Patripassianism
Trong hành trình đức tin, Hội Thánh luôn được kêu gọi để “giữ lấy mẫu mực của các sự dạy dỗ có ích” (2 Ti-mô-thê 1:13) và “binh vực cho đạo thánh” (Giu-đe 1:3). Lịch sử Hội Thánh ghi lại nhiều cuộc tranh luận thần học nhằm bảo vệ chân lý trọng tâm về bản tính của Đức Chúa Trời và sự cứu rỗi trong Đấng Christ. Một trong những sự sai lệch quan trọng được Hội Thánh đầu tiên đối diện và bác bỏ là Patripassianism. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá học thuyết này, bối cảnh lịch sử, lập luận Kinh Thánh để phản bác, và những bài học thiết thực cho Cơ Đốc nhân ngày nay.
Patripassianism là một thuật ngữ thần học, bắt nguồn từ tiếng La-tinh: “Pater” (Cha) và “passio” (chịu khổ, chịu nạn). Nghĩa đen là “Chúa Cha chịu khổ”. Đây là một dạng thức của thuyết Modalistic Monarchianism (Chủ Nghĩa Nhất Vị Thể Thức), xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ 2 và thứ 3 sau Chúa. Học thuyết này khẳng định rằng chỉ có một Đức Chúa Trời duy nhất (Đấng Tự Hữu), Đấng ấy đã tự biểu lộ chính Ngài trong các “thể thức” (modes) hoặc “vai trò” khác nhau trong lịch sử cứu chuộc: khi thì là Cha, khi thì là Con, và khi thì là Thánh Linh. Theo đó, chính Chúa Cha đã nhập thể, trở thành Chúa Con (Chúa Giê-xu Christ), chịu đóng đinh, chịu chết, và chịu khổ trên thập tự giá. Như vậy, không có sự phân biệt thực thể (person) giữa Cha và Con, mà chỉ là cùng một Thân Vị duy nhất đang hành động trong những vai trò khác nhau.
Những người chủ trương nổi bật của tư tưởng này bao gồm Praxeas (khoảng cuối thế kỷ 2) ở La Mã, Noetus ở Smyrna (khoảng 200 AD), và Sabellius (khoảng 215 AD) – người mà học thuyết này đôi khi còn được gọi là Thuyết Sabellian. Tertullian, một nhà hộ giáo vĩ đại, đã viết tác phẩm “Chống Praxeas” (Adversus Praxean) để mạnh mẽ bác bỏ quan điểm này, bảo vệ học thuyết Ba Ngôi (Trinity) chân chính.
Mặc dù Patripassianism xuất phát từ động cơ muốn bảo vệ thuyết nhất thần (monotheism) mạnh mẽ – một chân lý căn bản (“Hỡi Y-sơ-ra-ên, hãy nghe! Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai.” Phục-truyền 6:4) – nó lại đánh mất sự mặc khải đầy đủ và phức tạp hơn của Kinh Thánh về chính Đức Chúa Trời. Sự dạy dỗ của Kinh Thánh trình bày một mầu nhiệm: Một Đức Chúa Trời duy nhất hiện hữu trong Ba Ngôi Vị: Cha, Con và Thánh Linh, đồng bản thể nhưng phân biệt nhau.
Dưới đây là những lập luận Kinh Thánh then chốt để phản bác Patripassianism:
1. Sự Phân Biệt Rõ Ràng Giữa Cha và Con:
Kinh Thánh liên tục trình bày Chúa Cha và Chúa Con như những Thân Vị riêng biệt, có mối tương giao với nhau:
- Trong Sự Sáng Tạo: “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời.” (Giăng 1:1). “Ở cùng” (Greek: πρὸς τὸν θεόν – pros ton theon) hàm ý sự hiện hữu riêng biệt và mối tương giao mặt đối mặt.
- Trong Chức Vụ Chúa Giê-xu: Chúa Giê-xu liên tục cầu nguyện với Cha (Giăng 17 là một ví dụ điển hình). Nếu Ngài chính là Cha, thì việc cầu nguyện này trở thành một màn kịch vô nghĩa. “Cha ơi! nếu có thể được, xin cho chén nầy lìa khỏi con! song không theo ý muốn con, mà theo ý muốn Cha.” (Ma-thi-ơ 26:39).
- Trong Sự Phục Sinh & Thăng Thiên: Chúa Giê-xu phục sinh và thăng thiên để về cùng Cha (Giăng 20:17). Ngài hiện đang ngồi bên hữu Đức Chúa Trời (Mác 16:19; Hê-bơ-rơ 1:3). Điều này cho thấy hai vị trí và thân vị riêng biệt.
