Giáo hội Giám lý Tân giáo là gì?

Trong bối cảnh đa dạng của Cơ Đốc giáo, Giáo hội Giám lý Tân giáo chiếm một vị trí quan trọng với lịch sử phục hưng tâm linh và những đóng góp sâu sắc cho thần học Tin Lành. Bài viết này sẽ giới thiệu tổng quan về nguồn gốc, tín lý, cơ cấu và ảnh hưởng của Giáo hội Giám lý, cùng những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin của mỗi Cơ Đốc nhân.

Giáo hội Giám lý Tân giáo, thường được biết đến với tên gọi ngắn gọn là Giáo hội Giám lý (Methodist Church), là một giáo phái thuộc Kháng Cách (Tin Lành), xuất phát từ phong trào Giám lý do John Wesley (1703-1791) khởi xướng tại Anh vào thế kỷ 18. Tên "Giám lý" (Methodist) bắt nguồn từ phương pháp sống đạo có hệ thống, kỷ luật mà Wesley và các cộng sự đề ra, còn "Tân giáo" được dùng để phân biệt với Công giáo Rôma, khẳng định đây là một nhánh của đạo Tin Lành. Giáo hội Giám lý nhấn mạnh đến sự cứu rỗi bởi đức tin, sự thánh hóa trọn đời, và việc thể hiện đức tin qua hành động xã hội.

2.1. Bối cảnh lịch sử

Đầu thế kỷ 18, nước Anh đang trải qua nhiều biến động xã hội và tôn giáo. Giáo hội Anh (Anh giáo) dần trở nên hình thức, thiếu sự nhiệt thành và không đáp ứng được nhu cầu tâm linh của quần chúng, đặc biệt là tầng lớp lao động nghèo. Trong bối cảnh đó, John Wesley, một giáo sĩ Anh giáo, cùng em trai Charles Wesley và bạn đồng hành George Whitefield, đã khởi xướng một phong trào phục hưng nhằm đánh thức đức tin sống động.

2.2. Kinh nghiệm Aldersgate và sự khai sinh phong trào

Năm 1738, John Wesley trải qua một bước ngoặt tâm linh tại một buổi nhóm ở phố Aldersgate, Luân Đôn. Khi nghe bài giảng về lời mở đầu của Thư Rô-ma, ông cảm nhận được lòng mình "lạ lùng ấm áp" và tin chắc rằng Chúa Giê-xu đã cứu tội lỗi của mình. Kinh nghiệm này, thường được gọi là "sự biến đổi Aldersgate", trở thành nền tảng cho sứ điệp của Wesley về sự xưng công bình bởi đức tin. Sau đó, ông bắt đầu rao giảng rộng rãi, nhấn mạnh sự ăn năn, đức tin nơi Đấng Christ và sự thánh hóa.

Wesley đã tổ chức các "hội nhóm nhỏ" (class meetings) để các tín hữu gặp gỡ, chia sẻ, cầu nguyện và khích lệ nhau sống đạo. Cách tiếp cận có phương pháp và kỷ luật này khiến họ bị gán biệt danh "Methodists" (người theo phương pháp) – một cái tên sau này được chính thức sử dụng.

2.3. Tách khỏi Anh giáo và lan rộng ra thế giới

Ban đầu, Wesley không có ý định thành lập một giáo hội riêng mà chỉ muốn cải tổ Anh giáo từ bên trong. Tuy nhiên, do nhiều mâu thuẫn và nhu cầu thực tế, đặc biệt là tại Mỹ sau Cách mạng Mỹ, Wesley đã quyết định phong chức giám mục cho Thomas Coke vào năm 1784 và cử ông cùng Francis Asbury sang Mỹ để thành lập Giáo hội Giám lý Giám mục (Methodist Episcopal Church). Đây là bước ngoặt đánh dấu sự ra đời chính thức của Giáo hội Giám lý như một giáo hội độc lập. Từ đó, phong trào Giám lý nhanh chóng lan rộng khắp Bắc Mỹ, Anh, và sau này là toàn thế giới.

Giáo hội Giám lý Tân giáo xây dựng giáo lý của mình trên nền tảng Kinh Thánh, với sự hướng dẫn của "Tứ giác Wesley" (Wesleyan Quadrilateral) bao gồm bốn yếu tố: Kinh Thánh, Truyền thống, Lý trí và Kinh nghiệm. Dưới đây là những điểm thần học nổi bật.

