Giáo hội Chính thống Ukraine là gì?

Trong bối cảnh tôn giáo và chính trị phức tạp tại Đông Âu, cụm từ “Giáo hội Chính thống Ukraine” thường xuất hiện. Tuy nhiên, với tư cách là những người nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta cần phân tích mọi hiện tượng tôn giáo dưới ánh sáng của Lời Chúa—tiêu chuẩn duy nhất cho đức tin và sự thực hành (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Bài viết này không nhằm mục đích bàn luận chính trị hay lịch sử giáo hội chi tiết, mà để rút ra những nguyên tắc Kinh Thánh vĩnh cửu về bản chất của Hội Thánh, thẩm quyền và sự thờ phượng chân thật, qua đó soi sáng cho đời sống thuộc linh của mỗi tín hữu.

Về mặt lịch sử và tổ chức, Giáo hội Chính thống Ukraine (Orthodox Church of Ukraine - OCU) là một giáo hội Chính thống Đông phương được công nhận về mặt pháp lý tại Ukraine, nhận được Tomos (sắc lệnh) công nhận quyền tự trị từ Đức Thượng phụ Đại kết thành Constantinople vào năm 2019. Sự hình thành của nó gắn liền với lịch sử lâu dài của Cơ Đốc giáo tại Kyiv Rus’ (thế kỷ thứ 10), các cuộc ly giáo, và mong muốn độc lập về mặt tôn giáo khỏi ảnh hưởng trực tiếp của Giáo hội Chính thống Nga (Moscow Patriarchate).

Về thần học và nghi lễ, Giáo hội này duy trì các truyền thống của Chính thống giáo Đông phương: sử dụng phụng vụ Byzantine, tôn kính các thánh tích và biểu tượng (icon), đề cao truyền thống của các giáo phụ cùng với Kinh Thánh, và có cấu trúc giáo phẩm với các giám mục, linh mục. Đây là những đặc điểm phân biệt rõ ràng với nền thần học Tin Lành, vốn được khai sinh từ Cuộc Cải Chánh thế kỷ 16, dựa trên các nguyên tắc Sola Scriptura (chỉ Kinh Thánh), Sola Fide (chỉ bởi đức tin), và Sola Gratia (chỉ bởi ân điển).

Đối diện với bất kỳ tổ chức giáo hội nào, người tin Chúa cần phải quay về với Kinh Thánh để tìm kiếm định nghĩa và tiêu chuẩn cho Hội Thánh chân chính. Kinh Thánh tiếng Hy Lạp dùng từ “ekklēsia” (ἐκκλησία) để chỉ Hội Thánh, mang nghĩa “những người được gọi ra” khỏi thế gian để thuộc về Đấng Christ.

1. Thẩm Quyền Tối Cao: Kinh Thánh Hay Truyền Thống?

Một điểm khác biệt căn bản giữa Tin Lành và Chính thống giáo (cũng như Công giáo) nằm ở nguồn thẩm quyền tối cao. Chính thống giáo xem “Truyền thống Thánh” (Holy Tradition) — bao gồm các nghị quyết công đồng, văn bản giáo phụ, và nghi lễ phụng vụ — là nguồn mặc khải ngang hàng với Kinh Thánh.

Tuy nhiên, Kinh Thánh cảnh báo về việc thêm thắt lời của Ngài hoặc tôn truyền thống của loài người lên trên Lời Đức Chúa Trời. Chúa Giê-xu quở trách các nhà lãnh đạo tôn giáo thời Ngài: “Các ngươi vì cớ truyền thống mình mà bỏ lời Đức Chúa Trời” (Ma-thi-ơ 15:3, 6). Ngài phán: “Họ thờ phượng ta vô ích, vì dạy theo những điều răn mà chỉ bởi loài người đặt ra” (Ma-thi-ơ 15:9). Sứ đồ Phao-lô khẳng định: “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành” (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Nguyên tắc Sola Scriptura khẳng định Kinh Thánh là thẩm quyền đầy đủ, rõ ràng và tối hậu cho đức tin và sự thực hành.

2. Đầu Của Hội Thánh Là Ai?

Kinh Thánh xác định rõ ràng: “Ngài [Đức Chúa Trời] đã bắt muôn vật phục dưới chân Đấng Christ, và ban cho Đấng Christ làm đầu Hội thánh” (Ê-phê-sô 1:22). Và: “Ấy chính Ngài là đầu của thân thể, tức là đầu Hội thánh” (Cô-lô-se 1:18).

Hội Thánh phổ thông, vô hình, bao gồm mọi người thật lòng tin nhận Chúa Giê-xu Christ, không phân biệt chủng tộc, địa lý hay hệ phái tổ chức. Đấng Christ là Đầu duy nhất. Mọi cơ cấu lãnh đạo loài người — dù là Thượng phụ, Giáo hoàng hay Mục sư — đều là những “người quản lý” (1 Cô-rinh-tô 4:1), “kẻ giúp việc” (Ê-phê-sô 4:12) dưới quyền tối cao của Christ, chứ không phải là người thay thế hay trung gian độc quyền của Ngài. Mối liên hệ của tín đồ là trực tiếp với Đấng Christ qua đức tin: “Vì chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung Gian ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Jêsus Christ” (1 Ti-mô-thê 2:5).

3. Sự Cứu Rỗi: Bởi Ân Điển Qua Đức Tin Hay Qua Các Bí Tích?

Trọng tâm của Tin Lành là Phúc Âm thuần túy: Con người được xưng công bình trước mặt Đức Chúa Trời chỉ bởi ân điển (χάρις, charis) của Ngài, qua đức tin (πίστις, pistis) nơi sự chết chuộc tội và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ, chứ không bởi việc làm hay nghi lễ nào. “Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình” (Ê-phê-sô 2:8-9).

