Chủ nghĩa Cathar là gì?

Trong dòng chảy lịch sử Hội Thánh, nhiều phong trào và tư tưởng đã nổi lên, một số củng cố đức tin chân chính, số khác lại đi chệch khỏi nền tảng Phúc Âm. Chủ nghĩa Cathar (hay phái Cathar) là một trong những hiện tượng phức tạp và gây tranh cãi nhất thời Trung Cổ. Là những người nghiên cứu Kinh Thánh, chúng ta cần xem xét hiện tượng này không chỉ dưới góc độ lịch sử, mà quan trọng hơn là dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời, để rút ra những bài học quý giá cho đức tin và nếp sống Cơ Đốc ngày nay.

Chủ nghĩa Cathar (từ tiếng Hy Lạp katharoi - καθαροί, nghĩa là "những kẻ tinh sạch") là một phong trào tôn giáo mang tính nhị nguyên (dualist) phát triển mạnh mẽ ở miền Nam nước Pháp (đặc biệt vùng Languedoc) và một số vùng của Ý trong thế kỷ 12 và 13. Họ tự gọi mình là "Người Tốt" (Bons Hommes) hoặc "Tín Đồ của Đấng Christ". Phong trào này đã bị Giáo hội Công giáo La Mã thời đó lên án là dị giáo và bị đàn áp dữ dội qua cuộc Thập Tự Chinh chống Albigeois (Albigensian Crusade) và hoạt động của Tòa Án Dị Giáo.

Hạt nhân thần học của chủ nghĩa Cathar là một thuyết nhị nguyên triệt để. Họ tin vào hai nguyên lý hoặc hai thần đối lập vĩnh viễn:

• Đức Chúa Trời của Thiện Lành, Ánh Sáng và Thế Giới Tinh Thần: Đấng tạo dựng nên các linh hồn và thế giới vô hình.
• Đấng Sáng Tạo Xấu Xa (thường đồng nhất với Satan), của Bóng Tối và Vật Chất: Đấng tạo dựng nên thế giới vật chất hữu hình, bao gồm cả thân thể con người.

Quan điểm này dẫn đến một hệ quả nghiêm trọng: Vật chất tự nó là xấu xa. Thế giới này, thân thể con người, của cải vật chất, và ngay cả Cựu Ước (mà họ cho là sách của đấng sáng tạo xấu xa) đều bị xem là thuộc về lãnh địa của sự dữ. Điều này trực tiếp mâu thuẫn với chân lý Kinh Thánh. Sách Sáng Thế Ký khẳng định nhiều lần rằng công trình sáng tạo của Đức Chúa Trời là "tốt lành" (Sáng Thế Ký 1:10, 12, 18, 21, 25) và cuối cùng là "rất tốt lành" (Sáng Thế Ký 1:31). Tác giả Thi Thiên tuyên bố: "Các từng trời rao truyền sự vinh hiển của Đức Chúa Trời, Bầu trời giãi tỏ công việc tay Ngài." (Thi Thiên 19:1). Vật chất không phải là ác; nó là tạo vật tốt lành của một Đức Chúa Trời thánh khiết, dù đang bị ảnh hưởng bởi sự nguyền rủa của tội lỗi (Rô-ma 8:20-22).

Do xem vật chất là xấu, người Cathar phủ nhận sự nhập thể thật của Chúa Giê-xu Christ. Họ dạy rằng Đấng Christ là một thiên sứ thuần túy, chỉ có thân thể "giả tưởng" (phantasm), không thực sự mang lấy xác thịt tội lỗi, không thực sự chịu đau đớn trên thập tự giá, và không thực sự sống lại từ kẻ chết. Điều này là một sự chối bỏ trắng trợn nền tảng của đức tin Cơ Đốc. Sứ đồ Giăng đã cảnh báo nghiêm khắc về những giáo sư giả như vậy: "Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng; vì có nhiều tiên tri giả đã hiện ra trong thiên hạ. Bởi điều nầy, hãy nhận biết Thánh Linh của Đức Chúa Trời: phàm thần nào xưng Đức Chúa Jêsus Christ lấy xác thịt mà ra đời, thần đó là bởi Đức Chúa Trời" (1 Giăng 4:1-2).

