Giáo Hội Chính Thống Đông Phương: Lịch Sử, Tín Lý và Quan Điểm Từ Góc Nhìn Kinh Thánh
Trong hành trình tìm hiểu về lịch sử Cơ Đốc giáo, chúng ta không thể bỏ qua một nhánh lớn và có bề dày lịch sử: Giáo Hội Chính Thống Đông Phương (Eastern Orthodox Church). Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, việc tìm hiểu về anh em Chính Thống giáo không chỉ mở mang kiến thức lịch sử, mà còn là cơ hội quý báu để chúng ta đối chiếu, củng cố niềm tin của mình trên nền tảng Lời Chúa, luôn lấy Chúa Giê-xu Christ làm trung tâm của sự cứu rỗi. Bài viết này sẽ khảo sát một cách khách quan về nguồn gốc, niềm tin chính của Giáo Hội Chính Thống và đối chiếu chúng với Kinh Thánh.
Giáo Hội Chính Thống Đông Phương tự nhận mình là sự tiếp nối trực tiếp và không gián đoạn của Hội Thánh nguyên thủy được thành lập bởi Chúa Giê-xu Christ và các Sứ Đồ. Danh xưng "Chính Thống" (Orthodox) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp: orthos (ὀρθός) có nghĩa là "đúng đắn, chính trực" và doxa (δόξα) có nghĩa là "sự vinh hiển" hoặc "sự tôn thờ". Vì vậy, "Chính Thống" được hiểu là "sự tôn thờ đúng đắn" hay "giáo lý chân chính".
Sự kiện quan trọng nhất dẫn đến sự phân rẽ giữa Cơ Đốc giáo phương Đông và phương Tây là Cuộc Đại Ly Khai năm 1054. Trước đó, Hội Thánh tồn tại dưới hình thức liên hiệp giữa năm trung tâm (patriarchate) chính: Rô-ma, Constantinopolis, Alexandria, Antioch và Jerusalem. Mâu thuẫn lâu dài về quyền lực, văn hóa, ngôn ngữ (Latinh ở Tây phương, Hy Lạp ở Đông phương), và đặc biệt là các khác biệt thần học như việc thêm chữ "và Con" (Filioque) vào Kinh Tin Kính Nicene về sự tuôn ra của Đức Thánh Linh, đã dẫn đến sự tuyệt thông lẫn nhau giữa Giáo hoàng La Mã và Thượng Phụ Constantinopolis. Từ đó, Giáo Hội Chính Thống Đông Phương phát triển độc lập, tập trung chủ yếu ở Đông Âu, Hy Lạp, Nga và Trung Đông.
Chính Thống giáo chia sẻ nhiều tín điều căn bản với các Cơ Đốc nhân khác, được hình thành qua bảy Công Đồng Đại Kết đầu tiên (từ Nicea năm 325 đến Nicea thứ hai năm 787). Họ tôn trọng Kinh Thánh và Truyền Thống (Thánh Truyền) như hai nguồn mạc khải có thẩm quyền ngang nhau.
1. Giáo Lý về Đức Chúa Trời Ba Ngôi và Chúa Giê-xu Christ:
Chính Thống giáo tuyên xưng đức tin vào Đức Chúa Trời Ba Ngôi hiệp nhất: Cha, Con (Ngôi Lời) và Thánh Linh. Họ nhấn mạnh đến thần tính đầy đủ và nhân tính đầy đủ của Chúa Giê-xu Christ, được tóm tắt trong thuật ngữ "hiệp nhất bản thể" (hypostatic union). Điều này hoàn toàn phù hợp với lời chứng của Kinh Thánh: "Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta, đầy ơn và lẽ thật" (Giăng 1:14). Tuy nhiên, họ bác bỏ mệnh đề Filioque, tin rằng Đức Thánh Linh chỉ "tuôn ra từ Cha" (xuất phát từ Giăng 15:26), chứ không phải "từ Cha và Con".
