Athanasius là ai?

Trong hành trình tìm hiểu lịch sử Hội Thánh, chúng ta thường gặp những cột mốc quan trọng được dựng lên bởi những con người kiên định với lẽ thật của Phúc Âm. Một trong những cột trụ vĩ đại đó là Athanasius thành Alexandria (khoảng 296-273 SCN). Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta nhìn nhận Athanasius không phải như một thẩm quyền giáo hội, mà như một tấm gương nổi bật về sự trung tín với chân lý Kinh Thánh giữa nghịch cảnh, đặc biệt trong cuộc chiến bảo vệ thần tính trọn vẹn của Chúa Cứu Thế Giê-xu – nền tảng của đức tin Cơ đốc chân chính. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá cuộc đời, thần học và di sản của ông dưới lăng kính của Lời Chúa.

Để hiểu Athanasius, chúng ta phải hiểu thời đại của ông. Thế kỷ thứ 4 là thời kỳ Hội Thánh vật lộn với những định nghĩa then chốt về đức tin, đặc biệt sau khi Cơ Đốc giáo được hợp pháp hóa. Một giáo sĩ tên Arius ở Alexandria bắt đầu giảng dạy một giáo lý gây chấn động: Chúa Giê-xu Christ, là Ngôi Lời (Logos), là một tạo vật của Đức Chúa Trời, cao trọng nhất trong mọi tạo vật, nhưng không đồng đẳng hay đồng vĩnh cửu với Đức Chúa Cha. Nói cách khác, “Đức Chúa Trời” theo nghĩa đầy đủ nhất chỉ là Đức Chúa Cha; còn Chúa Con có một thời điểm khởi đầu (“Có một lúc Ngài không hiện hữu”).

Giáo lý này, gọi là **Thuyết Arian**, tấn công thẳng vào trọng tâm của Phúc Âm. Nếu Chúa Giê-xu không hoàn toàn là Đức Chúa Trời, thì sự chết của Ngài không có giá trị vô hạn để chuộc tội cho cả nhân loại. Sự cứu rỗi của chúng ta sẽ sụp đổ. Athanasius, lúc đầu là phó tế và thư ký cho Giám mục Alexander của Alexandria, sau này kế vị Alexander, đã nhìn thấy mối hiểm họa khủng khiếp này. Ông trở thành nhà lãnh đạo không khoan nhượng của phe chống lại Arian, khẳng định rằng Chúa Con là **“đồng bản thể” (Homoousios)** với Đức Chúa Cha – cùng một bản chất thần linh.

Cuộc chiến này không chỉ là tranh luận trí thức. Nó liên quan đến chính sự sống còn của đức tin. Athanasius đã phải trải qua năm lần bị lưu đày bởi các hoàng đế La Mã khác nhau, tổng cộng gần 17 năm sống lưu vong, vì sự kiên định của mình. Ông bị buộc tội giả, bị vu khống, và bị chống đối bởi một số lượng lớn các giám mục ủng hộ Arian. Câu nói nổi tiếng “**Athanasius chống lại cả thế gian**” (Athanasius contra mundum) đã miêu tả chính xác tình thế của ông.

Sức mạnh của lập luận Athanasius đến từ sự am hiểu và trung thành với toàn bộ Kinh Thánh. Ông không sáng tạo ra giáo lý mới, mà bảo vệ và hệ thống hóa chân lý đã được các Sứ Đồ dạy dỗ. Hãy cùng xem xét các phân đoạn then chốt mà Athanasius và các nghị phụ tại Công Đồng Nicaea (325) đã dựa vào để đối đầu với thuyết Arian:

1. Giăng 1:1-3, 14: “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Muôn vật bởi Ngài làm nên... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta.” Từ Hy Lạp “Theos” (Đức Chúa Trời) được dùng cho Ngôi Lời mà không có mạo từ “ho” (τόν), nhưng ngữ pháp Hy Lạp cho thấy điều này nhấn mạnh bản chất thần linh của Ngôi Lời, chứ không phải phủ nhận. Ngôi Lời không chỉ “thuộc về” Đức Chúa Trời, mà chính Ngài là Đức Chúa Trời, và là Đấng Sáng Tạo, không phải tạo vật.