Chính Phúc Âm Giăng tuyên bố: "Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta" (Giăng 1:14). Sứ đồ Phao-lô nhấn mạnh: "Vì chưng có một Đức Chúa Trời và một Đấng Trung bảo ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ, là người" (1 Ti-mô-thê 2:5). Sự cứu rỗi của chúng ta hoàn toàn phụ thuộc vào một Chúa Giê-xu Christ thật, là Đức Chúa Trời thật và là người thật, đã đổ huyết thật và sống lại thật (Rô-ma 5:9, 1 Cô-rinh-tô 15:3-4, 14).

Phái Cathar phân biệt rõ hai cấp bậc:

• "Tín Đồ Hoàn Hảo" (Perfecti): Là tầng lớp tinh hoa, tuân giữ lời thề khắc khổ: không ăn thịt, trứng, sữa (sản phẩm từ sinh sản), không quan hệ tình dục, không nói dối, không giết hại bất kỳ sinh vật nào. Họ sống khất thực và truyền giáo.
• "Tín Đồ Thường" (Credentes): Là đa số tín đồ bình thường, không bị ràng buộc bởi những luật lệ khắt khe trên. Họ hy vọng sẽ nhận được lễ "Consolamentum" vào giờ lâm chung để được cứu rỗi.

Lễ "Consolamentum" (sự an ủi) là nghi thức trung tâm, vừa là báp-têm bằng Thánh Linh (thay thế báp-têm bằng nước bị họ bác bỏ), vừa là sự xức dầu cho người sắp chết. Chỉ có "Tín Đồ Hoàn Hảo" mới có quyền ban lễ này. Đây rõ ràng là một hệ thống cứu rỗi dựa trên công đức và nghi lễ, hoàn toàn đối lập với giáo lý cứu rỗi bởi ân điển (charis - χάρις) qua đức tin (pistis - πίστις) mà Kinh Thánh dạy: "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình" (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự cứu rỗi là món quà nhưng không của Đức Chúa Trời, nhận được qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, không phải nhờ một nghi lễ bí mật hay địa vị tôn giáo đặc biệt.

Dưới ánh sáng Kinh Thánh, chúng ta có thể chỉ ra những sai lầm thần học then chốt của chủ nghĩa Cathar:

1. Sai Lầm Về Bản Chất Đức Chúa Trời: Kinh Thánh dạy rõ ràng chỉ có một Đức Chúa Trời (Phục Truyền 6:4; Ê-sai 44:6). Ngài là Đấng Tạo Hóa duy nhất của mọi vật, cả hữu hình lẫn vô hình (Cô-lô-se 1:16). Satan không phải là một thần đối lập ngang hàng, mà là một thiên sứ thọ tạo đã sa ngã (Ê-xê-chi-ên 28:12-17).
2. Sai Lầm Về Sự Sáng Tạo: Quan điểm vật chất là ác phủ nhận sự tốt lành của công trình sáng tạo và khiến cho sự nhập thể, sự chết chuộc tội, và sự sống lại của Chúa Giê-xu trở nên bất khả thi và vô nghĩa.
3. Sai Lầm Về Bản Chất Con Người: Tội lỗi không nằm ở thân thể vật chất, mà ở trong tấm lòng (tâm linh) của con người. Chúa Giê-xu dạy: "Vì từ bên trong, nơi lòng người mà ra những ác tưởng, sự tà dâm, trộm cướp, giết người... " (Mác 7:21). Vấn đề là tội lỗi (hamartia - ἁμαρτία), không phải vật chất (hylē - ὕλη).
4. Sai Lầm Về Con Đường Cứu Rỗi: Họ thay thế ân điển và đức tin bằng một hệ thống khổ hạnh và nghi lễ, rơi vào cái bẫy của sự công bình bởi việc làm mà Phao-lô cảnh báo (Ga-la-ti 2:16).

