Chánh Niệm Từ Góc Nhìn Kinh Thánh
Trong xã hội hiện đại đầy xao động, thuật ngữ "chánh niệm" (mindfulness) đã trở nên phổ biến như một phương pháp giảm căng thẳng, tập trung tâm trí và tìm kiếm sự bình an nội tại. Thường được biết đến với nguồn gốc từ Phật giáo, chánh niệm được định nghĩa là trạng thái ý thức hoàn toàn về hiện tại, chấp nhận mà không phán xét. Tuy nhiên, với tư cách là Cơ Đốc nhân, chúng ta cần đặt câu hỏi: Liệu có một khái niệm "chánh niệm" thuộc linh mà Kinh Thánh dạy không? Và nếu có, nó khác biệt thế nào so với quan niệm của thế gian? Bài nghiên cứu này sẽ khám phá chiều sâu của vấn đề, đối chiếu với Lời Chúa để tìm ra nền tảng vững chắc cho đời sống tâm linh tập trung và tỉnh thức.
Trong tiếng Hy Lạp của Tân Ước, có hai từ then chốt liên quan đến khái niệm này:
1. Nēphō (νήφω): Nghĩa đen là "tỉnh táo", "không say", "thận trọng". Từ này thường được dùng theo nghĩa bóng để chỉ sự tỉnh thức thuộc linh, cảnh giác trước cám dỗ và sự tấn công của ma quỷ.
"Vậy hãy tiết độ và tỉnh thức: kẻ thù nghịch anh em là ma quỷ, như sư tử rống, đi rình mò chung quanh anh em, tìm kiếm người nào nó có thể nuốt được." (I Phi-e-rơ 5:8, KTHĐ 1925).
Ở đây, "tỉnh thức" là dịch từ nēphō. Sự chánh niệm theo Kinh Thánh trước hết là sự tỉnh thức, không mê ngủ thuộc linh.
2. Sōphroneō (σωφρονέω): Có nghĩa là "giữ tâm trí lành mạnh", "có suy nghĩ chính đáng", "tiết độ". Nó nhấn mạnh đến trạng thái tâm trí được điều chỉnh, kỷ luật và tập trung vào những điều đúng đắn.
"Hãy có ý tưởng cao thượng, tùy theo sự ban cho của Đức Chúa Trời, là đức tin mà Ngài đã chia cho mỗi người." (Rô-ma 12:3). Phần "có ý tưởng cao thượng" trong nguyên bản liên quan đến khái niệm sōphroneō - suy nghĩ cách chừng mực, lành mạnh.
Trong Cựu Ước, tiếng Hê-bơ-rơ có từ "shamar" (שָׁמַר), nghĩa là "gìn giữ", "canh giữ", "để ý đến". Điều này thấy rõ trong Châm Ngôn 4:23:
"Khá cẩn thận giữ tấm lòng của con hơn hết, Vì các nguồn sự sống do nơi nó mà ra." (Châm Ngôn 4:23).
Việc "giữ" (shamar) tấm lòng chính là một dạng chánh niệm thuộc linh - ý thức và quản trị mọi dòng suy nghĩ, cảm xúc phát ra từ tấm lòng.
Khác với chánh niệm thế tục thường nhấn mạnh sự tập trung vào hơi thở, cảm giác cơ thể hoặc khoảnh khắc hiện tại một cách trung lập, chánh niệm theo Kinh Thánh là sự tập trung có chủ đích vào Đức Chúa Trời, vào Lời Ngài, và vào thực tại thuộc linh. Nó không phải là việc làm trống rỗng tâm trí, mà là làm đầy tâm trí bằng Lời Chúa và sự hiện diện của Ngài.
1. Chánh Niệm Là Suy Ngẫm Lời Chúa (Biblical Meditation):
"Phước cho người nào... lấy làm vui vẻ về luật pháp của Đức Giê-hô-va, Và suy gẫm luật pháp ấy ngày và đêm." (Thi Thiên 1:2).