2. Quan Niệm về Sự Cứu Rỗi - "Thần Hóa" (Theosis):
Đây là một khái niệm trung tâm trong thần học Chính Thống. Theosis (θέωσις) mô tả mục đích của đời sống con người là được hiệp nhất với Đức Chúa Trời, được trở nên "giống như Ngài" trong ân điển và sự vinh hiển, nhưng không hòa lẫn bản thể. Nó thường được diễn giải qua câu 2 Phi-e-rơ 1:4: "hầu cho nhờ đó anh em được trở nên người dự phần bản tánh Đức Chúa Trời". Quá trình này là một sự cộng tác giữa ân điển Chúa và ý chí tự do của con người, kéo dài suốt đời và cả sau khi chết. Quan điểm này khác với sự nhấn mạnh của Thần học Tin Lành về sự xưng công bình bởi đức tin (Romans 3:28) như một sự kiện pháp lý đã hoàn tất bởi sự chết thay của Đấng Christ, dù cả hai đều tin vào ân điển.
3. Bí Tích (Thánh Thể) và Sự Thờ Phượng:
Chính Thống giáo có bảy bí tích, gọi là "các sự mầu nhiệm". Quan trọng nhất là Thánh Thể (Divine Liturgy), được xem là trung tâm của đời sống Hội Thánh. Họ tin vào sự biến đổi bản thể (metousiosis) của bánh và rượu trở nên Mình và Huyết thật của Chúa Christ, mặc dù bản chất vật lý không thay đổi. Sự thờ phượng mang tính biểu tượng cao, với nhiều biểu tượng, hương, và thánh ca, nhằm đưa tín hữu vào kinh nghiệm về vương quốc thiên đàng. "Vả, ấy là tại Đức Chúa Trời mà anh em được ở trong Đấng Christ Jêsus, là Đấng mà Đức Chúa Trời đã làm nên sự khôn ngoan, sự công bình, sự nên thánh, và sự cứu chuộc cho chúng ta" (1 Cô-rinh-tô 1:30).
4. Truyền Thống, Các Thánh và Biểu Tượng:
Truyền thống được tôn kính ngang hàng với Kinh Thánh. Các giáo phụ, các quyết định của bảy Công đồng đầu tiên, và các nghi lễ phụng vụ đều có thẩm quyền lớn. Việc tôn kính các thánh, đặc biệt là Đức Maria (được gọi là Theotokos - "Mẹ của Đức Chúa Trời"), và sử dụng biểu tượng (icon) trong thờ phượng là những nét đặc trưng. Họ tin rằng biểu tượng là cửa sổ dẫn đến cõi thiêng liêng, giúp tín hữu tôn vinh Chúa qua việc tưởng nhớ các nhân vật được Ngài vinh hiển. Tuy nhiên, điều này cần được soi xét dưới ánh sáng của Kinh Thánh, như lời cảnh báo về việc thờ lạy hình tượng trong Xuất Ê-díp-tô Ký 20:4-5.
Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta trân trọng di sản lịch sử và lòng sùng kính của anh em Chính Thống, nhưng luôn quay về với Kinh Thánh làm tiêu chuẩn tối cao cho đức tin và sự thực hành (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Một số điểm cần suy ngẫm:
1. Thẩm Quyền: Kinh Thánh hay Kinh Thánh + Truyền Thống?
Kinh Thánh cảnh báo về việc thêm bớt Lời Chúa (Khải Huyền 22:18-19). Trong khi Chính Thống giáo đặt truyền thống ngang hàng, thì nguyên tắc Sola Scriptura (Duy Kinh Thánh) của Cải Chánh Tin Lành khẳng định Kinh Thánh là thẩm quyền duy nhất, đầy đủ và rõ ràng cho mọi vấn đề cứu rỗi và đời sống Hội Thánh. Các truyền thống của loài người, nếu đi ngược lại Lời Chúa, cần được xét lại (Mác 7:8-9).