2. Cô-lô-se 1:15-20: Đây là một phân đoạn then chốt. Arius giải thích câu 15 (“Ngài là hình ảnh của Đức Chúa Trời không thấy được”) để nói rằng Chúa Con là tạo vật đầu tiên. Nhưng Athanasius chỉ ra rằng ngữ cảnh tiếp theo khẳng định mạnh mẽ: “Vì muôn vật đã được dựng nên trong Ngài, bởi Ngài và vì Ngài... Ngài có trước muôn vật, và muôn vật đứng vững trong Ngài” (câu 16-17). Chúa Con là nguyên nhân của sự sáng tạo, chứ không phải là phần đầu tiên của sự sáng tạo. Chữ “đầu nhất” (Hy Lạp: *prototokos*) trong câu 15 và 18 không nói về thứ tự thời gian sinh ra, mà về địa vị tối cao và quyền trưởng nam trong mọi sự.

3. Hê-bơ-rơ 1:3, 8-12: “Con là ánh sáng của sự vinh hiển Đức Chúa Trời và hình bóng của bản thể Ngài... Nhưng nói về Con thì có lời rằng: Hỡi Đức Chúa Trời, ngôi Chúa còn mãi đời đời... Chúa là Đấng có từ ban đầu, và đất cũng là công việc của tay Chúa.” Tác giả trích dẫn Thi Thiên 102:25-27 (nói về Đức Giê-hô-va) và áp dụng trực tiếp cho Chúa Con, một bằng chứng hùng hồn về thần tính đồng đẳng của Ngài.

4. Phi-líp 2:5-11: Sự “tự hạ” (Kenosis) của Chúa Giê-xu không có nghĩa Ngài từ bỏ bản chất thần linh, mà là từ bỏ sự vinh hiển và đặc quyền của thiên đàng để mặc lấy thân phận tôi tớ. Bản chất (*morphē*) của Đức Chúa Trời vốn thuộc về Ngài (câu 6). Sự nhập thể là sự bày tỏ của Đấng Tạo Hóa trong thân phận thọ tạo, chứ không phải sự biến đổi từ thọ tạo thành Tạo Hóa.

Athanasius đã lập luận cách mạch lạc: Chỉ có Đức Chúa Trời mới có thể cứu chuộc. Nếu Chúa Giê-xu không hoàn toàn là Đức Chúa Trời, thì sự chết của Ngài chỉ là cái chết của một người, dù là người hoàn hảo, và không thể cứu toàn thể nhân loại. Sự cứu rỗi đòi hỏi Đấng Cứu Rỗi phải vừa hoàn toàn là Con Người (để thay thế chúng ta) vừa hoàn toàn là Đức Chúa Trời (để giá trị của sự hy sinh có quyền năng vô hạn). Đây là lý do tại sao cuộc chiến của Athanasius là cuộc chiến vì chính linh hồn của Phúc Âm.

Các nhà Cải Chánh như Martin Luther và John Calvin rất tôn trọng Athanasius. Họ nhìn thấy nơi ông một đồng minh lịch sử trong việc bảo vệ thẩm quyền của Kinh Thánh và chân lý trọng tâm về Chúa Cứu Thế. Tín điều Nicene (được hoàn thiện tại Công đồng Constantinople năm 381), mà Athanasius là kiến trúc sư chính, đã trở thành mẫu mực cho sự tuyên xưng đức tin chính thống về Chúa Ba Ngôi và về Chúa Christ.

Tuy nhiên, là tín hữu Tin Lành, chúng ta nhấn mạnh rằng: Uy quyền tối cao thuộc về Kinh Thánh, không phải các giáo phụ hay các tín điều. Giá trị của Athanasius và tín điều Nicene nằm ở chỗ họ trung thành phản ánh và bảo vệ giáo lý của các Sứ Đồ được ghi chép trong Kinh Thánh. Họ là “người gác cổng” chống lại sự sai lạc, dọn đường cho chúng ta hiểu rõ hơn Lời Chúa. Di sản của ông nhắc nhở chúng ta rằng, sự hiểu biết đúng đắn về Chúa Giê-xu Christ là không thể thương lượng trong đức tin Cơ đốc.

