Giáo hội Chính thống Armenia là gì?

Trong bức tranh đa dạng của Cơ Đốc giáo toàn cầu, Giáo hội Chính thống Armenia (Armenian Apostolic Church) đứng như một chứng nhân lịch sử sống động và đặc sắc. Với tư cách là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, việc tìm hiểu về các truyền thống Cơ Đốc khác không chỉ mở rộng kiến thức mà còn giúp chúng ta đánh giá, soi chiếu và củng cố niềm tin của mình dưới ánh sáng duy nhất của Lời Chúa. Bài viết này sẽ khảo sát Giáo hội Chính thống Armenia từ góc độ lịch sử, thần học, và quan trọng nhất là đối chiếu với nền tảng Kinh Thánh để rút ra những bài học thiết thực cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân Tin Lành.

Giáo hội Chính thống Armenia tự nhận mình là "Tông đồ" (Apostolic) vì tin rằng nguồn gốc của mình bắt nguồn từ chức vụ của hai sứ đồ Chúa Giê-xu là Tha-đê và Bạt-tô-lô-my, những người được truyền thống cho là đã đem Phúc Âm đến Armenia vào thế kỷ thứ nhất. Sự kiện định hình quan trọng nhất là vào năm 301 SCN, khi Vua Tiridates III được Thánh Gregory the Illuminator (Gregory Ánh Sáng) cải đạo, biến Armenia trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới chấp nhận Cơ Đốc giáo làm quốc giáo, trước cả Đế chế La Mã. Danh xưng "Chính thống" (Orthodox) của họ hàm ý giữ gìn "sự dạy dỗ chân chính" (ortho-doxa) và tách biệt với Công giáo La Mã sau sự kiện ly khai Đông-Tây năm 1054, cũng như không thuộc khối Chính thống giáo Đông phương (Hy Lạp, Nga...). Họ còn được gọi là "Giáo hội Cơ Đốc Armenia" hoặc "Giáo hội Gregorius".

Trong khi cùng tôn thờ Đức Chúa Trời Ba Ngôi và Chúa Giê-xu Christ, giáo lý và thực hành của Giáo hội Armenia có nhiều điểm khác biệt cơ bản so với nền tảng Tin Lành dựa trên Sola Scriptura (Chỉ duy Kinh Thánh).

1. Nguồn Thẩm Quyền: Giáo hội Armenia xem Thánh Truyền (truyền thống giáo hội, các công đồng, văn bản của giáo phụ) có thẩm quyền ngang hàng với Kinh Thánh. Họ sử dụng bản Kinh Thánh riêng dịch sang tiếng Armenia cổ từ thế kỷ thứ 5. Điều này trái ngược với nguyên tắc nền tảng của Cải chánh (Reformation) mà Kinh Thánh dạy: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16). Thẩm quyền tối cao phải thuộc về Lời được soi dẫn của Đức Chúa Trời, chứ không phải truyền thống của loài người (Mác 7:8-9).

2. Sự Cứu Rỗi và Ân Điển: Giáo lý Armenia nhấn mạnh đến mối liên hệ giữa đức tin và việc làm, thể hiện qua việc tuân giữ các bí tích (sacraments) và nghi lễ như những phương tiện cần thiết để nhận ân điển. Trong khi đó, Kinh Thánh tuyên bố rõ ràng: "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình" (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự cứu rỗi là món quà nhưng không (χάρις - charis: ân điển) nhận được qua đức tin nơi công lao hoàn thành của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá, chứ không phải qua các nghi thức.

3. Các Bí Tích và Nghi Lễ: Giáo hội Armenia công nhận bảy bí tích, với Thánh Thể (hay Lễ Hiệp Thông) là trung tâm, được gọi là Badarak. Họ tin vào sự biến thể (transubstantiation) - bánh và rượu thực sự biến đổi thành thịt và huyết của Christ. Quan điểm này khác với sự hiểu biết của nhiều giáo hội Tin Lành, vốn xem Lễ Tiệc Thánh là sự kỷ niệm (tưởng niệm) mang tính biểu tượng và tâm linh theo mệnh lệnh Chúa: "Hãy làm điều này để nhớ ta" (1 Cô-rinh-tô 11:24-25). Sự nhấn mạnh vào nghi lễ phức tạp, hình ảnh tượng (icon), và sự trung gian của giới tăng lữ có thể vô tình che khuất sự tiếp cận trực tiếp của mỗi tín đồ với Đức Chúa Trời qua Chúa Giê-xu Christ, Đấng Trung Bảo duy nhất (1 Ti-mô-thê 2:5).

