Thế Nào Là Dị Giáo?
Trong hành trình đức tin, một trong những mối quan tâm lớn nhất của Cơ Đốc nhân là làm thế nào để bảo vệ và gìn giữ “sự dạy dỗ lành mạnh” (Tít 2:1) khỏi những sự sai lạc. Khái niệm “dị giáo” (heresy) không chỉ là một thuật ngữ thần học lạnh lùng, mà là một thực tại thuộc linh nguy hiểm, được cảnh báo xuyên suốt Kinh Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bản chất của dị giáo dưới ánh sáng Lời Chúa, cung cấp cho người tin Chúa công cụ để “phân biệt các thần” (1 Giăng 4:1) và bền đỗ trong chân lý.
Định Nghĩa Và Nguồn Gốc Từ Ngữ
Trong nguyên ngữ Hy Lạp của Tân Ước, từ được dịch là “dị giáo” hay “phe phái” là hairesis (αἵρεσις). Từ này mang nghĩa gốc là “sự lựa chọn”, “chủ trương” hoặc “trường phái”. Trong một số ngữ cảnh trung lập, nó được dùng để chỉ một nhóm người theo một giáo lý riêng biệt (ví dụ: “phe Pha-ri-si”, Công vụ 15:5). Tuy nhiên, trong phần lớn các trường hợp, đặc biệt trong các thư tín, nó mang hàm ý tiêu cực sâu sắc, chỉ về một sự lựa chọn cố ý đi chệch khỏi chân lý đã được mặc khải, dẫn đến sự chia rẽ và phá hoại thân thể Đấng Christ.
Sứ đồ Phi-e-rơ cảnh báo: “Nhưng cũng có tiên tri giả trong dân, như vậy trong anh em cũng sẽ có giáo sư giả, là những kẻ truyền giáo lý dối, chối Chúa đã chuộc mình, và đem sự hư mất thình lình trên chính mình. Nhiều kẻ sẽ theo họ trong sự gian dâm, và đạo thật sẽ vì cớ họ bị gièm pha” (2 Phi-e-rơ 2:1-2). Ở đây, “giáo lý dối” chính là bản chất của dị giáo. Nó không chỉ là sai sót ngẫu nhiên mà là một hệ thống giảng dạy phủ nhận nền tảng cứu rỗi – “chối Chúa đã chuộc mình”.
Bản Chất Của Dị Giáo Theo Kinh Thánh
Dị giáo, theo khải thị Kinh Thánh, không phải là sự bất đồng về chi tiết phụ thuộc, mà là sự sai lệch có hệ thống và ngoan cố khỏi những giáo lý nền tảng (cốt lõi) của đức tin Cơ Đốc. Nó thường có những đặc điểm sau:
1. Phủ Nhận Thân Vị Và Công Tác Của Chúa Giê-xu Christ: Đây là dấu hiệu then chốt. Sứ đồ Giăng gọi đây là “thần của đấng Christ” (1 Giăng 4:3). Một giáo lý dị giáo sẽ phủ nhận một trong những chân lý sau về Đấng Christ: Thần tánh trọn vẹn của Ngài (“Ngài là Đức Chúa Trời”, Giăng 1:1), nhân tánh trọn vẹn của Ngài (“Đức Chúa Jêsus Christ đã đến trong xác thịt”, 1 Giăng 4:2), sự chết chuộc tội thay của Ngài (Rô-ma 3:24-25), sự sống lại thân thể của Ngài (1 Cô-rinh-tô 15:14), hoặc con đường cứu rỗi duy nhất bởi ân điển qua đức tin nơi Ngài (Công vụ 4:12; Ê-phê-sô 2:8-9).
2. Thêm Hoặc Bớt Khỏi Sự Mặc Khải Đã Trọn Vẹn: Dị giáo có thể xuất hiện dưới dạng “thêm” những mặc khải, khải tượng, giáo lý mới ngoài Kinh Thánh, hoặc “bớt” đi những giáo lý quan trọng. Phao-lô cảnh báo Hội Thánh Ga-la-ti về “một tin lành khác” – thực chất không phải là Tin Lành, chỉ là sự xuyên tạc (Ga-la-ti 1:6-7). Sách Khải Huyền cũng nghiêm cấm việc thêm hoặc bớt khỏi lời tiên tri trong sách này (Khải Huyền 22:18-19), nguyên tắc này áp dụng cho toàn bộ Kinh Thánh như Lời mặc khải đã đầy đủ.
