Chủ nghĩa Thanh giáo là gì và những người Thanh giáo tin điều gì?

Trong dòng chảy lịch sử Hội Thánh, phong trào Thanh giáo (Puritanism) nổi lên như một làn sóng cải cách mạnh mẽ, sâu sắc, không chỉ định hình đời sống tôn giáo tại Anh Quốc và Bắc Mỹ thế kỷ 16-17 mà còn để lại một di sản thần học và thuộc linh quý báu cho Cơ Đốc giáo ngày nay. Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu bản chất của Chủ nghĩa Thanh giáo, khám phá các tín điều nền tảng của họ dưới lăng kính Kinh Thánh, và rút ra những bài học ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin của chúng ta hôm nay.

Phong trào Thanh giáo khởi phát tại Anh Quốc vào khoảng thế kỷ 16, sau cuộc Cải cách Tin Lành. Từ "Puritan" (Thanh giáo) bắt nguồn từ chữ Latinh "purus", có nghĩa là "trong sạch" hoặc "thanh khiết". Mục tiêu ban đầu của họ là "thanh tẩy" (purify) Giáo hội Anh giáo khỏi những tàn dư của nghi lễ, cấu trúc và giáo lý Công giáo La Mã mà họ cho là không phù hợp với Kinh Thánh. Họ khao khát một nếp sống Hội Thánh và cá nhân hoàn toàn dựa trên thẩm quyền duy nhất của Lời Chúa.

Bối cảnh này khiến chúng ta nhớ đến lời kêu gọi của sứ đồ Phao-lô: "Hãy chịu khó làm cho mình đẹp lòng Đức Chúa Trời như người lính giỏi... Người đấu sức thì chẳng được mão triều thiên nếu không đấu sức theo luật lệ" (2 Ti-mô-thê 2:4-5). Người Thanh giáo mong muốn Hội Thánh "đấu sức theo luật lệ" chính xác của Kinh Thánh, không thêm không bớt. Sự xung đột với chính quyền và giáo hội quốc gia đã dẫn đến nhiều hệ quả, trong đó có việc một bộ phận lớn người Thanh giáo di cư sang Tân Thế Giới (Bắc Mỹ) để tìm kiếm tự do tôn giáo, góp phần định hình nền văn hóa và tinh thần của nước Mỹ buổi đầu.

Thần học Thanh giáo không phải là một hệ thống mới, mà là sự phát triển sâu sắc và áp dụng triệt để các giáo lý của Cải Cải Cách, đặc biệt là thần học Calvin. Dưới đây là những trụ cột chính:

1. Thẩm Quyền Tối Thượng và Đầy Đủ của Kinh Thánh (Sola Scriptura):

Người Thanh giáo tin tuyệt đối rằng Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời, là thẩm quyền tối cao và đầy đủ cho mọi vấn đề về đức tin và nếp sống. Mọi truyền thống, nghi lễ hay quyết định của giáo hội đều phải được kiểm chứng bởi Kinh Thánh. Họ chú trọng nghiên cứu, giảng dạy và ứng dụng Kinh Thánh một cách hệ thống và chi tiết. Quan điểm này dựa trên 2 Ti-mô-thê 3:16-17: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành".

2. Chủ Quyền Tuyệt Đối của Đức Chúa Trời:

Trung tâm của đức tin Thanh giáo là một Đức Chúa Trời toàn năng, tối cao và đang cai quản mọi sự. Họ nhấn mạnh đến sự tể trị (sovereignty) của Ngài trong lịch sử, sự cứu rỗi và từng chi tiết của đời sống cá nhân. Điều này đem lại sự an tâm sâu xa và lòng tôn kính. Kinh Thánh tuyên bố: "Vả, ý muốn của Đức Chúa Trời là hay, đẹp lòng và trọn vẹn" (Rô-ma 12:2), và "Vì Ngài là Đấng làm mọi sự theo ý muốn của mình" (Ê-phê-sô 1:11).

3. Giáo Lý về Sự Cứu Rỗi Bởi Ân Điển Qua Đức Tin (Sola Gratia & Sola Fide):

Người Thanh giáo giảng dạy mạnh mẽ rằng con người hoàn toàn bại hoại vì tội lỗi (Rô-ma 3:10-12) và không thể tự cứu mình. Sự cứu rỗi hoàn toàn là công việc của ân điển Đức Chúa Trời, được ban cho qua sự chết thay và sống lại của Chúa Giê-xu Christ, và được cá nhân nhận lấy bởi đức tin. Tuy nhiên, họ cũng cân bằng bằng cách dạy rằng đức tin chân thật luôn sinh ra đời sống thánh khiết và việc lành như một bằng chứng, không phải như nguyên nhân của sự cứu rỗi. Điều này vang vọng Ê-phê-sô 2:8-10: "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời... Vì chúng ta là việc Ngài làm ra, đã được dựng nên trong Đấng Christ Jêsus để làm việc lành mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn trước cho chúng ta làm theo".

4. Giao Ước (Covenant) Là Khuôn Khổ Của Mối Quan Hệ Với Đức Chúa Trời:

Thần học Giao ước là một đặc điểm nổi bật. Họ hiểu rằng toàn bộ Kinh Thánh là sự mặc khải về các giao ước của Đức Chúa Trời với loài người (Giao ước Ân điển, Giao ước Công việc). Điều này nhấn mạnh tính nghiêm túc và sự trung tín trong mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời và dân sự Ngài. Họ xem gia đình và Hội Thánh như những cộng đồng giao ước. Khái niệm này dựa trên nhiều phân đoạn như Sáng-thế Ký 17:7, Hê-bơ-rơ 8:6-13.