Động từ "suy gẫm" (tiếng Hê-bơ-rơ: hagah) mang ý nghĩa lẩm bẩm, nghiền ngẫm, suy đi nghĩ lại. Đây là một hành động chủ động, tập trung toàn bộ tâm trí vào Lời Chúa, không phải để đạt trạng thái "không suy nghĩ", mà để thấm nhuần và vâng theo chân lý.
2. Chánh Niệm Là Để Tâm Trí Vào Những Điều Trên Cao:
"Vậy anh em đã được sống lại với Đấng Christ, hãy tìm các sự ở trên trời, là nơi Đấng Christ ngồi bên hữu Đức Chúa Trời. Hãy ham mến các sự ở trên trời, đừng ham mến các sự ở dưới đất... Hãy hướng lòng trí về những sự ở trên trời, chớ hướng về những sự ở dưới đất." (Cô-lô-se 3:1-2).
Mệnh lệnh "hướng lòng trí về" (tiếng Hy Lạp: phroneō) chính là một sự tập trung có chủ ý, một sự định hướng tâm niệm liên tục vào các thực tại thuộc linh và vĩnh cửu.
3. Chánh Niệm Là Bắt Mọi Ý Tưởng Tùng Phục Đấng Christ:
"...bắt hết các ý tưởng làm tôi vâng phục Đấng Christ." (II Cô-rinh-tô 10:5).
Chánh niệm Cơ Đốc không phải là quan sát ý tưởng một cách thụ động, mà là chủ động "bắt" lấy chúng, đem chúng vào sự phán xét của Lời Chúa và bắt chúng phải tùng phục thẩm quyền của Đấng Christ. Đây là sự quản trị tư tưởng tích cực.
Làm thế nào để chúng ta có thể thực hành sự tỉnh thức và tập trung tâm trí theo cách vừa làm vinh hiển Chúa vừa đem lại bình an thật? Dưới đây là một số phương pháp thực tế, căn cứ trên Kinh Thánh:
1. Cầu Nguyện Tỉnh Thức với Lòng Biết Ơn:
"Chớ lo phiền chi hết, nhưng trong mọi sự hãy dùng lời cầu nguyện, nài xin, và sự tạ ơn mà trình các sự cầu xin của mình cho Đức Chúa Trời. Sự bình an của Đức Chúa Trời, vượt quá mọi sự hiểu biết, sẽ giữ gìn lòng và ý tưởng anh em trong Đức Chúa Jêsus Christ." (Phi-líp 4:6-7).
Thay vì chỉ "quan sát" sự lo âu, Kinh Thánh dạy chúng ta chủ động trao nó cho Chúa qua lời cầu nguyện cụ thể, kèm theo sự tạ ơn. Hành động tạ ơn trong mọi hoàn cảnh chính là cách chúng ta định hướng lại tâm trí, tập trung vào ân điển và sự thành tín của Chúa trong hiện tại.
2. Suy Ngẫm Lời Chúa Có Chủ Đích: Chọn một câu Kinh Thánh ngắn, một thuộc tính của Chúa, hay một lời hứa của Ngài. Hãy dành vài phút yên lặng để đọc đi đọc lại, suy nghĩ về ý nghĩa từng từ, và tự hỏi: Điều này dạy gì về Chúa? Nó có ý nghĩa gì với tôi hôm nay? Tôi cần tin hoặc vâng lời điều gì? Đây chính là sự thực hành hagah (suy gẫm) của Thi Thiên 1.
3. Luyện Tập Tâm Trí Vào Những Điều Chân Thật và Cao Quý:
"Rốt lại, hỡi anh em, phàm điều chi chân thật, điều chi đáng tôn, điều chi công bình, điều chi thanh sạch, điều chi đáng yêu chuộng, điều chi có tiếng tốt, điều chi có nhân đức đáng khen, thì anh em phải nghĩ đến." (Phi-líp 4:8).
