Tiên Tri Ê-li Trở Lại Trước Ngày Cuối Cùng: Nghiên Cứu Ma-la-chi 4:5-6
Lời tiên tri cuối cùng của Cựu Ước trong sách Ma-la-chi để lại một lời hứa và cũng là một câu hỏi lớn cho mọi thế hệ: “Nầy, ta sẽ sai tiên tri Ê-li đến cùng các ngươi trước ngày lớn và đáng sợ của Đức Giê-hô-va chưa đến. Người sẽ làm cho lòng cha trở lại cùng con cái, lòng con cái trở lại cùng cha, kẻo ta đến lấy sự rủa sả mà đánh đất nầy.” (Ma-la-chi 4:5-6). Lời tiên tri này không chỉ là cầu nối giữa hai Giao Ước mà còn mở ra một sự hiểu biết sâu sắc về kế hoạch cứu chuộc của Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát bối cảnh, ý nghĩa, sự ứng nghiệm và bài học thực tiễn từ lời tiên tri quan trọng này.
Sách Ma-la-chi được viết vào khoảng thế kỷ thứ 5 TCN, sau khi dân Y-sơ-ra-ên trở về từ chốn lưu đày. Đây là thời kỳ họ rơi vào sự nguội lạnh thuộc linh, hình thức tôn giáo và sự bất trung trong giao ước (Ma-la-chi 1:6-14, 2:14-16). Trong bối cảnh ấy, Đức Giê-hô-va phán qua Ma-la-chi về “ngày của Đức Giê-hô-va” – một ngày phán xét nhưng cũng là ngày cứu rỗi cho những kẻ kính sợ Ngài (Ma-la-chi 3:16-18, 4:1-3).
Lời hứa về sự sai phái “tiên tri Ê-li” xuất hiện như một phần của lời cảnh báo và hy vọng cuối cùng. Trong nguyên văn Hê-bơ-rơ, từ “Ê-li” (אֵלִיָּהוּ, *Eliyahu*) có nghĩa là “Đức Giê-hô-va là Đức Chúa Trời tôi”. Ê-li là biểu tượng mạnh mẽ của sự trung thành với giao ước, của quyền năng phép lạ, và là người đối đầu với sự thờ thần tượng (1 Các Vua 18). Việc Đức Chúa Trời hứa sai chính vị tiên tri này (hoặc một tiên tri mang tinh thần và quyền năng của ông) cho thấy sự nghiêm trọng của thời điểm và sự cần thiết của một sự chuẩn bị tối hậu.
Tân Ước làm sáng tỏ lời tiên tri này một cách rõ ràng. Thiên sứ Ga-bri-ên báo tin về sự ra đời của Giăng Báp-tít đã trích dẫn chính Ma-la-chi 4:6: “Nó sẽ đi trước mặt Chúa, trong thần và quyền của Ê-li, để đem lòng cha trở lại cùng con cái, kẻ loạn nghịch trở lại sự khôn ngoan của người công bình, đặng sửa soạn cho Chúa một dân sẵn lòng.” (Lu-ca 1:17). Đây là sự xác nhận trực tiếp rằng chức vụ của Giăng Báp-tít chính là sự ứng nghiệm cho lời tiên tri về “Ê-li phải đến”.
Chính Chúa Giê-xu Christ đã xác nhận điều này: “Và nếu các ngươi muốn nhận lấy, thì ấy là Ê-li, là đấng phải đến. Ai có tai, hãy nghe!” (Ma-thi-ơ 11:14-15). Sau khi hiện ra cùng Môi-se và Ê-li trên núi hóa hình, các môn đồ hỏi Ngài về lời tiên tri Ê-li phải đến trước. Chúa Giê-xu đáp: “Song ta nói cùng các ngươi, Ê-li đã đến rồi, người ta không nhận biết họ, song đã đãi họ theo ý mình muốn; Con người cũng sẽ phải chịu khốn khổ bởi họ như vậy. Bấy giờ môn đồ mới hiểu rằng Ngài nói đó là về Giăng Báp-tít.” (Ma-thi-ơ 17:12-13).
