Constantine Đại Đế
Trong dòng chảy lịch sử nhân loại, có những nhân vật đứng ở ngã rẽ, định hình nên diện mạo của thế giới sau này. Constantine Đại Đế (khoảng 272-337 SCN) là một nhân vật như thế, đặc biệt trong lịch sử Cơ Đốc giáo. Tuy nhiên, với tư cách là những nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta cần nhìn nhận nhân vật lịch sử này dưới ánh sáng của Lời Chúa, phân biệt rõ giữa sự kiện lịch sử, truyền thuyết, và chân lý thần học bất biến của Phúc Âm. Bài viết này không nhằm tôn vinh một hoàng đế, mà để rút ra những bài học thuộc linh sâu sắc về mối quan hệ giữa Hội Thánh và thế quyền, về bản chất của đức tin thật, và về sự trung tín của Đức Chúa Trời với Hội Tháni Ngài qua mọi thời đại.
Flavius Valerius Constantinus, hay Constantine I, là Hoàng đế La Mã từ năm 306 đến 337. Ông nổi tiếng với hai sự kiện mang tính bước ngoặt: Chiến thắng tại Cầu Milvian (312) và Sắc lệnh Milan (313). Truyền thuyết kể rằng trước trận chiến then chốt, Constantine đã nhìn thấy một khải tượng về chữ Chi-Rho (☧, biểu tượng của Đấng Christ) cùng với dòng chữ “In hoc signo vinces” – “Với dấu hiệu này, ngươi sẽ chinh phục”. Sau chiến thắng, ông ban hành Sắc lệnh Milan, chấm dứt sự bắt bạo đạo trên toàn đế quốc và trả lại tự do tôn giáo cho Cơ Đốc nhân. Đây là bước ngoặt từ “Hội Thánh bị bắt bớ” sang “Hội Thánh được công nhận”.
Đến cuối đời, Constantine còn chủ trì Công đồng Nicaea lần thứ nhất (325), nơi bản Tín điều Nicaea được soạn thảo để đối đầu với tà thuyết Arian phủ nhận thần tính trọn vẹn của Chúa Giê-xu Christ. Mặc dù vậy, chính Constantine chỉ chịu lễ báp-têm vào giây phút cuối đời, theo phong tục phổ biến thời đó.
Để đánh giá thời kỳ Constantine, chúng ta cần đặt nó dưới thước đo của Kinh Thánh. Sự chấm dứt bắt bớ rõ ràng là một sự giải cứu trực tiếp từ tay Đức Chúa Trời, khiến Hội Thánh được “bình an” (Công vụ 9:31). Tuy nhiên, Kinh Thánh luôn cảnh báo về mối nguy hiểm khi thế gian “yêu mến” những người thuộc về Chúa. Chúa Giê-xu phán: “Nếu các ngươi thuộc về thế gian, thì thế gian sẽ yêu kẻ thuộc về mình; nhưng vì các ngươi không thuộc về thế gian, và ta đã lựa chọn các ngươi ra khỏi thế gian, bởi cớ đó thế gian ghét các ngươi.” (Giăng 15:19). Sự công nhận của hoàng đế, về mặt chính trị, đã mở đường cho việc thế gian hóa (worldliness) len lỏi vào Hội Thánh.
Một nguyên tắc Kinh Thánh then chốt là: “Sự cứu rỗi thuộc về Đức Giê-hô-va” (Giô-na 2:9, Thi thiên 3:8). Công trình cứu chuộc và sự phát triển của Hội Thánh không lệ thuộc vào bất kỳ hoàng đế hay chính quyền nào. Dù Constantine có vai trò lịch sử, chúng ta phải nhớ rằng Hội Thánh đã tồn tại và lớn mạnh dưới sự bắt bớ suốt ba thế kỷ nhờ quyền năng Chúa Thánh Linh. Sứ đồ Phao-lô viết: “Ấy vậy, đức tin là bởi sự người ta nghe, mà người ta nghe, là khi lời của Đấng Christ được rao giảng.” (Rô-ma 10:17). Quyền năng Phúc Âm không nằm ở sự bảo trợ của nhà nước, mà ở chính Lời hằng sống của Đức Chúa Trời.
Thời kỳ hậu Constantine chứng kiến sự pha trộn giữa nghi lễ ngoại giáo và đức tin Cơ Đốc, giữa chức vụ tín hữu và chức vụ thầy tế lễ Cựu Ước. Điều này đi ngược lại tinh thần của Tân Ước. Trong tiếng Hy Lạp, từ “ekklēsia” (ἐκκλησία – Hội Thánh) có nghĩa là “những người được gọi ra”, nhấn mạnh sự tách biệt và gọi ra khỏi thế gian để thuộc về Chúa. Sự dung hòa với quyền lực thế gian làm mờ đi đặc tính này.
Hơn nữa, chức vụ thầy tế lễ theo trật tự A-rôn đã được Chúa Giê-xu Christ, là Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm duy nhất theo ban Mên-chi-xê-đéc, hoàn thành và thay thế (Hê-bơ-rơ 7:11-28). Tân Ước dạy về “chức tế lễ nhà vua” của mọi tín hữu (1 Phi-e-rơ 2:9), chứ không phải một giai cấp tăng lữ biệt riêng với quyền lực chính trị. Sự hình thành mô hình “quốc giáo” đã vô tình tái lập một hệ thống mà chính Tân Ước đã phá bỏ.
