Các Tư Tưởng Của Chúa Giê-su Và Cơ Đốc Giáo Có Phải Mượn Từ Mithra Và Hỏa Giáo Không?
Trong bối cảnh hậu hiện đại và đa nguyên tôn giáo, không ít người đặt câu hỏi về tính độc đáo và nguồn gốc thiên thượng của đức tin Cơ Đốc. Một trong những luận điểm thường được nêu ra là giáo lý và câu chuyện về Chúa Giê-su Christ thực chất được “mượn” hoặc “sao chép” từ các tôn giáo thần bí cổ đại, đặc biệt là tôn giáo thờ thần Mithra (Mithraism) và Hỏa giáo (Zoroastrianism). Bài viết này sẽ đi sâu phân tích lịch sử, thần học và Kinh Thánh để trả lời cho câu hỏi này từ góc nhìn của một nhà nghiên cứu Tin Lành.
I. Hiểu Rõ Về Mithra Giáo Và Hỏa Giáo
1. Hỏa Giáo (Zoroastrianism): Đây là một trong những tôn giáo lâu đời nhất, khởi nguồn từ nhà tiên tri Zarathustra (Zoroaster) tại Ba Tư (khoảng thế kỷ 6-7 TCN). Giáo lý trung tâm của Hỏa giáo là thuyết nhị nguyên, với cuộc chiến giữa thần thiện Ahura Mazda (Ánh Sáng, Chân Lý) và thần ác Angra Mainyu (Bóng Tối, Dối Trá). Họ tin vào sự phán xét cuối cùng, thiên đàng, địa ngục và một Đấng Cứu Thế (Saoshyant) sẽ đến để tái tạo thế giới.
2. Mithra Giáo (Mystery Religion of Mithras): Đây là một tôn giáo thần bí phát triển mạnh trong Đế chế La Mã từ khoảng thế kỷ 1 đến thế kỷ 4 SCN, đặc biệt phổ biến trong quân đội. Thần Mithra vốn là một vị thần trong điện thần Ấn-Âu và Ba Tư, liên quan đến giao ước, ánh sáng và chiến thắng. Tôn giáo thờ Mithra tại La Mã có các nghi lễ bí mật, bữa tiệc thánh, và hình tượng Mithra giết con bò đực (tauroctony). Một số học giả cho rằng nó có những điểm tương đồng bề ngoài với Cơ Đốc giáo.
II. Phân Tích Các Luận Điểm Về “Sự Vay Mượn” Và Phản Biện Từ Kinh Thánh, Lịch Sử
Luận điểm 1: “Chúa Giê-su là một huyền thoại sao chép từ các vị thần chết và sống lại.”
Người ta thường liệt kê các vị thần như Osiris (Ai Cập), Dionysus (Hy Lạp), và Mithra, với đặc điểm chết và phục sinh theo chu kỳ tự nhiên. Tuy nhiên, sự phục sinh của Chúa Giê-su hoàn toàn khác biệt:
- Tính Lịch Sử: Các thần thoại kia thuộc về truyền thuyết, không có nhân chứng lịch sử cụ thể hay bối cảnh xác định. Trong khi đó, sự chết và sống lại của Chúa Giê-su được ghi chép trong các sách Phúc Âm – những tài liệu được viết gần với thời điểm xảy ra sự kiện (thế kỷ 1) bởi các nhân chứng hoặc người ghi chép từ nhân chứng (Lu-ca 1:1-4, 2 Phi-e-rơ 1:16).
- Bản Chất Độc Nhất: Chúa Giê-su không phục sinh như một hiện tượng theo mùa, mà là sự sống lại vinh hiển với thân thể vật chất nhưng vinh quang, phá tan quyền lực của sự chết vĩnh viễn (1 Cô-rinh-tô 15:20-22, 54-57). Từ Hy Lạp anastasis (sự sống lại) chỉ sự đứng dậy thật sự, không phải là một ẩn dụ.
- Mục Đích Cứu Chuộc: Cái chết của Ngài là “một lần đủ cả” (Ha 9:12, 26) để làm của lễ chuộc tội cho nhân loại, không phải là một vở kịch thần thoại lặp đi lặp lại.
Luận điểm 2: “Bữa Tiệc Thánh (Thánh Thể) sao chép từ bữa tiệc của Mithra.”