Lịch sử không chỉ để nhớ, mà để rút ra bài học cho đức tin sống động. Cuộc đời Athanasius dạy chúng ta nhiều điều quý giá:

1. Sự Quan Trọng Của Giáo Lý Vững Vàng: Trong thời đại “tín ngưỡng cá nhân” và chủ nghĩa tương đối, nhiều người coi giáo lý là khô khan, chia rẽ. Nhưng Athanasius cho thấy giáo lý là khung xương bảo vệ trái tim của Phúc Âm. Hiểu sai về Chúa Christ dẫn đến một “tin lành” khác, không có quyền năng cứu rỗi (Ga-la-ti 1:6-9). Mỗi tín hữu cần trang bị mình bằng sự hiểu biết Kinh Thánh căn bản về thần tính và nhân tính của Chúa Giê-xu.

2. Lòng Can Đảm Đứng Vững Trong Nghịch Cảnh: Athanasius không chỉ tranh luận trong phòng họp; ông chấp nhận mất địa vị, an toàn và sự thoải mái vì lẽ thật. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng trung thành với Chúa Giê-xu có thể phải trả giá. Khi đối diện với áp lực phải giảm nhẹ, bóp méo hoặc im lặng về chân lý Phúc Âm, chúng ta cần lòng can đảm được ban bởi Thánh Linh (Công vụ 4:29-31).

3. Sự Kiên Trì Trong Dài Hạn: Cuộc chiến của Athanasius không kết thúc trong một sớm một chiều. Ông kiên trì suốt hàng chục năm, qua nhiều lần thăng trầm. Đời sống thuộc linh và sự bảo vệ chân lý thường là một cuộc chạy đường trường, đòi hỏi sự nhẫn nại và đức tin rằng Đức Chúa Trời sẽ bảo vệ Hội Thánh Ngài (Ma-thi-ơ 16:18).

4. Tập Trung Vào Điều Cốt Lõi: Athanasius biết điều gì là cốt tử và đáng để chiến đấu đến cùng: con người và công việc của Chúa Cứu Thế Giê-xu. Trong một thế giới đầy những tranh luận phụ, chúng ta được kêu gọi giữ vững trọng tâm là “Giê-xu Christ, và Ngài bị đóng đinh trên cây thập tự” (1 Cô-rinh-tô 2:2). Mọi thần học, mọi hoạt động Hội Thánh phải quy về Ngài và công trình cứu chuộc hoàn tất của Ngài.

Athanasius của Alexandria không phải là một siêu nhân không tì vết. Nhưng ông là một đầy tớ của Đấng Christ đã dùng đời mình để bảo vệ sự vĩ đại của Đấng Cứu Thế. Trong cơn khủng hoảng thần học lớn nhất của Hội Thánh sơ khai, ông đã đứng vững như tảng đá, không phải trên nền tảng của truyền thống hay quyền lực giáo hội, mà trên nền tảng vững chắc của Lời Đức Chúa Trời được mặc khải.

Là những người tin theo Phúc Âm thuần túy, chúng ta biết ơn về những người đi trước như Athanasius đã chiến đấu để chân lý cứu rỗi được giữ vẹn toàn cho các thế hệ sau. Cầu xin Chúa ban cho chúng ta cùng một tấm lòng yêu mến Chúa Giê-xu, một sự trân quý chân lý Kinh Thánh, và một lòng can đảm để “nài xin các thánh đồ contend for the faith [tranh chiến cho đức tin] đã truyền cho các thánh đồ một lần đủ cả” (Giu-đe 1:3), luôn luôn với tình yêu thương và sự khiêm nhường.

“Vả, ý muốn của Đức Chúa Trôi, là mọi kẻ thấy Con và tin Con, thì được sự sống đời đời; còn ta, ta sẽ khiến người đó sống lại nơi ngày sau rốt.” (Giăng 6:40). Athanasius chiến đấu để mọi người có thể “thấy” đúng Con Đức Chúa Trời thật – Đấng ban sự sống đời đời. Ước nguyện đó vẫn là ưu tiên hàng đầu của chúng ta ngày nay.