Yahwism là gì?

Trong hành trình nghiên cứu Kinh Thánh và lịch sử tôn giáo, thuật ngữ “Yahwism” thường xuất hiện như một khái niệm học thuật then chốt để hiểu về nguồn gốc và bản chất của đức tin Cựu Ước. Bài viết này sẽ đi sâu khám phá Yahwism là gì dưới ánh sáng của Kinh Thánh, phân tích thần học, lịch sử, và quan trọng nhất là mối liên hệ mật thiết với đức tin Tin Lành nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Yahwism (tạm dịch: Chủ nghĩa/Đạo thờ Yah-weh) hiểu một cách căn bản, là niềm tin, sự thờ phượng và tôn giáo tập trung độc tôn vào Đức Chúa Trời YAHWEH (Giê-hô-va), là Đấng đã tự bày tỏ chính mình cho dân Y-sơ-ra-ên. Trọng tâm của Yahwism là sự công nhận YAHWEH là Đức Chúa Trời duy nhất, Đấng Tạo Hóa và Đấng Giải Cứu, đối lập với việc thờ lạy đa thần của các dân tộc ngoại bang xung quanh.

Danh xưng thiêng liêng YHWH (יהוה), thường được phiên âm là Yahweh hoặc đọc truyền thống là Jehovah (Giê-hô-va), lần đầu tiên được mặc khải trọn vẹn cho Môi-se tại bụi gai cháy:

“Đức Chúa Trời phán rằng: Ta là ĐẤNG TỰ HỮU HẰNG HỮU; rồi Ngài lại rằng: Hãy nói cho dân Y-sơ-ra-ên như vầy: ĐẤNG TỰ HỮU đã sai ta đến cùng các ngươi... Giê-hô-va, Đức Chúa Trời của tổ phụ các ngươi... Ấy là danh đời đời của ta, ấy là danh nhớ đến trải các thế đại.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 3:14-15, KTHĐ 1925)

Danh YHWH bắt nguồn từ động từ Hâyâh (הָיָה) trong tiếng Hê-bơ-rơ, nghĩa là “hiện hữu, là, sẽ đến”. Do đó, “ĐẤNG TỰ HỮU HẰNG HỮU” (I AM THAT I AM) mô tả bản chất tự hữu, vĩnh hằng, bất biến và có mặt trong mọi thời đại của Đức Chúa Trời. Ngài không phải là một thần linh bị giới hạn bởi lãnh thổ hay chức năng như Ba-anh (thần mưa) hay Asherah (thần mẹ), mà Ngài là nguồn cội của mọi sự hiện hữu.

Yahwism không đơn thuần là một trong nhiều tôn giáo, mà là một giao ước độc nhất giữa YAHWEH với dân Ngài đã chọn. Các đặc trưng này được thể hiện rõ qua Luật Pháp, Tiên Tri và các sách Lịch sử.

1. Tính Độc Tôn và Bài Ngoại: Điều răn đầu tiên và nền tảng của Mười Điều Răn khẳng định mạnh mẽ tính độc tôn của Yahwism:

“Trước mặt ta, ngươi chớ có các thần khác.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:3)

Tiếng Hê-bơ-rơ dùng từ ‘al-pânay (עַל־פָּנָיַ), “trước mặt ta”, hàm ý sự hiện diện tuyệt đối và quyền tể trị của YAHWEH không cho phép bất kỳ đối thủ hay đối tượng thờ phượng nào khác. Các tiên tri liên tục lên án sự “hành dâm thuộc linh” khi Y-sơ-ra-ên pha trộn việc thờ YAHWEH với việc thờ các thần Ca-na-an (ví dụ: Ô-sê, Giê-rê-mi).

2. Giao Ước và Sự Trung Tín (Hesed): Yahwism được xây dựng trên các giao ước (với Nô-ê, Áp-ra-ham, Môi-se, Đa-vít). Trọng tâm là mối quan hệ hai chiều: YAHWEH giữ lời hứa và ban phước; dân sự Ngài phải vâng giữ điều răn và trung tín. Từ khóa quan trọng là Hesed (חֶסֶד), thường dịch là “sự nhân từ, tình yêu thương thành tín”, mô tả lòng thương xót và sự trung tín không lay chuyển của YAHWEH trong giao ước (Thi Thiên 136).