Mithra giáo có nghi lễ dùng bánh và nước (hoặc rượu). Tuy nhiên:
- Ý Nghĩa Thần Học Sâu Sắc: Bữa Tiệc Thánh của Cơ Đốc giáo không đơn thuần là một bữa ăn cộng đồng. Nó là sự tưởng niệm mang tính giao ước mới, trực tiếp truyền từ Chúa Giê-su trong bối cảnh Lễ Vượt Qua (Lu-ca 22:19-20). Bánh tượng trưng cho thân thể Ngài “bị vỡ ra vì các ngươi”, chén tượng trưng cho huyết Ngài “đổ ra cho nhiều người được tha tội”. Đây là sự ứng nghiệm trực tiếp của giao ước mới được tiên tri trong Cựu Ước (Giê-rê-mi 31:31-34).
- Nguồn Gốc Do Thái Giáo: Bối cảnh và ý nghĩa của Bữa Tiệc Thánh bắt nguồn sâu xa từ nghi lễ Vượt Qua của Do Thái giáo (Xuất Ê-díp-tô Ký 12), chứ không phải từ một tôn giáo ngoại giáo nào.
Luận điểm 3: “Ngày 25 tháng 12 là ngày sinh của thần Mithra, sau này bị Cơ Đốc giáo chiếm dụng.”
Đây là một ngộ nhận phổ biến:
- Kinh Thánh không ghi chép ngày sinh của Chúa Giê-su. Hội Thánh đầu tiên cũng không cử hành lễ Giáng Sinh. Việc chọn ngày 25 tháng 12 bắt đầu từ thế kỷ thứ 4, có thể để “Cơ Đốc hóa” ngày lễ hội đông chí (Saturnalia) của La Mã, nhằm thu hút người ngoại đạo. Đây là một quyết định văn hóa-lịch sử của Hội Thánh sau này, không phải là một phần của giáo lý mặc khải trong Kinh Thánh. Trọng tâm của đức tin chúng ta là sự kiện Ngài giáng sinh (Giăng 1:14), chứ không phải ngày tháng cụ thể.
- Không có bằng chứng lịch sử vững chắc nào cho thấy ngày 25/12 là ngày sinh chính xác của thần Mithra. Nhiều học giả cho rằng điều này thậm chí còn được ghi nhận muộn hơn sau khi Cơ Đốc giáo đã phổ biến.
Luận điểm 4: “Giáo lý về sự phán xét, thiên đàng, địa ngục là mượn từ Hỏa giáo.”
Cần phân biệt rõ:
- Sự Độc Đáo Của Mặc Khải Kinh Thánh: Trong khi Hỏa giáo có khái niệm về sự phán xét và đời sau, thì Cựu Ước – được viết trước thời kỳ người Do Thái bị lưu đày sang Ba Tư (và có thể tiếp xúc với Hỏa giáo) – đã có những dạy dỗ rõ ràng về sự phán xét và sự sống lại. Chẳng hạn, Đa-ni-ên 12:2 viết: “Nhiều kẻ ngủ trong bụi đất sẽ thức dậy, kẻ thì để được sự sống đời đời, kẻ thì để chịu sự xấu hổ nhơ nhuốc đời đời.” Sách Gióp, một sách cổ xưa nhất, cũng bày tỏ đức tin: “Tôi biết rằng Đấng Cứu Chuộc tôi vẫn sống… sau khi da tôi… bị hủy hoại rồi, thì ngoài thịt tôi, tôi sẽ xem thấy Đức Chúa Trời” (Gióp 19:25-26).
- Bản Chất Của Sự Cứu Rỗi: Hỏa giáo chủ yếu là một tôn giáo luân lý, nơi con người được cứu bởi việc thiện thắng việc ác. Trong khi đó, Cơ Đốc giáo dạy về sự cứu rỗi bởi ân điển, qua đức tin nơi công lao cứu chuộc của Chúa Cứu Thế Giê-su (Ê-phê-sô 2:8-9). Đây là sự khác biệt căn bản về bản chất của ơn cứu rỗi.
- Vai Trò Của Đấng Christ: Hỏa giáo mong đợi một Đấng Cứu Thế (Saoshyant) tương lai. Cơ Đốc giáo tuyên bố Đấng Mê-si đã đến, đã chết, đã sống lại, và sẽ trở lại. Ngài không phải là một ý niệm, mà là một nhân vật lịch sử, Giê-su người Na-xa-rét, ứng nghiệm hơn 300 lời tiên tri Cựu Ước (Lu-ca 24:44).
III. Quan Điểm Của Kinh Thánh: Mặc Khải Tiệm Tiến Và Sự Độc Nhất Của Chúa Cứu Thế
Lời giải thích thỏa đáng nhất không phải là “sao chép”, mà là sự mặc khải tiệm tiến của Đức Chúa Trời và sự chuẩn bị tâm lý cho nhân loại.