Sứ đồ Phao-lô cảnh báo rõ ràng về mối quan hệ với thế gian: “Chớ yêu thế gian, cũng đừng yêu các vật ở thế gian nữa; nếu ai yêu thế gian, thì sự kính mến Đức Chúa Trời không ở trong người ấy.” (1 Giăng 2:15). Sự bảo trợ của Constantine, dù mang lại bình an thể chất, lại là cánh cửa đưa “tình yêu thế gian” vào trong Hội Thánh một cách tinh vi.
Lịch sử là người thầy vĩ đại. Câu chuyện về Constantine và hệ quả của nó dạy chúng ta nhiều bài học sống động cho đời sống đức tin hôm nay.
1. Giữ Vững Bản Chất Thuộc Linh của Hội Thánh: Hội Thánh của Chúa không được xây dựng trên sự bảo trợ chính trị, uy tín xã hội, hay sự giàu có vật chất. Hội Thánh được xây dựng trên nền tảng chính Chúa Giê-xu Christ (1 Cô-rinh-tô 3:11) và quyền năng của Chúa Thánh Linh. Chúng ta phải cảnh giác với “tinh thần Constantine” – mong muốn dùng quyền lực, ảnh hưởng thế gian để “tiến bộ” công việc Chúa. Công cụ của chúng ta là cầu nguyện, rao giảng Lời Chúa và đời sống thánh khiết.
2. Sống Với Tư Cách Công Dân Hai Nước: Chúa Giê-xu dạy: “Hãy trả cho Sê-sa vật gì của Sê-sa; và trả cho Đức Chúa Trời vật gì của Đức Chúa Trời.” (Ma-thi-ơ 22:21). Chúng ta có trách nhiệm công dân trần thế (Rô-ma 13:1-7), nhưng sự trung thành tối thượng thuộc về Đấng Christ và vương quốc thiên thượng của Ngài. Đức tin Cơ Đốc không bao giờ được trở thành công cụ cho một chương trình nghị sự chính trị thế tục.
3. Đề Phòng Sự Pha Trộn Văn Hóa Làm Sai Lạc Chân Lý: Ngày nay, chúng ta đối diện với nguy cơ “Phao-lô hóa” văn hóa (làm cho văn hóa giống Phao-lô) thay vì “Tin Lành hóa” văn hóa (đem Tin Lành vào văn hóa). Chúng ta dễ dung hòa đức tin với chủ nghĩa tiêu thụ, chủ nghĩa cá nhân cực đoan, hoặc các hệ tư tưởng thế tục để được chấp nhận. Bài học từ lịch sử cảnh báo chúng ta phải giữ cho Phúc Âm thuần khiết, không pha tạp.
4. Tìm Kiếm Sự Công Nhận Từ Đức Chúa Trời, Không Phải Từ Thế Gian: Lời Chúa phán với các tín hữu: “Hãy hạ mình xuống dưới tay quyền phép của Đức Chúa Trời, hầu cho đến kỳ thuận hiệp Ngài nhắc anh em lên.” (1 Phi-e-rơ 5:6). Sự thăng tiến, công nhận thật sự đến từ Chúa, trong thời điểm Ngài định, theo cách thức Ngài chọn. Sự vội vàng tìm kiếm sự bảo trợ của “Constantine” thời hiện đại có thể khiến chúng ta đánh mất phước hạnh và sự dẫn dắt trọn vẹn của Ngài.
Constantine Đại Đế là một nhân vật phức tạp trong dòng lịch sử nhân loại. Dưới góc nhìn thuộc linh, thời đại của ông đánh dấu một bước ngoặt với cả những cơ hội lẫn những cạm bẫy thâm sâu cho Hội Thánh. Lịch sử Hội Thánh không xoay quanh Constantine, mà xoay quanh Đấng Christ – Đấng đã phán: “Ta sẽ lập Hội Thánh ta trên vầng đá nầy, các cửa âm phủ chẳng thắng được hội đó.” (Ma-thi-ơ 16:18).
Dù thế quyền có thay đổi, dù Hội Thánh ở trong cảnh bị bắt bớ hay được ưu đãi, chân lý cứu rỗi bởi ân điển, đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ vẫn không hề suy chuyển (Ê-phê-sô 2:8-9). Lời kêu gọi cho mỗi chúng ta ngày nay là sống và rao giảng Phúc Âm thuần khiết đó, giữ vững địa vị làm khách lạ và kiều dân trên đất (1 Phi-e-rơ 2:11), đặt trọn hy vọng vào thành mà Đức Chúa Trời đã xây và sửa soạn (Hê-bơ-rơ 11:10). Hãy để lịch sử phụ thuộc vào sự trung tín của chúng ta với Đấng Christ, chứ không để đức tin của chúng ta bị uốn nắn bởi những biến cố thăng trầm của lịch sử.