Tuy chủ nghĩa Cathar đã lụi tàn, nhưng tư tưởng nhị nguyên và những sai lầm của nó vẫn có thể len lỏi vào suy nghĩ của chúng ta ngày nay. Dưới đây là những bài học thực tiễn:

1. Giữ Vững Quan Điểm Kinh Thánh Về Sự Sáng Tạo: Hãy biết ơn Chúa về thế giới vật chất Ngài ban. Quản lý môi trường, chăm sóc sức khỏe thân thể, và tận hưởng những điều tốt lành Chúa ban với lòng biết ơn, vì thân thể chúng ta là đền thờ của Đức Thánh Linh (1 Cô-rinh-tô 6:19-20).
2. Tránh Chủ Nghĩa Khổ Hạnh Cực Đoan: Kinh Thánh kêu gọi chúng ta sống thánh khiết và tiết độ, nhưng không tán thành việc hành xác hoặc ghê tởm thân thể như một nguyên tắc cứu rỗi. Sự thánh khiết bắt đầu từ tấm lòng được đổi mới (Rô-ma 12:1-2).
3. Đặt Niềm Tin Đúng Chỗ: Cứu rỗi chỉ có trong Chúa Giê-xu Christ—Con Đức Chúa Trời nhập thể, chịu chết thật, sống lại thật. Đừng để bất kỳ giáo lý nào (dù nghe có vẻ "thuộc linh" cao) đánh cắp lẽ thật trọng tâm này.
4. Sống Trong Thế Gian Mà Không Thuộc Về Thế Gian: Người Cathar muốn rút lui hoàn toàn khỏi thế giới vật chất. Chúa Giê-xu cầu nguyện cho chúng ta: "Con chẳng cầu Cha cất họ khỏi thế gian, nhưng xin Cha gìn giữ họ cho khỏi điều ác" (Giăng 17:15). Chúng ta được kêu gọi sống và làm muối, làm sáng trong thế gian này, để rao truyền Phúc Âm cứu rỗi.
5. Cẩn Trọng Với Các Giáo Lý Mới Lạ: Hãy "thử các thần" (1 Giăng 4:1) bằng cách đối chiếu mọi lời dạy với Kinh Thánh. Bất cứ điều gì hạ thấp thân vị và công tác của Chúa Giê-xu Christ, hay thêm điều kiện vào ân điển cứu rỗi, đều cần phải bị bác bỏ.

Chủ nghĩa Cathar đại diện cho một nỗ lực của con người nhằm giải quyết vấn đề tội lỗi và đau khổ bằng cách đổ lỗi cho chính công trình sáng tạo của Đức Chúa Trời, và đề ra một con đường cứu rỗi dựa trên nỗ lực tự cứu lấy mình. Cuối cùng, nó dẫn đến sự chối bỏ Chúa Giê-xu Christ của Kinh Thánh. Lịch sử Hội Thánh với những cuộc xung đột và bách hại xung quanh phong trào này cũng nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc bảo vệ chân lý Phúc Âm, nhưng đồng thời phải làm điều đó với tấm lòng khiêm nhường và yêu thương.

Là những người tin theo Lời Chúa, chúng ta được kêu gọi giữ vững đức tin chân chính nơi một Đức Chúa Trời Toàn Năng, là Cha và Đấng Sáng Tạo; tin nơi Chúa Giê-xu Christ, Con Một của Ngài, đã thực sự mang lấy xác thịt loài người, chịu chết và sống lại để cứu chuộc chúng ta; và tin nơi sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin. Hãy để lẽ thật vững chắc và giản dị này hướng dẫn chúng ta trong mọi sự, để chúng ta "làm cho đạo Tin Lành được vinh hiển" (2 Tê-sa-lô-ni-ca 1:12) trong một thế giới vẫn còn đầy rẫy những tư tưởng lệch lạc.

"Hỡi anh em, tôi giảng cho anh em Tin Lành mà tôi đã giảng, và anh em đã nhận lấy, cùng đứng vững vàng trong đạo ấy, nhờ đạo ấy anh em được cứu rỗi... Vả, trước hết tôi đã dạy dỗ anh em điều mà chính tôi đã nhận lãnh, ấy là Đấng Christ chịu chết vì tội chúng ta theo lời Kinh Thánh; Ngài đã bị chôn, đến ngày thứ ba, Ngài sống lại, theo lời Kinh Thánh" (1 Cô-rinh-tô 15:1-4).