đấng Christ, và soi sáng cho mọi người biết sự phân phát sự mầu nhiệm (τῆς οἰκονομίας τοῦ μυστηρίου) từ nguyên thủy đã giấu kín trong Đức Chúa Trời, là Đấng dựng nên muôn vật." (Ê-phê-sô 3:8-9).
Mầu nhiệm lớn nhất, được tiết lộ, là: "Dân Ngoại được đồng kế tự, đồng một thân, và đồng có phần trong lời hứa của Ngài trong Đấng Christ, bởi Tin Lành" (Ê-phê-sô 3:6). Đây là điều gây sửng sốt trong thế giới cổ đại: qua thập tự giá, Chúa Giê-xu phá đổ bức tường ngăn cách, tạo nên một con người mới, một Hội Thánh gồm mọi dân tộc (Ê-phê-sô 2:14-16).

Kinh Thánh không những không ủng hộ tư tưởng về một "giáo lý bí truyền" cao cấp, mà còn đưa ra những cảnh báo nghiêm khắc chống lại những giáo lý tương tự.

1. Cảnh Giác Về "Sự Khôn Sáng Thuộc Về Đời Nầy": Trong thư gửi Hội thánh Cô-lô-se, Phao-lô cảnh báo về những lời dỗ dành "bởi triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, sơ học của thế gian, chớ không theo Đấng Christ" (Cô-lô-se 2:8). Những người này tự phụ vì "sự khôn sáng thuộc về đời nầy" (Cô-lô-se 2:23), tìm kiếm những khải tượng và sự thờ phượng bởi thiên sứ, nhưng thực chất lại "không giữ lấy Đầu", tức là Đấng Christ (Cô-lô-se 2:18-19). Lời cảnh báo này phù hợp một cách đáng kinh ngạc với nhiều hệ thống bí truyền, nơi đề cao tri thức bí mật và sự liên hệ với các cõi thiêng liêng khác.

2. Sự Mặc Khải Đã Đầy Đủ và Dành Cho Mọi Người: Phúc Âm không phải là điều bí mật. Chúa Giê-xu phán: "Điều ta nói với các ngươi trong nơi tối tăm, hãy nói ra nơi sáng láng; và điều các ngươi nghe nơi kề tai, hãy giảng ra trên mái nhà" (Ma-thi-ơ 10:27). Mạng lệnh cuối cùng của Ngài là: "Hãy đi khắp thế gian, giảng Tin Lành cho mọi người" (Mác 16:15). Sứ đồ Giăng viết lời chứng của mình "hầu cho anh em tin rằng Đức Chúa Jêsus là Đấng Christ, tức là Con Đức Chúa Trời, và hầu cho anh em tin mà được sự sống nhơn danh Ngài" (Giăng 20:31). Mục đích là để mọi người tin và được cứu, không phải để một số ít người được khai sáng.

3. Con Đường Duy Nhất và Công Khai: Chúa Giê-xu tuyên bố: "Ta là đường đi, chân lý, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha" (Giăng 14:6). Sự cứu rỗi không đến từ việc nắm giữ tri thức bí mật (gnosis), mà đến bởi ân điển, qua đức tin nơi Con Ngài (Ê-phê-sô 2:8-9). Sứ đồ Phi-e-rơ xác nhận: "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu" (Công vụ 4:12).

Hiểu rõ sự khác biệt giữa "mầu nhiệm đã được mặc khải" của Kinh Thánh và "giáo lý bí truyền" của thế gian giúp chúng ta vững vàng trong đức tin và nếp sống.

1. Trung Tín Với Sự Mặc Khải Đã Được Ban Cho: Thay vì tìm kiếm những "lẽ thật mới" hay "khải tượng bí mật" bên ngoài Kinh Thánh, chúng ta được kêu gọi đào sâu vào "sự mầu nhiệm của Đức Chúa Trời, tức là Đấng Christ, trong Ngài đã giấu kín mọi sự quí báu về khôn ngoan thông sáng" (Cô-lô-se 2:2-3). Sự khôn ngoan thật không phải là điều gì bí ẩn, mà được tìm thấy trong việc nghiên cứu, suy ngẫm và vâng theo Lời Đức Chúa Trời đã được bày tỏ (Thi-thiên 119:98-100).