3. Đạo Đức và Công Lý Xã Hội: Thờ phượng YAHWEH không tách rời khỏi đạo đức cá nhân và công lý xã hội. Các tiên tri như A-mốt, Mi-chê, Ê-sai lớn tiếng tuyên bố rằng Chúa ghét các lễ nghi trống rỗng nếu không đi kèm với sự công bình và lòng thương xót (A-mốt 5:21-24, Mi-chê 6:8). Yahwism đòi hỏi sự thánh khiết (qadosh, קָדוֹשׁ) trong mọi phương diện đời sống vì chính Chúa là thánh (Lê-vi Ký 19:2).

Lịch sử Y-sơ-ra-ên là một cuộn phim sống động về sự tranh chiến giữa Yahwism thuần khiết và chủ nghĩa hỗn hợp tôn giáo (syncretism). Các thời kỳ phán xét (bị lưu đày) thường là hậu quả của việc dân Y-sơ-ra-ên và Giu-đa từ bỏ Yahwism để chạy theo các thần tượng.

Sách Các Vua ghi lại cuộc đối đầu kinh điển trên núi Cạt-mên giữa tiên tri Ê-li, đại diện cho YAHWEH, và 450 tiên tri của thần Ba-anh (I Các Vua 18). Lời cầu nguyện của Ê-li: “Xin đáp lời tôi, ôi Đức Giê-hô-va, hầu cho dân sự này nhìn biết rằng Giê-hô-va là Đức Chúa Trời” (câu 37), chính là tuyên ngôn tối thượng của Yahwism. Câu trả lời bằng lửa từ trời là bằng chứng hùng hồn khẳng định YAHWEH là Đức Chúa Trời hằng sống và duy nhất.

Trong thời lưu đày, khi không có đền thờ và của lễ, Yahwism phát triển thành một đức tin cá nhân hơn và dựa trên Lời Chúa. Các sách như Ê-sai (đoạn 40-55) đưa Yahwism lên tầm vũ trụ, khẳng định YAHWEH không chỉ là Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên mà là Đấng Tạo Hóa và Chúa Tể của muôn dân: “Ta là Đức Giê-hô-va, không có đấng nào khác; chẳng có Đức Chúa Trời nào khác ngoài ta” (Ê-sai 45:5).

Đối với Cơ Đốc nhân Tin Lành, đây là điểm then chốt: Yahwism của Cựu Ước không bị bãi bỏ, nhưng được làm trọn và mặc khải trọn vẹn nhất trong con người và công việc của Chúa Giê-xu Christ.

Chúa Giê-xu chính là YAHWEH nhập thể. Ngài đã áp dụng danh xưng “TA LÀ” (Egō Eimi, ἐγώ εἰμι) cho chính mình, một sự ám chỉ trực tiếp đến danh YHWH: - “Quả thật, quả thật, ta nói cùng các ngươi, trước khi chưa có Áp-ra-ham, đã có TA LÀ” (Giăng 8:58). - “Ta là sự sáng của thế gian... Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống...” (Giăng 8:12, 14:6).

Sứ đồ Phi-e-rơ tuyên xưng: “Chúa Cứu Thế là Chúa của tất cả” (Công Vụ 10:36). Trong thư tín, Chúa Giê-xu được gọi là “Chúa” (Kyrios, Κύριος), danh hiệu trong bản Bảy Mươi (Bản dịch Cựu Ước sang tiếng Hy Lạp) dùng để dịch danh xưng YAHWEH. Thần tính đầy đủ của Ngài được khẳng định: “Vì trong Ngài (Christ) mọi sự được tạo dựng... và Ngài có trước muôn vật, và muôn vật đứng vững trong Ngài” (Cô-lô-se 1:16-17).