3. Xuất Phát Từ Những Giáo Sư Và Tiên Tri Giả Bên Trong: Nguy hiểm không chỉ đến từ bên ngoài, mà thường len lỏi từ bên trong cộng đồng đức tin. “Vì tôi biết rằng sau khi tôi đi, sẽ có muông sói dữ tợn xen vào trong vòng anh em, chẳng tiếc bầy đâu. Lại giữa anh em cũng sẽ có những người nói lời gian dối trỗi lên, để rủ rê môn đồ theo mình” (Công vụ 20:29-30). Họ thường có vẻ ngoài đạo đức, uy tín và sử dụng ngôn ngữ Kinh Thánh, nhưng lại xuyên tạc ý nghĩa thật.
4. Mang Đến Sự Chia Rẽ Và Gây Dựng Vương Quốc Cá Nhân: Mục đích cuối cùng thường là lôi kéo môn đồ theo mình (Công vụ 20:30), tạo nên các “phe phái” (hairesis) chia rẽ thân thể Đấng Christ. Phao-lô liệt kê “bè đảng” (dị giáo) là một trong những việc làm của xác thịt, ngang hàng với tà dâm và thờ hình tượng (Ga-la-ti 5:19-20).
Các Ví Dụ Kinh Điển Về Dị Giáo Trong Tân Ước
Kinh Thánh không chỉ cảnh báo mà còn đưa ra những ví dụ cụ thể:
- Ngộ Đạo Thuyết (Gnosticism): Dù tên gọi này xuất hiện sau thời Tân Ước, nhưng hạt giống của nó đã có. Họ dạy rằng vật chất là xấu, nên phủ nhận Chúa Giê-xu thật sự đến trong xác thịt (1 Giăng 4:2-3; 2 Giăng 1:7). Điều này phá hủy chân lý nhập thể và sự cứu chuộc thân thể.
- Phái Do Thái Hóa (Judaizers): Họ dạy rằng ngoài đức tin nơi Đấng Christ, người tin còn phải chịu cắt bì và giữ luật pháp Môi-se để được cứu (Công vụ 15:1; Ga-la-ti 2:16). Đây là sự phủ nhận trắng trợn về sự trọn vẹn của ân điển và công giá của Đấng Christ.
- Thuyết Từ Chối Sự Sống Lại (Chủ Nghĩa Duy Tâm): Tại Hội Thánh Cô-rinh-tô, có người dạy rằng “không có sự sống lại của kẻ chết” (1 Cô-rinh-tô 15:12). Phao-lô chỉ rõ nếu không có sự sống lại, thì đức tin và sự rao giảng của họ đều trống rỗng.
Nguyên Tắc Nhận Diện Và Đối Phó Với Dị Giáo
1. Thẩm Quyền Tối Thượng Của Kinh Thánh (Sola Scriptura): Người tin Chúa phải dùng Kinh Thánh làm thước đo duy nhất và tối cao cho mọi giáo lý. Cần học Lời Chúa cách cẩn thận, “như những kẻ chánh trực, giảng dạy lời của lẽ thật” (2 Ti-mô-thê 2:15). Phao-lô khen ngợi người Bê-rê vì sau khi nghe giảng, họ “hằng ngày tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công vụ 17:11).
2. Tập Trung Vào Trọng Tâm Của Tin Lành: Chúng ta cần phân biệt giữa những vấn đề thuộc về tự do Cơ Đốc (như ngày lễ, thức ăn – Rô-ma 14) với những giáo lý nền tảng về Đấng Christ và sự cứu rỗi. Cần có “sự khôn ngoan từ trên” là “thuần khiết, hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình” (Gia-cơ 3:17).
3. Cảnh Giác Với Những Dấu Hiệu Cảm Tính Và Siêu Nhiên Giả Tạo: Dị giáo thường dùng những “kinh nghiệm” cảm xúc mạnh mẽ, những “phép lạ” hay “khải tượng” để lôi kéo và thuyết phục, trong khi xao lãng hoặc xuyên tạc Lời Chúa. Chúa Giê-xu cảnh báo: “Vì nhiều christ giả và tiên tri giả sẽ dấy lên, làm những dấu lớn, phép lạ, nếu có thể được thì họ cũng đến dỗ dành chính những người được chọn” (Ma-thi-ơ 24:24).
4. Phản Ứng Theo Tinh Thần Và Mệnh Lệnh Kinh Thánh:
- Quở Trách Và Từ Chối: “Người tà giáo, sau khi đã quở trách một hai lần, thì hãy lánh đi” (Tít 3:10). Điều này không có nghĩa là không cố gắng chỉ dạy, sửa trị (2 Ti-mô-thê 2:24-25), nhưng khi họ cố chấp và ngoan cố trong sai lầm, cần phải phân rẽ để bảo vệ Hội Thánh.