4. Thần Học về Chúa Christ (Christology): Giáo hội Armenia theo thần học Phi-Chalcédonia (Non-Chalcedonian). Sau Công đồng Chalcedon năm 451, họ từ chối công thức "một ngôi vị trong hai bản tính" và nhấn mạnh vào sự hợp nhất duy nhất của thần tính và nhân tính trong Christ. Dù đây là tranh luận thần học phức tạp, điều quan trọng đối với chúng ta là lời tuyên xưng Kinh Thánh: "Vì trong Ngài (Christ) có mọi sự viên mãn của thần tính ngự trị trong hình thể đất" (Cô-lô-se 2:9). Chúa Giê-xu Christ trọn vẹn là Đức Chúa Trời và trọn vẹn là con người, Đấng Cứu Chuộc duy nhất của chúng ta.

Việc nghiên cứu về một truyền thống Cơ Đốc khác không chỉ là thu thập thông tin, mà phải dẫn chúng ta đến sự suy ngẫm, kiểm định và làm mạnh mẽ thêm nền tảng đức tin cá nhân.

1. Trân Trọng Lịch Sử nhưng Giữ Vững Thẩm Quyền Tối Cao của Kinh Thánh: Lịch sử đức tin anh hùng của Giáo hội Armenia (sống sót qua nhiều cuộc bách hại, diệt chủng) đáng để chúng ta kính phục. Nó nhắc nhở chúng ta về giá trị của đức tin kiên trung. Tuy nhiên, bài học quan trọng là mọi truyền thống, dù lâu đời, đều phải được hạ xuống dưới thẩm quyền phán xét của Kinh Thánh. Chúng ta được kêu gọi như người thành Bê-rê: "ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng" (Công vụ 17:11).

2. Sống trong Tự Do và Đơn Sơ của Phúc Âm: Sự phức tạp của hệ thống nghi lễ nhắc chúng ta trân quý sự đơn sơ và tự do trong Phúc Âm. Mối quan hệ của chúng ta với Đức Chúa Trời được xây dựng trên ân điển và đức tin, không phải trên việc chu toàn các nghi thức. "Ấy vì được tự do mà Chúa Christ đã buông tha chúng ta. Vậy hãy đứng vững, chớ lại để mình dưới ách tôi mọi nữa" (Ga-la-ti 5:1). Đời sống Cơ Đốc là sự thờ phượng hằng ngày trong tâm linh và lẽ thật (Giăng 4:23-24), không bị giới hạn trong không gian nhà thờ hay nghi lễ.

3. Nhấn Mạnh vào Mối Liên Hệ Cá Nhân với Chúa Giê-xu: Cơ cấu giáo hội có hệ thống tăng lữ có thể khiến người ta quên đi đặc ân tiếp cận trực tiếp với Đức Chúa Trời. Kinh Thánh tuyên bố rằng mọi tín đồ đều là "chức tế lễ nhà vua" (1 Phi-e-rơ 2:9). Chúng ta không cần một trung gian nào khác ngoài Chúa Giê-xu Christ để đến với Cha (Hê-bơ-rơ 4:16). Hãy nuôi dưỡng mối tương giao cá nhân sâu sắc với Ngài qua sự cầu nguyện, suy gẫm Lời Chúa và vâng lời.

4. Sống Chứng Nhân với Kiến Thức và Sự Khiêm Nhường: Hiểu biết về các giáo hội khác giúp chúng ta đối thoại và làm chứng một cách khôn ngoan hơn. Khi gặp gỡ tín hữu từ các truyền thống như Armenia, thay vì chỉ tranh luận, chúng ta có thể chia sẻ kinh nghiệm về sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin, về sự bảo đảm của sự sống đời đời (Giăng 5:24), và về niềm vui của một đời sống được đổi mới bởi Thánh Linh. Hãy làm với "lòng nhu mì, kính sợ" (1 Phi-e-rơ 3:15).

Giáo hội Chính thống Armenia là một phần phong phú trong di sản lịch sử Cơ Đốc giáo, mang trong mình đức tin kiên cường của một dân tộc đã chịu nhiều khổ nạn. Tuy nhiên, với tư cách là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta phải luôn quay về nền tảng không lay chuyển: Kinh Thánh là Lời được soi dẫn của Đức Chúa Trời, và sự cứu rỗi là món quà nhưng không nhận được bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã chết và sống lại vì chúng ta.

Bài học từ việc tìm hiểu này không phải để chúng ta lên án, mà để chúng ta biết ơn hơn về sự tự do trong Phúc Âm, trân trọng hơn quyền năng cứu rỗi duy nhất của Chúa Giê-xu, và sốt sắng hơn trong việc xây dựng mối liên hệ cá nhân với Ngài. Hãy để đức tin của chúng ta không dựa trên sự khôn ngoan của loài người hay truyền thống, nhưng "trên quyền phép Đức Chúa Trời" (1 Cô-rinh-tô 2:5). Dù thuộc bất kỳ truyền thống nào, lời mời gọi của Chúa vẫn vang vọng: "Hãy đến cùng ta... ta sẽ cho các ngươi được yên nghỉ" (Ma-thi-ơ 11:28).