2. Chỉ Có Ngôi Con Nhập Thể Và Chịu Khổ:
Kinh Thánh dạy rõ ràng rằng chính Ngôi Lời (Logos), Con Một của Đức Chúa Trời, đã trở nên xác thịt và chịu khổ hình, không phải Chúa Cha.
- “Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta.” (Giăng 1:14).
- “Vả, ý muốn của Đấng đã sai ta đến, là hễ sự gì Ngài đã ban cho ta, thì ta chớ làm mất, nhưng ta phải làm cho sống lại nơi ngày sau rốt.” (Giăng 6:39 – Chúa Con được Chúa Cha sai đến).
- “Vì Đức Chúa Trời yêu thương thế gian, đến nỗi đã ban Con một của Ngài, hầu cho hễ ai tin Con ấy không bị hư mất mà được sự sống đời đời.” (Giăng 3:16). Động từ “ban” (Greek: ἔδωκεν – edōken) cho thấy Chúa Cha là Đấng ban tặng, còn Chúa Con là Đấng được ban tặng – một sự phân biệt rõ ràng trong hành động cứu chuộc.
3. Sự Bất Biến & Bất Khả Thọ Khổ Của Chúa Cha:
Bản tính của Đức Chúa Trời là thiêng liêng, vĩnh hằng, bất biến, và bất khả thọ khổ (impassible). Kinh Thánh dạy rằng Đức Chúa Trời “chẳng biến cải đổi dời, chẳng có bóng của sự biến cải nào” (Gia-cơ 1:17). Trong Cựu Ước, Đức Chúa Trời phán: “Vì ta là Đức Giê-hô-va, ta không hề thay đổi.” (Ma-la-chi 3:6). Nếu Chúa Cha trực tiếp chịu đau đớn, chết chóc – những đặc tính thuộc về thụ tạo hữu hạn và sa ngã – thì chính bản tính thần linh của Ngài sẽ bị phủ nhận. Sự đau đớn của Chúa Cha trong kế hoạch cứu chuộc là một nỗi đau về cảm xúc và ý chí (sự hy sinh Con Một), chứ không phải là sự đau đớn thể xác trực tiếp trên thập tự giá. Chúa Con, trong thân thể nhân tính đã nhận lấy, mới là Đấng gánh chịu sự thương khó thể xác và sự chết.
Việc chấp nhận Patripassianism sẽ dẫn đến nhiều hệ quả nghiêm trọng làm suy yếu nền tảng đức tin Cơ Đốc:
- Phá Hủy Sự Cứu Rỗi: Sự cứu chuộc đòi hỏi một Đấng Trung Bảo thật sự, vừa là Đức Chúa Trời trọn vẹn (để giá trị hy sinh có đủ thẩm quyền vô hạn), vừa là con người trọn vẹn (để thay thế và đại diện cho loài người). Nếu Chúa Cha là Đấng chịu đóng đinh, thì Ngài không còn là Đấng phán xét thánh khiết đang nhận sự chuộc tội nữa, mà trở thành bên bị phán xét. Điều này làm đổ vỡ toàn bộ cấu trúc của sự chuộc tội thay thế.
- Biến Sự Nhập Thể Thành Ảo Tưởng: Nếu Chúa Cha chỉ đơn thuần đóng vai Chúa Con, thì nhân tính của Chúa Giê-xu không còn là thật. Điều này dẫn đến tà thuyết Docetism (thuyết ảo thể), vốn bị sứ đồ Giăng bác bỏ mạnh mẽ (1 Giăng 4:2-3).
- Làm Mất Ý Nghĩa Của Sự Cầu Thay: Chức vụ cầu thay hiện tại của Chúa Giê-xu (“Đức Chúa Jêsus Christ là Đấng đã chết, và cũng đã sống lại nữa, Ngài đang ngự bên hữu Đức Chúa Trời, cầu nguyện thế cho chúng ta.” Rô-ma 8:34) sẽ trở nên vô nghĩa nếu Ngài chính là Đấng mà Ngài đang cầu thay.
- Làm Sai Lệch Sự Mặc Khải Ba Ngôi: Học thuyết này làm mờ nhạt hoặc xóa bỏ mầu nhiệm tình yêu nội tại giữa Cha, Con và Thánh Linh từ trước vô cùng, vốn là nền tảng cho tình yêu Ngài dành cho chúng ta (Giăng 17:24).