2. Rao Truyền Phúc Âm Cách Rõ Ràng và Công Khai: Chúng ta không giữ Phúc Âm như một bí mật cho riêng mình. Nhiệm vụ của chúng ta là công bố cách rõ ràng, trung thực và đầy đủ về Chúa Giê-xu Christ, Đấng chịu chết vì tội lỗi chúng ta và sống lại (1 Cô-rinh-tô 15:3-4). Sự giảng dạy của chúng ta phải minh bạch, "giải phô lẽ thật" (2 Cô-rinh-tô 4:2).

3. Cảnh Giác Với Những Giáo Lý Sai Lầm: Chúng ta cần "thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng" (1 Giăng 4:1). Bất kỳ giáo lý nào làm lu mờ thập tự giá, xem nhẹ sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin, đề cao "tri thức bí mật" hoặc kinh nghiệm cá nhân hơn Lời được viết ra, hay thêm bớt vào công việc hoàn tất của Chúa Giê-xu, đều cần được xem xét cẩn thận dưới ánh sáng của toàn bộ Kinh Thánh.

4. Tìm Kiếm Sự Thông Hiểu Thuộc Linh Thông Qua Đức Thánh Linh: Có một sự khác biệt lớn giữa "tri thức bí truyền" và "sự khôn ngoan thiêng liêng". Sứ đồ Phao-lô cầu nguyện cho các tín hữu được "đầy sự hiểu biết về ý muốn của Ngài, với mọi khôn ngoan và hiểu biết thiêng liêng" (Cô-lô-se 1:9). Sự hiểu biết này đến từ việc Đức Thánh Linh – Đấng không chỉ dành cho một nhóm tinh hoa mà được ban cho mọi người tin (Công vụ 2:38-39) – mở lòng trí chúng ta để hiểu Lời Chúa (1 Cô-rinh-tô 2:12-14). Sự bày tỏ này nhằm mục đích làm vững mạnh mối tương giao với Chúa và sự vâng phục Ngài, không phải để thỏa mãn tính tò mò hay tạo ra giai cấp tâm linh.

Kitô Giáo chân chính không phải là một tôn giáo bí truyền. Nó được xây dựng trên nền tảng của những sự kiện lịch sử có thể kiểm chứng – sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu Christ – và một sự mặc khải đã được viết ra, đầy đủ và rõ ràng cho mọi người. "Sự mầu nhiệm" (mystērion) của Đức Chúa Trời không còn bị giấu kín nữa; nó đã được tỏ ra trong Chúa Giê-xu và được công bố cho thế gian qua Phúc Âm.

Lời mời gọi của Đức Chúa Trời là công khai và phổ quát: "Hỡi hết thảy những kẻ mệt mỏi và gánh nặng, hãy đến cùng ta, ta sẽ cho các ngươi được yên nghỉ" (Ma-thi-ơ 11:28). Sự yên nghỉ này không đến từ việc chiếm hữu tri thức bí mật, mà đến từ việc tin cậy nơi Con Ngài. Ơn phước sâu nhiệm nhất không dành riêng cho một nhóm người được khai sáng, mà dành cho "hết thảy những người tin Ngài" (Giăng 3:16).

Vậy, thay vì lang thang tìm kiếm những con đường huyền bí, chúng ta hãy vững lòng bước đi trên con đường sáng tỏ mà Chúa đã vạch ra trong Lời Ngài, luôn gắn chặt lấy Đấng Christ là Đầu, và trung tín chia sẻ Phúc Âm giản dị nhưng quyền năng về ân điển Ngài cho tất cả mọi người.