Đây là "bộ lọc tư tưởng" của Cơ Đốc nhân. Khi một ý tưởng, hình ảnh, hay cảm xúc xuất hiện, hãy chủ động đem nó "soi" qua bảy tiêu chuẩn này. Nếu nó không đạt, hãy cố ý thay thế bằng một điều đáp ứng tiêu chuẩn. Đây không phải là sự trốn tránh thực tế, mà là sự lựa chọn khôn ngoan để nuôi dưỡng tâm trí bằng những gì lành mạnh và thuộc linh.
4. Sống Trong Sự Hiện Diện Tức Thì Của Chúa (Practicing the Presence of God):
Khái niệm này được anh em tu sĩ Dòng Cát Minh như Brother Lawrence phát triển. Đơn giản là tập thói quen nhận biết Chúa đang hiện diện ngay trong giây phút hiện tại - khi bạn rửa chén, lái xe, làm việc. Thường xuyên trò chuyện thầm với Ngài, dâng lên Ngài những công việc nhỏ nhất. Điều này được củng cố bởi lời hứa: "Ta sẽ chẳng lìa ngươi, chẳng bỏ ngươi đâu." (Hê-bơ-rơ 13:5).
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta cần khôn ngoan phân biệt:
* Chánh Niệm Thế Tục vs. Chánh Niệm Thuộc Linh: Chánh niệm thế tục thường hướng đến bản ngã (tìm sự bình an cho chính mình), có thể dựa trên triết lý duy tâm hoặc vô thần. Trong khi đó, chánh niệm thuộc linh luôn hướng về Đấng Christ, lấy Lời Chúa làm thẩm quyền, và mục đích sau cùng là sự vinh hiển của Ngài và sự hiệp một với Ngài.
* Nguy Cơ của Tâm Trí Trống Rỗng: Kinh Thánh cảnh báo về nguy hiểm của tâm trí trống rỗng, không được Lời Chúa chiếm hữu.
"Khi tà linh ra khỏi người, thì nó đi ra nơi đồng vắng, tìm chỗ nghỉ ngơi, nhưng mà tìm không được... Rồi nó đi, đem về bảy quỉ khác dữ hơn nó nữa, vào ở tại đó..." (Ma-thi-ơ 12:43-45).
Việc chỉ tìm cách "tĩnh tâm", "xả stress" mà không chủ động làm đầy tâm trí bằng Lẽ Thật có thể tạo ra khoảng trống nguy hiểm.
* Chánh Niệm Không Thay Thế Cho Sự Cầu Nguyện và Thờ Phượng: Các kỹ thuật tập trung hay thư giãn không thể thay thế cho mối tương giao sống động với Chúa qua sự cầu nguyện, sự thờ phượng bằng tâm thần và lẽ thật, và sự vâng lời.
Cuối cùng, mục tiêu của sự chánh niệm Cơ Đốc không phải là làm chủ một kỹ thuật, mà là nuôi dưỡng một tâm trí được Đấng Christ cai trị và Thánh Linh hướng dẫn. Đó là con đường dẫn đến lời hứa tuyệt vời trong Ê-sai 26:3:
"Ngài sẽ giữ gìn trong sự bình an trọn vẹn những kẻ nào để trí mình nương dựa nơi Ngài, vì họ tin cậy Ngài."
Chữ "để trí mình nương dựa" (tiếng Hê-bơ-rơ: yatsav) nói lên một hành động quyết định, kiên định đặt tâm trí mình lên Chúa và giữ nó ở đó. Khi chúng ta thực hành sự tỉnh thức thuộc linh này - tập trung vào Chúa, suy gẫm Lời Ngài, cầu nguyện trong sự tạ ơn, và bắt mọi ý tưởng tùng phục Ngài - chúng ta sẽ kinh nghiệm được sự bình an thật, không phải thứ bình an do hoàn cảnh hay kỹ thuật mang lại, mà là "sự bình an của Đức Chúa Trời, vượt quá mọi sự hiểu biết" (Phi-líp 4:7). Đó chính là sự chánh niệm đích thực mà mỗi tín hữu chúng ta được kêu gọi để sống mỗi ngày.