Tuy nhiên, cần phân biệt: Giăng Báp-tít không phải là Ê-li tái sanh theo nghĩa đen (Giăng 1:21), nhưng ông đến “trong thần và quyền của Ê-li” (Lu-ca 1:17). Từ Hy Lạp được dùng là “pneuma” (πνεῦμα – thần/linh) và “dunamis” (δύναμις – quyền năng). Điều này có nghĩa Giăng mang cùng một tâm tình, lòng nhiệt thành, sứ mệnh kêu gọi ăn năn và dọn đường cho Chúa như Ê-li ngày trước. Ông là “tiếng kêu trong đồng vắng” (Ma-thi-ơ 3:3) để chuẩn bị lòng dân đón tiếp Đấng Mê-si.
Mục đích của chức vụ “Ê-li” được nêu rõ: “làm cho lòng cha trở lại cùng con cái, lòng con cái trở lại cùng cha.” (Ma-la-chi 4:6). Đây không chỉ là sự hòa giải trong gia đình tự nhiên, mà trước hết là sự hòa giải thuộc linh giữa con người với Đức Chúa Trời – là Cha trên trời.
Trong bối cảnh Ma-la-chi, sự “bội nghịch” của con cái chống lại cha (tức là dân Y-sơ-ra-ên chống lại Đức Chúa Trời) được nhắc đến (Ma-la-chi 1:6, 3:7). Vì vậy, công việc của “Ê-li” là kêu gọi một sự “teshuvah” (תְּשׁוּבָה) – sự trở lại, quay đầu, ăn năn trong tiếng Hê-bơ-rơ. Giăng Báp-tít đã thực hiện điều này khi rao giảng: “Các ngươi hãy ăn năn, vì nước thiên đàng đã đến gần!” (Ma-thi-ơ 3:2). Sự ăn năn này phá đổ sự kiêu ngạo, đưa lòng con người khiêm nhường trở về với Cha Thiên Thượng.
Đồng thời, sự hòa giải này cũng có hiệu quả trên các mối quan hệ gia đình và xã hội. Khi con người quay về với Đức Chúa Trời, họ học được tình yêu thương, sự tha thứ, và trách nhiệm. Lời tiên tri cảnh báo hậu quả nếu không có sự quay trở lại này: “kẻo ta đến lấy sự rủa sả mà đánh đất nầy.” Sự rủa sả (“cherem” חֵרֶם) là sự hủy diệt hoàn toàn, hậu quả của tội lỗi không được giải quyết.
Một câu hỏi thần học quan trọng được đặt ra: Nếu Giăng Báp-tít đã ứng nghiệm lời tiên tri về “Ê-li đến”, thì có phải Ê-li vẫn sẽ trở lại theo nghĩa đen trước ngày tận thế? Một số học giả tin rằng lời tiên tri này có tính chất “kép” (*double fulfillment*): ứng nghiệm một phần trong chức vụ của Giăng Báp-tít và sẽ ứng nghiệm trọn vẹn trước ngày Chúa tái lâm.
Quan điểm này dựa trên lời tiên tri trong sách Khải Huyền về hai nhân chứng: “Ta sẽ cho hai người làm chứng ta mặc áo bao gai đi nói tiên tri trong một ngàn hai trăm sáu mươi ngày... Nếu ai muốn làm hại hai người đó, thì có lửa ra từ miệng hai người thiêu nuốt kẻ thù nghịch mình... Hai người đó có quyền đóng trời lại, để trời không mưa trong những ngày mình nói tiên tri, lại có quyền biến nước thành huyết và khiến các thứ tai nạn làm hại trên đất.” (Khải Huyền 11:3-6). Quyền năng này rất giống với những việc Ê-li (ngăn mưa, lửa từ trời – 1 Các Vua 17-18) và Môi-se (biến nước thành huyết) đã làm. Nhiều nhà giải kinh xem hai nhân chứng này là Môi-se và Ê-li trở lại theo nghĩa đen để làm chứng cuối cùng cho thế gian trong kỳ đại nạn.