2. Con Đường Cứu Rỗi: Ân Điển Qua Đức Tin hay Quá Trình Thần Hóa?
Sứ đồ Phao-lô tuyên bố dứt khoát: "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình" (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự cứu rỗi là món quay ân điển được nhận lãnh bởi đức tin nơi công lao duy nhất của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá (Rô-ma 5:1). Trong khi "thần hóa" có thể nhấn mạnh kết quả của sự cứu rỗi (được nên giống Đấng Christ), thì Tin Lành nhấn mạnh nền tảng và sự bảo đảm của nó: sự xưng công bình ngay tức thì khi tin nhận.
3. Trung Gian: Chúa Giê-xu Christ là Đấng Trung Bảo Duy Nhất
Kinh Thánh dạy: "Vì chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung Bảo ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ" (1 Ti-mô-thê 2:5). Mọi sự cầu thay của các thánh đồ đang còn sống trên đất là quý báu (Gia-cơ 5:16), nhưng việc cầu nguyện với hay qua những người đã qua đời, dù là các thánh hay Đức Maria, không có nền tảng rõ ràng trong Tân Ước. Sự thờ phượng và cầu nguyện phải hướng thẳng đến Đức Chúa Trời Ba Ngôi qua Danh Chúa Giê-xu.
Việc nghiên cứu này không nhằm lên án, nhưng để hiểu biết và rút ra những bài học thiết thực:
1. Củng Cố Nền Tảng Cá Nhân Trên Lời Chúa:
Sự phức tạp của truyền thống và nghi lễ nhắc nhở chúng ta về sự đơn giản và trong sáng của Phúc Âm. Hãy đào sâu vào mối tương giao cá nhân với Chúa Giê-xu qua Lời Ngài và sự cầu nguyện. "Lời của Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi" (Thi Thiên 119:105).
2. Giữ Vững Trọng Tâm: Đấng Christ Chịu Đóng Đinh và Sống Lại:
Mọi sự dạy dỗ phải quy về Chúa Giê-xu Christ và công trình cứu chuộc trọn vẹn của Ngài (1 Cô-rinh-tô 2:2). Bất kỳ điều gì làm lu mờ chân lý về ân điển duy nhất qua đức tin duy nhất nơi Đấng Christ duy nhất đều cần được cảnh giác.
3. Sống Với Thực Tại Vinh Hiển Của Sự Cứu Rỗi:
Trong khi nhấn mạnh ân điển, chúng ta cũng được kêu gọi "nên thánh" (1 Phi-e-rơ 1:15-16). Tinh thần khao khát được "biến đổi trở nên giống như hình bóng Ngài" (2 Cô-rinh-tô 3:18) là phù hợp với tinh thần Kinh Thánh, nhưng luôn nhớ rằng động lực và năng lực cho sự nên thánh đến từ Thánh Linh của Đấng Christ đang ngự trong chúng ta.
4. Đối Thoại Trong Tình Yêu và Sự Thật:
Khi gặp gỡ anh em Chính Thống giáo, thái độ của chúng ta phải là yêu thương, tôn trọng, và sẵn sàng làm chứng về Phúc Âm giản dị đã biến đổi đời sống mình. "Hãy nói ra lời chân thật trong tình yêu thương" (Ê-phê-sô 4:15).
Giáo Hội Chính Thống Đông Phương mang trong mình một di sản lịch sử phong phú, một nền thần học sâu sắc với sự nhấn mạnh vào mầu nhiệm, sự thờ phượng và sự biến đổi con người. Tuy nhiên, với tư cách là những tín hữu Tin Lành, chúng ta được mời gọi kiểm tra mọi sự dạy dỗ dưới ánh sáng của Kinh Thánh. Hãy giữ vững niềm tin nơi Chúa Giê-xu Christ là Đấng Cứu Rỗi duy nhất và trọn vẹn, vào Kinh Thánh là Lời hằng sống và đầy đủ của Đức Chúa Trời, và vào sự cứu rỗi bởi ân điển, qua đức tin, trong Đấng Christ. Đó là nền tảng vững chắc cho đời sống và sự phục vụ của chúng ta, hầu cho Danh Ngài được tôn cao.
"Đức Chúa Jêsus đáp rằng: Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha." (Giăng 14:6)