5. Sự Thánh Khiết Cá Nhân và Trong Đời Sống Cộng Đồng:

Khẩu hiệu "thánh khiết" là trung tâm. Vì Đức Chúa Trời là thánh, dân sự Ngài cũng phải thánh khiết trong mọi phương diện đời sống. Điều này không chỉ là tránh tội lỗi, mà còn là sự dâng hiến trọn vẹn đời sống cho Chúa trong gia đình, công việc, giải trí và xã hội. Mọi lĩnh vực đều thuộc về Chúa. Kinh Thánh dạy: "Vì Đức Chúa Trời chúng ta là đám lửa hay thiêu đốt" (Hê-bơ-rơ 12:29) và "Hãy nên thánh, vì ta là thánh" (1 Phi-e-rơ 1:16). Đời sống cầu nguyện, suy gẫm Lời Chúa, và tự xét mình là những kỷ luật thiêng liêng không thể thiếu.

Đức tin của người Thanh giáo không tách rời khỏi hành động. Họ được biết đến với:

• Lòng Sùng Kính Cá Nhân (Personal Piety): Nhật ký thuộc linh, giờ tĩnh nguyện riêng tư kéo dài, và sự suy gẫm sâu sắc về Chúa và bản thân.
• Gia Đình Là Hội Thánh Tại Gia: Buổi thờ phượng gia đình (family worship) hằng ngày là nền tảng, bao gồm đọc Kinh Thánh, cầu nguyện và hát thánh ca.
• Giảng Luận Theo Giải Nghĩa (Expository Preaching): Các mục sư Thanh giáo nổi tiếng với những bài giảng dài, phân tích kỹ lưỡng từng câu, từng từ trong nguyên bản Hê-bơ-rơ/Hy Lạp, nhằm rút ra ý nghĩa chính xác và áp dụng thực tiễn. Họ tin vào quyền năng biến đổi của Lời Chúa được rao giảng cách trung thực.
• Nếp Sống Giản Dị, Chăm Chỉ và Liêm Chính: Họ xem công việc là sự kêu gọi của Chúa (vocation) và làm việc cách siêng năng như thờ phượng Ngài. Sự giàu có không bị khinh rẻ, nhưng phải được quản lý cách khôn ngoan và rộng rãi để làm vinh hiển Chúa.

Mặc dù sống trong thời đại khác, chúng ta có thể học hỏi nhiều từ tinh thần và thực hành của người Thanh giáo:

1. Khôi Phục Vị Trí Tối Thượng Của Kinh Thánh: Chúng ta cần trở về với việc nghiên cứu Kinh Thánh cách nghiêm túc, hệ thống, không chỉ đọc để lấy cảm xúc mà còn để hiểu biết, vâng lời và áp dụng. Hãy dành thời gian cho việc "suy gẫm" (tiếng Hê-bơ-rơ: hagah) Lời Chúa ngày và đêm (Thi-thiên 1:2).

2. Nuôi Dưỡng Đời Sống Cầu Nguyện Sâu Nhiệm: Cầu nguyện không chỉ là liệt kê nhu cầu, mà là sự trò chuyện thân mật với Đức Chúa Trời Toàn Năng, trình dâng mọi sự cho sự tể trị của Ngài, tìm kiếm ý muốn Ngài và chiến đấu thuộc linh.

3. Theo Đuổi Sự Thánh Khiết Trong Mọi Lĩnh Vực: Hãy đặt câu hỏi: "Điều này có làm vinh hiển Chúa không?" (1 Cô-rinh-tô 10:31) trong công việc, các mối quan hệ, giải trí, và tài chính. Sống thánh khiết là đáp ứng lại ân điển đã nhận, không phải để được cứu.

4. Xây Dựng Gia Đình Trên Nền Tảng Đức Tin: Hãy hồi sinh truyền thống thờ phượng gia đình. Dù ngắn gọn, việc cùng đọc Kinh Thánh và cầu nguyện chung sẽ xây dựng đức tin cho con cái và gắn kết gia đình trong Chúa.

5. Sống Với Viễn Cảnh Vĩnh Hằng: Người Thanh giáo luôn sống với nhận thức về sự phán xét cuối cùng và sự vinh hiển đời đời. Điều này giúp họ và giúp chúng ta sống khôn ngoan, không đặt trọng tâm vào của cải phù vân thế gian, nhưng tích trữ cho mình "một cơ nghiệp không hư đi... ở trên trời" (1 Phi-e-rơ 1:4).

Chủ nghĩa Thanh giáo, xét về bản chất, là một nỗ lực nghiêm túc và nhiệt thành nhằm đưa mọi khía cạnh của đời sống cá nhân và cộng đồng dưới thẩm quyền tối thượng của Đức Chúa Trời và Lời Ngài. Mặc dù không tránh khỏi những khiếm khuyết và cực đoan nhất định trong lịch sử, di sản của họ – với sự nhấn mạnh vào chủ quyền Đức Chúa Trời, ân điển cứu chuộc, thẩm quyền Kinh Thánh và đời sống thánh khiết – vẫn là một kho tàng quý giá cho Hội Thánh.

Là những Cơ Đốc nhân trong thế kỷ 21, chúng ta được kêu gọi không phải để bắt chước hình thức bên ngoài của người Thanh giáo, nhưng để nắm lấy tinh thần cốt lõi của họ: một tình yêu sâu đậm dành cho Chúa Cứu Thế Giê-xu, một lòng khao khát vâng theo Lời Ngài cách trọn vẹn, và một cam kết sống cuộc đời làm vinh hiển Đức Chúa Trời trong mọi sự. Ước mong chúng ta, như những người đi sau, có thể học từ lòng nhiệt thành và chiều sâu thuộc linh của họ, để xây dựng một đời sống đức tin vững vàng, thực chất và có sức biến đổi trong thế hệ của chúng ta.