Tuy nhiên, quan điểm chính thống của đức tin Tin Lành nhấn mạnh rằng Chúa Giê-xu Christ là sự ứng nghiệm trọn vẹn của mọi lời tiên tri (Lu-ca 24:44). Ngài là Đấng Trung Bảo duy nhất giữa Đức Chúa Trời và loài người (1 Ti-mô-thê 2:5). Vai trò của Giăng Báp-tít là “Ê-li” đã hoàn tất khi ông giới thiệu “Chiên Con của Đức Chúa Trời, là Đấng cất tội lỗi thế gian đi” (Giăng 1:29). Mọi sự chuẩn bị tâm linh cho ngày cuối cùng giờ đây tập trung vào việc rao giảng Phúc Âm của Đấng Christ và làm chứng về Ngài (Ma-thi-ơ 24:14).
Lời tiên tri về Ê-li không chỉ là kiến thức lịch sử hay cánh chung, mà còn mang những bài học sống động cho Hội Thánh hôm nay:
1. Sứ Mệnh Dọn Đường: Mỗi Cơ Đốc nhân đều được kêu gọi mang “tinh thần Ê-li” – tức là tinh thần dọn đường cho Chúa trong thế giới này. Chúng ta được kêu gọi sống và rao giảng sự ăn năn, chỉ về Chúa Giê-xu Christ như con đường duy nhất đến với Cha. Điều này đòi hỏi lòng can đảm, sự trung thành với Lời Chúa, và đời sống quyền năng của Đức Thánh Linh.
2. Công Tác Hòa Giải: Chức vụ “làm cho lòng cha trở lại cùng con cái” là một mệnh lệnh thuộc linh. Trong gia đình, chúng ta phải tích cực xây dựng, chữa lành những mối quan hệ rạn nứt bằng tình yêu thương và sự tha thứ của Đấng Christ (Ê-phê-sô 5:22-6:4). Trong Hội Thánh, chúng ta phải gìn giữ sự hiệp một của Thánh Linh (Ê-phê-sô 4:3). Trong xã hội, chúng ta là sứ giả của sự hòa thuận, đem ánh sáng Phúc Âm đến những nơi đổ vỡ.
3. Sự Tỉnh Thức Cho Ngày Của Chúa: Lời tiên tri nhắc nhở chúng ta về “ngày lớn và đáng sợ của Đức Giê-hô-va”. Đây là lời kêu gọi sống tỉnh thức, thánh khiết và hầu việc Chúa cách sốt sắng (2 Phi-e-rơ 3:11-14). Chúng ta không sống trong sợ hãi, nhưng trong sự trông đợi đầy hy vọng về ngày Chúa hiện đến, đồng thời tích cực làm việc lành cho Nước Ngài.
4. Trung Tâm Là Đấng Christ: Cuối cùng, bài học lớn nhất là mọi sự chuẩn bị, mọi chức vụ tiên tri đều phải quy về Chúa Giê-xu Christ. Giăng Báp-tít đã nói: “Ngài phải dấy lên, ta phải hạ xuống.” (Giăng 3:30). Đời sống và chức vụ của chúng ta phải luôn làm chứng, tôn cao và chỉ về Chúa Giê-xu, Đấng đã đến, đã chết, đã sống lại và sẽ trở lại.
Lời tiên tri Ma-la-chi 4:5-6 là một mảnh ghép quan trọng trong bức tranh cứu chuộc của Đức Chúa Trời. Nó được ứng nghiệm trọn vẹn trong chức vụ của Giăng Báp-tít – vị tiên tri dọn đường cho Chúa Cứu Thế Giê-xu. Thông qua đó, Đức Chúa Trời bày tỏ lòng thương xót của Ngài, luôn ban cho nhân loại cơ hội ăn năn, quay trở lại và được hòa giải với Ngài trước giờ phán xét.
Đối với chúng ta ngày nay, lời tiên tri ấy tiếp tục vang vọng như một tiếng gọi thiêng liêng: hãy sống với tinh thần của “Ê-li” – nhiệt thành, trung thành và hết lòng dọn lòng mình và lòng người khác cho sự hiện diện của Vua. Hãy là những người kiến tạo hòa bình và hòa giải. Và trên hết, hãy hướng mọi sự về Chúa Giê-xu Christ, Đấng là Alpha và Omega, khởi đầu và cuối cùng của mọi lời hứa và mọi hy vọng. “A-men, lạy Đức Chúa Jêsus, xin hãy đến!” (Khải Huyền 22:20).