Trong khi nhiều hệ phái nhấn mạnh đến sự cứu rỗi được truyền thông qua các “bí tích” (như lễ báp-têm, thánh lễ) được quản lý bởi giáo hội có phẩm trật, thì Kinh Thánh dạy rằng chính đức tin nơi Christ là phương tiện duy nhất để nhận lãnh ân điển cứu rỗi (Rô-ma 3:28; 5:1). Các nghi lễ như báp-têm và tiệc thánh là những dấu hiệu bên ngoài và là sự công bố về ân điển bên trong đã được ban cho bởi đức tin, chứ không phải là những phương tiện tự động mang lại ân điển.

4. Sự Thờ Phượng Chân Thật: Trong Tâm Linh Và Lẽ Thật

Chúa Giê-xu tuyên bố với người đàn bà Sa-ma-ri: “Giờ đến, khi những kẻ thờ phượng thật lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ phượng Cha: ấy đó là kẻ thờ phượng mà Cha ưa thích. Đức Chúa Trời là thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy” (Giăng 4:23-24).

Sự thờ phượng “trong lẽ thật” (ἐν ἀληθείᾳ, en alētheia) đòi hỏi sự hiểu biết và vâng phục Lời Chúa đã được mặc khải trọn vẹn. Sự thờ phượng “trong tâm thần” (ἐν πνεύματι, en pneumati) nhấn mạnh đến mối tương giao thiêng liêng, cá nhân với Đức Chúa Trời bởi Đức Thánh Linh, không bị giới hạn bởi địa điểm, hình ảnh vật chất hay nghi thức phức tạp. Trọng tâm là sự thờ phượng bằng tấm lòng và đời sống được biến đổi (Rô-ma 12:1), chứ không chỉ dừng lại ở những nghi lễ ngoại tại.

Từ những nguyên tắc Kinh Thánh trên, chúng ta rút ra những bài học thiết thực cho đời sống đức tin hằng ngày:

• Tìm Kiếm Và Vâng Theo Thẩm Quyền Tối Cao: Mỗi tín hữu cần phát triển thói quen nghiên cứu Kinh Thánh cá nhân và có phương pháp. Hãy chất vấn mọi giáo lý, truyền thống hay thực hành dưới ánh sáng của Kinh Thánh: “Hãy tra xem Kinh Thánh... để xem mọi việc có đúng chăng” (Công vụ 17:11).
• Giữ Mối Liên Hệ Trực Tiếp Với Đầu Là Đấng Christ: Đừng để bất kỳ tổ chức hay cá nhân nào đứng giữa bạn và Chúa. Hãy nuôi dưỡng mối tương giao cá nhân với Ngài qua sự cầu nguyện, suy gẫm Lời Chúa và sự vâng phục. Bạn thuộc về thân thể Ngài trước hết, chứ không thuộc về một giáo hội phàm trần nào.
• Xây Dựng Đời Sống Trên Nền Tảng Phúc Âm Thuần Khiết: Luôn nhớ rằng sự bình an và sự sống đời đời của bạn dựa trên công lao hoàn tất của Christ trên thập tự giá, được bạn tiếp nhận bởi đức tin, chứ không dựa trên sự tuân giữ nghi lễ hay thành tích tôn giáo. Điều này giải phóng bạn khỏi gánh nặng tự cứu mình.
• Thờ Phượng Bằng Cả Cuộc Đời: Sự thờ phượng không chỉ diễn ra trong buổi nhóm Chúa Nhật. Hãy sống một đời sống thờ phượng mỗi ngày—trong công việc, gia đình, và cộng đồng—bằng cách làm mọi sự vì sự vinh hiển của Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 10:31) và bày tỏ tình yêu thương thực tế.
• Cầu Nguyện Cho Sự Hiệp Một Thật Của Hội Thánh: Trong khi các giáo hội trên thế giới có thể chia rẽ vì lịch sử, chính trị hay thần học, chúng ta hãy cầu nguyện cho sự hiệp một thiêng liêng dựa trên lẽ thật của Phúc Âm (Ê-phê-sô 4:3-6). Hiệp một thật không có nghĩa là thống nhất tổ chức, mà là cùng chung một đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ và cùng thuộc về một thân thể của Ngài.

Việc tìm hiểu về Giáo hội Chính thống Ukraine hay bất kỳ tổ chức tôn giáo nào cũng phải dẫn chúng ta trở về với những câu hỏi căn cốt của Kinh Thánh: Hội Thánh thật là gì? Thẩm quyền tối cao thuộc về ai? Làm thế nào để được cứu rỗi? Và thế nào là thờ phượng chân thật? Câu trả lời của Tin Lành, dựa trên Kinh Thánh, luôn quy về Chúa Giê-xu Christ—Lời Đức Chúa Trời nhập thể, là Đầu của Hội Thánh, là Đấng Cứu Chuộc duy nhất, và là Đối tượng của sự thờ phượng chúng ta.

Là những người tin Chúa, chúng ta được kêu gọi để là “Hội Thánh” theo nghĩa Kinh Thánh nhất—một cộng đồng những người được kêu gọi ra khỏi thế gian, được cứu bởi ân điển qua đức tin, sống dưới thẩm quyền duy nhất của Lời Chúa, và cùng nhau tôn vinh Ngài bằng đời sống và lời nói. Dù thuộc về hệ phái nào trên đất, hãy luôn đặt Christ làm trung tâm và Lời Ngài làm nền tảng bất di dịch cho mọi niềm tin và hành động.