- Không Được Chào Hỏi Hay Tiếp Đãi: “Vì kẻ chào đón nó tức là dự vào công việc ác của nó” (2 Giăng 1:10-11). Đây là một mệnh lệnh mạnh mẽ, áp dụng cho những kẻ chối rằng Chúa Giê-xu đã đến trong xác thịt.
- Giữ Vững Chân Lý Trong Tình Yêu: Mục đích cuối cùng là để “chúng ta… lấy lòng yêu thương nói ra lẽ chân thật” (Ê-phê-sô 4:15). Sự đối phó không xuất phát từ thù ghét hay kiêu ngạo, mà từ lòng yêu thương chân thật cho linh hồn người lạc lối và sự trong sạch của Hội Thánh.
Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
1. Xây Dựng Đời Sống Cá Nhân Trên Nền Tảng Kinh Thánh Vững Chắc: Mỗi tín hữu cần có thói quen đọc, học, nghiền ngẫm và vâng theo Lời Chúa mỗi ngày. Sự hiểu biết cá nhân về Lẽ Thật là vũ khí phòng thủ đầu tiên. Tham gia các lớp giáo lý căn bản, học Kinh Thánh có hệ thống là điều thiết yếu.
2. Gắn Bó Với Một Hội Thánh Địa Phương Lành Mạnh: Đừng sống đức tin cô lập. Một Hội Thánh trung thành với Lời Chúa, có sự lãnh đạo chính trực sẽ là môi trường bảo vệ và sửa dạy. Hãy vâng phục và học hỏi từ những người lãnh đạo có đời sống và giáo lý đáng tin cậy (Hê-bơ-rơ 13:7, 17).
3. Phát Triển Tấm Lòng Và Trí Óc Biện Giác Thuộc Linh: Cầu xin Chúa ban cho “sự khôn ngoan và sự mặc thị” (Ê-phê-sô 1:17). Khi nghe một giáo lý mới, hãy tự hỏi: Điều này có tôn cao Chúa Giê-xu Christ và công tác cứu chuộc của Ngài không? Có phù hợp với toàn bộ Kinh Thánh không? Có đặt thêm gánh nặng luật lệ lên con người không? Có đề cao một cá nhân, một tổ chức, hay một kinh nghiệm nào hơn cả Đấng Christ không?
4. Dạy Dỗ Con Cái Và Tân Tín Hữu: Hãy truyền lại cho thế hệ sau “những lời lành mạnh” đã nhận được (2 Ti-mô-thê 1:13). Giải thích cho họ những giáo lý căn bản và cả những sai lầm phổ biến, để họ được trang bị từ đầu.
5. Sống Với Thái Độ Cảnh Giác Nhưng Không Hoảng Sợ: Chúa Giê-xu đã nói trước về những điều này, và Ngài vẫn là Chủ tể của Hội Thánh Ngài. Sự hiểu biết về dị giáo không nhằm gieo rắc sợ hãi hay tinh thần nghi ngờ, nhưng để chúng ta càng thêm trân quý Lẽ Thật, vững vàng trong đức tin, và tích cực gìn giữ kho báu Phúc Âm cho chính mình và cho thế hệ sau.
Kết Luận
Dị giáo là mối đe dọa thường trực đối với sự trong sạch và hiệp một của Hội Thánh. Nó là sự lựa chọn cố ý và ngoan cố đi chệch khỏi chân lý mặc khải về Đấng Christ và Tin Lành cứu rỗi. Là những người canh giữ chân lý, chúng ta được kêu gọi phải “vì đạo mà tranh chiến” (Giu-đe 1:3) – không phải bằng vũ lực hay sự tranh cãi cay độc, mà bằng sự trung tín rao giảng Lời Chúa, sống đời sống thánh khiết, và yêu thương bảo vệ bầy chiên của Đức Chúa Trời.
Hãy nhớ lời khích lệ của Phao-lô: “Hãy đứng vững, lấy lẽ thật thắt lưng, mặc lấy giáp công bình… lấy sự sẵn sàng của Tin Lành bình an mà làm giày dép… trên hết, hãy lấy đức tin làm thuẫn, nhờ đó anh em có thể dập tắt các tên lửa của kẻ dữ. Lại hãy lấy sự cứu rỗi làm mão trụ, và cầm gươm của Đức Thánh Linh, là Lời Đức Chúa Trời” (Ê-phê-sô 6:14-17). Chính Lời Đức Chúa Trời – được học, được tin, được sống và được bảo vệ – là vũ khí tối thượng để chiến thắng mọi sự dối trá của dị giáo.