3.1. Sự cứu rỗi bởi đức tin và ân điển phổ quát

Giống như hầu hết các giáo phái Tin Lành, Giám lý dạy rằng con người được xưng công bình trước mặt Đức Chúa Trời chỉ bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, không bởi việc làm (Rô-ma 3:28). Tuy nhiên, Wesley nhấn mạnh khái niệm "ân điển phổ quát" (universal grace) – Đức Chúa Trời ban ân điển cho mọi người, ai tin thì được cứu (Giăng 3:16). Quan điểm này đặt Giám lý vào trường phái Arminian, đề cao tự do ý chí của con người trong việc đáp lại tiếng gọi của Chúa, trái ngược với thuyết tiền định của Calvin.

3.2. Sự thánh hóa và sự hoàn thiện Cơ Đốc

Một trong những đóng góp đặc sắc nhất của Wesley là giáo lý về sự thánh hóa (sanctification). Trong nguyên ngữ Hy Lạp, "thánh hóa" (ἁγιασμός, hagiasmos) có nghĩa là được biệt riêng ra thánh cho Chúa. Theo đó, sau khi được xưng công bình (tức là kinh nghiệm tái sinh), tín hữu bước vào một hành trình liên tục được Đức Thánh Linh biến đổi để trở nên giống Christ hơn. Sự thánh hóa là một quá trình, nhưng cũng có thể đạt đến một điểm mà Wesley gọi là "sự hoàn thiện Cơ Đốc" (Christian perfection) – không phải là không phạm tội, mà là tình yêu trọn vẹn đối với Chúa và người lân cận (Mát-thêu 22:37-39). Kinh Thánh nói: "Nguyền xin chính Đức Chúa Trời bình an khiến anh em nên thánh trọn vẹn..." (1 Tê-sa-lô-ni-ca 5:23).

3.3. Các bí tích và phương tiện ân điển

Giáo hội Giám lý công nhận hai bí tích chính: Báp-têm và Tiệc Thánh (Thánh Thể). Các bí tích được xem như những "phương tiện ân điển" (means of grace) qua đó Đức Chúa Trời ban phước và củng cố đức tin. Ngoài ra, cầu nguyện, học Kinh Thánh, nhóm lại và việc làm lành cũng là những phương tiện để nhận lãnh ân điển.

3.4. Tứ giác Wesley

Đây là phương pháp tiếp cận thần học độc đáo của Giám lý. Khi tìm hiểu chân lý, tín hữu cần xem xét bốn nguồn: (1) Kinh Thánh – quyền uy tối cao; (2) Truyền thống – những tín điều và thực hành của Hội Thánh qua các thời đại; (3) Lý trí – khả năng suy luận mà Đức Chúa Trời ban cho; (4) Kinh nghiệm – sự cảm nhận cá nhân về Chúa và sự biến đổi. Cách tiếp cận này giúp người Giám lý giữ thăng bằng giữa đức tin và lý trí, giữa cá nhân và cộng đồng.

4.1. Hệ thống giám mục (episcopal polity)

Giáo hội Giám lý Tân giáo tổ chức theo chế độ giám mục, với các giám mục được bầu lên để lãnh đạo các khu vực địa lý (giáo khu). Các mục sư được bổ nhiệm bởi giám mục, thường luân chuyển sau một số năm. Cơ quan quyết định cao nhất là Hội nghị Toàn cầu (General Conference) họp mỗi bốn năm để thảo luận về giáo lý, kỷ luật và các vấn đề quan trọng.

4.2. Sự phát triển của Giám lý tại Việt Nam

Giáo hội Giám lý du nhập vào Việt Nam đầu thế kỷ 20 thông qua các nhà truyền giáo từ Giáo hội Giám lý Nam (Methodist Episcopal Church, South) của Hoa Kỳ. Năm 1930, Hội Thánh Tin Lành Giám Lý Việt Nam được chính thức thành lập. Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, hiện nay Giáo hội Giám lý Việt Nam là một giáo hội độc lập, được Nhà nước công nhận và tiếp tục phát triển với nhiều hội thánh địa phương, đóng góp tích cực vào cộng đồng Tin Lành tại Việt Nam.

4.3. Các giáo hội Giám lý hiện đại

Ngày nay, có nhiều giáo hội kế thừa truyền thống Giám lý, lớn nhất là Giáo hội Giám lý Thống nhất (United Methodist Church) tại Mỹ, Giáo hội Giám lý Anh, và các giáo hội độc lập ở châu Phi, châu Á. Dù có một số khác biệt về tổ chức và một số vấn đề xã hội, họ vẫn chia sẻ nền tảng thần học chung của Wesley.