Việc nghiên cứu các tà thuyết lịch sử như Patripassianism không chỉ là bài học lịch sử, mà còn là lời cảnh tỉnh và hướng dẫn quý báu cho chúng ta ngày nay:
1. Trân Quý & Gìn Giữ Chân Lý Về Ba Ngôi:
Chân lý Ba Ngôi không phải là một công thức trừu tượng, mà là nền tảng cho mối liên hệ cứu rỗi của chúng ta với Đức Chúa Trời. Chúng ta được cứu bởi ân điển của Chúa Cha (Ê-phê-sô 1:3-6), qua sự chuộc tội của Chúa Con (Ê-phê-sô 1:7), và được ấn chứng bởi Chúa Thánh Linh (Ê-phê-sô 1:13-14). Hiểu đúng về Ba Ngôi giúp chúng ta thờ phượng trọn vẹn, cầu nguyện đúng đắn (nhân danh Cha, Con và Thánh Linh), và sống trong sự hiệp một của các Thân Vị thần linh.
2. Tầm Quan Trọng Của Thần Học Lành Mạnh:
Lời Chúa cảnh báo: “Hãy giữ lấy mình, chớ để mình mất kết quả của công khó mình, nhưng hãy cho hưởng trọn phần thưởng.” (2 Giăng 1:8). Sai lầm trong những giáo lý nền tảng (như bản tính Đức Chúa Trời và Đấng Christ) sẽ dẫn đến sai lầm trong toàn bộ hệ thống đức tin và thực hành. Mỗi tín hữu cần được “dạy dỗ trong lời Christ” cách cẩn thận (Cô-lô-se 3:16).
3. Cẩn Trọng Với Những Cách Giải Thích Đơn Giản Hóa Quá Mức:
Patripassianism xuất phát từ mong muốn giải thích mầu nhiệm Đức Chúa Trời một cách quá đơn giản, dễ hiểu, bằng cách gò ép chân lý vào khuôn khổ lý trí hữu hạn của con người. Chúng ta được kêu gọi khiêm nhường thừa nhận sự giới hạn của mình trước Đấng Tự Hữu Hằng Hữu. Chúng ta tin và vâng theo sự mặc khải của Ngài, ngay cả khi không thể hiểu thấu hoàn toàn (Ê-sai 55:8-9).
4. Tập Trung Vào Trung Tâm Điểm Của Đức Tin: Chúa Giê-xu Christ Chịu Đóng Đinh:
Dù phải bác bỏ ý tưởng “Cha chịu đóng đinh”, chúng ta càng phải giữ vững và rao giảng chân lý trọng tâm: Chính Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, đã chịu đóng đinh vì tội lỗi chúng ta. “Tôi đã đoán định rằng ở giữa anh em, tôi chẳng biết sự gì khác ngoài Đức Chúa Jêsus Christ, và Đức Chúa Jêsus Christ bị đóng đinh trên cây thập tự.” (1 Cô-rinh-tô 2:2). Mọi thần học đúng đắn phải dẫn chúng ta đến chân thập tự giá và tôn cao Chúa Cứu Thế Giê-xu.
Patripassianism, dù có vẻ bề ngoài là một nỗ lực tôn cao sự thống nhất của Đức Chúa Trời, thực chất lại làm tổn hại đến sự mặc khải trọn vẹn của Ngài trong Kinh Thánh. Hội Thánh đầu tiên, qua sự dẫn dắt của các Giáo phụ và quan trọng hơn là sự trung thành với Lời Chúa, đã nhận ra và bác bỏ học thuyết này như một sự sai lạc. Bài học từ lịch sử nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc nghiên cứu Kinh Thánh cách cẩn thận, toàn diện, và khiêm tốn vâng theo toàn bộ sự dạy dỗ của Đức Chúa Trời.
Là Cơ Đốc nhân trong thế kỷ 21, chúng ta tiếp tục đứng vững trên nền tảng chân lý mà các sứ đồ và Hội Thánh đầu tiên đã gìn giữ. Chúng ta tôn thờ Một Đức Chúa Trời Chân Thần duy nhất, trong Ba Ngôi Vị hiệp một đời đời: Chúa Cha yêu thương, đã sai Chúa Con; Chúa Con vâng phục, đã gánh tội và chịu khổ hình thay cho chúng ta; và Chúa Thánh Linh, Đấng ứng dụng công lao cứu chuộc ấy vào lòng mỗi người tin. Đây là Phúc Âm vinh hiển, là nguồn hy vọng và nền tảng cho đời sống đức tin của chúng ta. “Nguyền xin ân điển của Chúa Jêsus Christ, sự yêu thương của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh ở với anh em hết thảy!” (2 Cô-rinh-tô 13:13).