“Đức Chúa Trời ngày xưa đã dùng các đấng tiên tri phán dạy tổ phụ chúng ta nhiều lần nhiều cách, rồi đến những ngày sau rốt nầy, Ngài phán dạy chúng ta bởi Con Ngài.” (Hê-bơ-rơ 1:1-2)
Đức Chúa Trời đã gieo vào lòng mọi dân tộc một sự mong đợi, một “khoảng trống hình dạng Đức Chúa Trời” (theo cách nói của Augustine) và những mảnh vụn của chân lý (ví dụ: lương tâm, ý thức về tội lỗi và sự phán xét – Rô-ma 2:14-15). Điều này có thể giải thích tại sao có những điểm tương đồng nông cạn về mặt khái niệm (ví dụ: một vị cứu tinh, sự sống lại) giữa các tôn giáo. Tuy nhiên, chỉ trong Chúa Giê-su Christ, những khái niệm mơ hồ đó mới được làm cho trọn vẹn, chính xác và mang quyền năng cứu rỗi.
Chúa Giê-su không phải là một “phiên bản” của Mithra. Ngài là Logos (Ngôi Lời) – nguyên lý sáng tạo và lý trí của vũ trụ – đã trở nên xác thịt (Giăng 1:1,14). Mọi chân lý rốt ráo đều tìm thấy sự hiện thân và giải đáp trong Ngài (Cô-lô-se 2:9-10).
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
1. Xây Dựng Đức Tin Trên Nền Tảng Vững Chắc: Thay vì hoang mang trước những luận điệu phủ nhận, chúng ta cần đào sâu vào Lời Chúa và lịch sử Hội Thánh. Hãy nghiên cứu các bằng chứng lịch sử về sự sống lại, độ tin cậy của các bản thảo Kinh Thánh, và sự ứng nghiệm lời tiên tri. Đức tin của chúng ta không mù quáng, mà có cơ sở lịch sử vững vàng (1 Cô-rinh-tô 15:3-8).
2. Hiểu Biết Để Truyền Giáo Hiệu Quả: Khi gặp những người đặt câu hỏi tương tự, thay vì bối rối, chúng ta có thể dùng sự hiểu biết này để trò chuyện. Hãy giải thích về sự khác biệt căn bản giữa một “huyền thoại” và “lịch sử”, giữa “khái niệm” và “con người thật”. Trọng tâm vẫn là rao giảng về Chúa Giê-su lịch sử và phục sinh, với tình yêu và sự tôn trọng (1 Phi-e-rơ 3:15).
3. Trân Trọng Sự Độc Đáo Của Tin Mừng: Mỗi khi dự Tiệc Thánh, hãy nhớ rằng đây không phải là một nghi lễ ma thuật hay bí truyền, mà là ân điển sống động từ Chúa, dựa trên giao ước mới bằng huyết Ngài. Điều này làm cho đời sống thờ phượng của chúng ta thêm phong phú và ý thức.
4. Tập Trung Vào Trọng Tâm: Ma quỷ thường dùng những tranh luận ngoại vi để khiến chúng ta xao lãng khỏi cốt lõi của Tin Lành: Con người tội lỗi được xưng công bình bởi đức tin nơi Chúa Giê-su Christ (Rô-ma 3:21-26). Hãy giữ vững trọng tâm này trong mọi sự.
Kết Luận
Sau khi phân tích lịch sử, thần học và Kinh Thánh, chúng ta có thể kết luận mạnh mẽ rằng: Các tư tưởng và nhân vật Chúa Giê-su trong Cơ Đốc giáo không phải là sản phẩm sao chép từ Mithra giáo hay Hỏa giáo. Ngược lại, Cơ Đốc giáo đứng vững như một đức tin dựa trên các sự kiện lịch sử được mặc khải độc nhất, với trung tâm là Chúa Giê-su Christ – Ngôi Lời đời đời đã đến trong thế gian.
Những điểm tương đồng bề ngoài rời rạc có thể được giải thích qua sự mặc khải chung của Đức Chúa Trời cho mọi dân tộc và sự mong đợi về Đấng Cứu Thế mà Ngài đặt để trong lòng người. Nhưng chỉ trong Chúa Giê-su, mọi sự mong đợi ấy mới được thỏa mãn cách trọn vẹn. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta có thể bước đi trong đức tin vững vàng, không ngại những thách thức về trí thức, và tiếp tục rao truyền Tin Lành độc đáo và quyền năng về Đấng Christ, Đấng cứu chuộc duy nhất cho nhân loại.
“Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu.” (Công vụ 4:12)