Giáo hội Giám lý đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Cơ Đốc giáo qua:

• Phong trào phục hưng tâm linh: Tại Anh và Mỹ, phong trào Giám lý đã đánh thức hàng triệu người quay về với Chúa, góp phần ngăn chặn những hỗn loạn xã hội và thúc đẩy các phong trào đạo đức.
• Thánh ca: Charles Wesley, em trai John, là tác giả của hơn 6.000 bài thánh ca, nhiều bài vẫn được hát khắp thế giới, như "Christ the Lord Is Risen Today", "Hark! The Herald Angels Sing".
• Giáo dục và y tế: Giáo hội Giám lý đã thành lập nhiều trường học, đại học và bệnh viện, phục vụ cộng đồng không phân biệt tôn giáo.
• Đấu tranh cho công bằng xã hội: John Wesley lên tiếng chống chế độ nô lệ, thúc đẩy cải cách nhà tù và giúp đỡ người nghèo. Tinh thần này tiếp tục trong các phong trào xã hội hiện đại.

Dù bạn thuộc giáo phái nào, những nguyên tắc của Giám lý có thể giúp bạn sống đức tin cách sâu sắc và hiệu quả hơn.

6.1. Sống kỷ luật thiêng liêng

John Wesley nhấn mạnh việc duy trì các "phương tiện ân điển" như cầu nguyện, đọc Kinh Thánh mỗi ngày, tham dự nhóm nhỏ, và kiêng ăn. Đặt ra một thời gian biểu thiêng liêng giúp chúng ta gắn bó với Chúa và lớn lên trong đức tin.

6.2. Theo đuổi sự thánh hóa

Đừng dừng lại ở việc được cứu, nhưng hãy để Đức Thánh Linh biến đổi bạn mỗi ngày. Sự thánh hóa không phải là sự hoàn hảo không tội lỗi, nhưng là sự lớn lên trong tình yêu thương và thánh khiết (1 Phi-e-rơ 1:15-16). Hãy cầu xin Chúa giúp bạn vượt qua những thói quen xấu và phát triển các đức tính tốt.

6.3. Cân bằng giữa đức tin và việc làm

"Đức tin không có việc làm là đức tin chết" (Gia-cơ 2:17). Giám lý dạy rằng đức tin chân chính phải được thể hiện qua hành động yêu thương và phục vụ người khác. Hãy tìm cơ hội giúp đỡ người nghèo, thăm viếng người bệnh, đứng về phía công lý.

6.4. Sử dụng Tứ giác Wesley khi học Kinh Thánh

Khi đọc Kinh Thánh, hãy áp dụng bốn yếu tố: (1) Kinh Thánh nói gì? (2) Truyền thống Hội Thánh hiểu điều này thế nào? (3) Lý trí của tôi suy nghĩ gì? (4) Kinh nghiệm cá nhân tôi có liên quan không? Cách này giúp bạn có cái nhìn toàn diện, tránh hiểu lầm cực đoan.

6.5. Tham gia vào nhóm nhỏ

Wesley tổ chức các class meetings để các tín hữu khích lệ, nhắc nhở và cùng nhau tiến bước. Tìm một nhóm nhỏ trong Hội Thánh của bạn hoặc tự lập một nhóm để chia sẻ, cầu nguyện, và hỗ trợ nhau.

Giáo hội Giám lý Tân giáo là một di sản quý báu của Cơ Đốc giáo, được xây dựng trên nền tảng Kinh Thánh và kinh nghiệm cá nhân về ân điển Chúa. Với sứ điệp về sự cứu rỗi bởi đức tin, sự thánh hóa trọn đời, và sự dấn thân xã hội, Giáo hội Giám lý đã và đang chạm đến nhiều mảnh đời. Dù bạn là ai, những nguyên tắc của Giám lý – kỷ luật thiêng liêng, tình yêu thương thực tiễn, và sự kết hợp giữa lý trí và đức tin – đều có thể giúp bạn bước đi gần Chúa hơn và trở thành muối, ánh sáng cho đời.

Ước mong bài viết này đem lại cho bạn cái nhìn rõ ràng về Giáo hội Giám lý Tân giáo và khích lệ bạn áp dụng những giá trị đức tin đó vào cuộc sống hàng ngày.