Do đó, đức tin Tin Lành chính là “Yahwism Tân Ước” – sự thờ phượng độc tôn Đức Chúa Trời Ba Ngôi: Đức Chúa Cha (YAHWEH), Đức Chúa Con (YAHWEH nhập thể, Giê-xu), và Đức Thánh Linh (Thần của YAHWEH). Sự cứu rỗi duy nhất bởi ân điển, đức tin nơi Christ (Ê-phê-sô 2:8-9) là con đường duy nhất để đến với Chúa Cha, hoàn thành mục đích giao ước của Yahwism.

Hiểu về Yahwism không chỉ là kiến thức lịch sử, mà phải dẫn đến sự biến đổi trong đời sống thờ phượng và đạo đức.

1. Thờ Phượng Trong Tâm Thần và Lẽ Thật (Giăng 4:24): Chúng ta được kêu gọi thờ phượng Chúa với sự hiểu biết về Ngài là ai – Đấng Tự Hữu Hằng Hữu, Đấng Toàn Năng và đầy lòng thương xót (Hesed). Sự thờ phượng phải tập trung vào Christ, được Thánh Linh dẫn dắt, và dựa trên Lời Chúa, tránh mọi hình thức “thờ hình tượng” hiện đại (chủ nghĩa vật chất, chủ nghĩa cá nhân, sự sùng bái lãnh đạo).

2. Sống Một Đời Sống Độc Tôn Với Chúa: Điều răn thứ nhất vẫn còn nguyên giá trị. Chúng ta phải xét lòng mình: điều gì đang chiếm vị trí “thần khác” trước mặt Chúa? Công việc, danh vọng, mối quan hệ, hay sự an nhàn? Yahwism kêu gọi chúng ta dâng lên Chúa sự đầu phục trọn vẹn và không chia sẻ.

3. Theo Đuổi Sự Thánh Khiết và Công Bình: Như YAHWEH đòi hỏi dân Ngài xưa, Ngài cũng kêu gọi Hội Thánh ngày nay sống thánh khiết (I Phi-e-rơ 1:15-16). Điều này thể hiện trong lời nói, hành động, và việc đứng về phía công lý, bênh vực người nghèo khó, bị áp bức – phản chiếu tính cách yêu thương công chính của Chúa.

4. Rao Truyền Danh YAHWEH Được Bày Tỏ Trong Chúa Giê-xu: Sứ mạng của chúng ta là làm cho mọi dân tộc biết về Danh cao cả này – không chỉ như một khái niệm, mà là một Đấng Cá Nhân đã yêu thương và hiến mình vì tội lỗi của họ. Chúng ta rao giảng “Christ chịu đóng đinh, Đấng là quyền phép của Đức Chúa Trời, là sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời” (I Cô-rinh-tô 1:23-24).

Yahwism, xét từ góc độ Kinh Thánh, là nền tảng không thể thiếu để hiểu về bản tính Đức Chúa Trời và kế hoạch cứu chuộc của Ngài. Nó bắt đầu với sự mặc khải về Danh YAHWEH, được vận hành qua giao ước và luật pháp, được các tiên tri bảo vệ chống lại sự bội đạo, và cuối cùng đạt đến đỉnh cao và sự viên mãn trong Đấng Christ Giê-xu.

Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta không theo một “Yahwism” theo nghi thức Cựu Ước, nhưng chúng ta bước vào một Giao Ước Mới trong huyết của Chúa Giê-xu (Lu-ca 22:20). Chúng ta thờ phượng cùng một Đức Chúa Trời – YAHWEH – Đấng giờ đây đã được bày tỏ cách rõ ràng nhất qua khuôn mặt đầy ân điển của Chúa Cứu Thế Giê-xu. Ước mong mỗi chúng ta sống một đời sống “Yahwism” đích thực: yêu mến Chúa hết lòng, bước đi trong sự kính sợ Ngài, và trung tín rao truyền Danh cao cả duy nhất đáng được mọi đầu gối quỳ xuống và mọi lưỡi tuyên xưng (Phi-líp 2:10-11).