Anselm Thành Canterbury
Trong hành trình tìm hiểu lịch sử Hội Thánh và sự phát triển của tư tưởng thần học Cơ Đốc, chúng ta không thể bỏ qua những nhân vật có ảnh hưởng sâu rộng. Một trong những người như vậy là Anselm thành Canterbury. Tuy là một nhân vật trong truyền thống Công Giáo La Mã thời Trung Cổ, việc nghiên cứu về ông giúp chúng ta, những tín hữu Tin Lành, hiểu rõ hơn về các cuộc tranh luận thần học đã định hình cách hiểu về sự cứu rỗi, và quan trọng hơn, đối chiếu để thấy rõ hơn ánh sáng của lẽ thật Kinh Thánh về ân điển và sự chuộc tội duy nhất qua Chúa Giê-xu Christ. Bài viết này sẽ khám phá cuộc đời, tư tưởng then chốt của Anselm, và rút ra những bài học ứng dụng quý báu cho đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.
Anselm (khoảng 1033 – 1109 SCN) sinh ra tại Aosta, một thị trấn thuộc Vương quốc Ý thời bấy giờ (nay là Ý). Sau những năm tháng tuổi trẻ đầy biến động trong mối quan hệ với cha và sự thôi thúc tìm kiếm chân lý, ông đã đến tu viện Bec ở Normandy, Pháp. Tại đây, dưới sự dẫn dắt của viện trưởng Lanfranc, một học giả lỗi lạc, Anselm đã phát triển niềm đam mê với thần học và triết học. Ông trở thành viện trưởng của tu viện Bec vào năm 1078.
Năm 1093, trong một bối cảnh chính trị - tôn giáo phức tạp, Anselm được bổ nhiệm làm Tổng Giám mục Canterbury, đứng đầu giáo hội tại Anh. Chức vụ này của ông chìm ngập trong những cuộc xung đột quyền lực với các đời vua Anh (William II và Henry I) về quyền bổ nhiệm giáo sĩ (Investiture Controversy). Dù vậy, chính trong thời gian này, ông đã viết nên những tác phẩm thần học kinh điển, đặt nền móng cho phương pháp tư duy kinh viện (scholasticism) với phương châm nổi tiếng: “Fides quaerens intellectum” - “Đức tin tìm kiếm sự hiểu biết”. Đối với Anselm, đức tin là khởi điểm, và lý trí được sử dụng để suy ngẫm, khám phá và hiểu sâu sắc hơn những gì mình đã tin.
Tác phẩm quan trọng nhất của Anselm là “Cur Deus Homo?” - “Tại sao Đức Chúa Trời trở nên người?”. Trong tác phẩm này, ông tìm cách giải thích sự cần thiết của sự nhập thể và sự chết chuộc tội của Chúa Giê-xu Christ bằng lý trí, mà không chỉ dựa vào thẩm quyền của Kinh Thánh. Lập luận trung tâm của ông được gọi là “Thuyết Đền Bù Thỏa Đáng” (Satisfaction Theory of Atonement).
Anselm bác bỏ quan điểm phổ biến thời đó cho rằng sự chết của Chúa Giê-xu là giá chuộc trả cho ma quỷ (Ransom Theory). Thay vào đó, ông lập luận dựa trên các khái niệm về danh dự, công lý và sự vâng phục.
- Tội lỗi là sự xúc phạm đến danh dự vô hạn của Đức Chúa Trời: Con người được tạo dựng để vâng phục và tôn vinh Đức Chúa Trời. Tội lỗi là sự không vâng phục, làm mất đi sự vinh hiển mà Đức Chúa Trời đáng được nhận. Vì Đức Chúa Trời là vô hạn, nên sự xúc phạm chống lại Ngài cũng mang tính vô hạn.
- Nhu cầu về sự đền bù thỏa đáng: Công lý đòi hỏi phải có sự đền bù hoặc hình phạt tương xứng. Con người là hữu hạn, không thể nào đền bù một món nợ vô hạn. Hình phạt đời đời trong địa ngục chỉ đáp ứng một phần công lý (sự trừng phạt) nhưng không phục hồi được danh dự đã mất.
- Sự cần thiết của một Đấng Trung Bảo vừa là Đức Chúa Trời vừa là người: Chỉ có một Đấng vừa thật là người (để đại diện và thay thế con người) vừa thật là Đức Chúa Trời (có giá trị vô hạn để dâng lên sự đền bù vô hạn) mới có thể giải quyết được thế tiến thoái lưỡng nan này. Chúa Giê-xu Christ, là Con Đức Chúa Trời, đã vâng phục trọn vẹn trong cả đời sống và sự chết tự nguyện trên thập tự giá. Sự vâng phục và sự chết của Ngài có giá trị vô hạn, vượt trội hơn mọi tội lỗi của nhân loại, và trở thành của lễ đền bù thỏa đáng dâng lên Đức Chúa Trời.
Lập luận này của Anselm nhấn mạnh đến bản chất khách quan của sự chuộc tội – điều gì đó đã được hoàn thành nơi Chúa Giê-xu để thỏa mãn đòi hỏi công bình của Đức Chúa Trời. Điều này tìm thấy sự cộng hưởng mạnh mẽ trong Kinh Thánh: “Vì người đó đã bị Đức Chúa Trời làm cho mang lấy tội lỗi của chúng ta, hầu cho chúng ta nhờ sự đó mà được xưng công bình” (Ê-sai 53:11b, Kinh Thánh Tiếng Việt 1925). Hay như sứ đồ Phao-lô viết: “Vì chưng Đức Chúa Trời đã làm cho Đấng vốn chẳng biết tội lỗi trở nên tội lỗi vì chúng ta, hầu cho chúng ta nhờ Ngài mà được trở nên sự công bình của Đức Chúa Trời” (2 Cô-rinh-tô 5:21).
Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta trân trọng những đóng góp của Anselm trong việc làm nổi bật sự nghiêm trọng của tội lỗi và sự vĩ đại của Chúa Cứu Thế. Tuy nhiên, chúng ta cần đối chiếu và bổ sung lập luận của ông dưới ánh sáng trọn vẹn của Lời Chúa.
1. Ân Điển Đi Trước: Anselm tập trung vào việc thỏa mãn công lý, nhưng Kinh Thánh nhấn mạnh rằng toàn bộ kế hoạch cứu rỗi bắt nguồn từ tình yêu và ân điển của Đức Chúa Trời. “Đức Chúa Trời tỏ lòng yêu thương Ngài đối với chúng ta, khi chúng ta còn là người có tội, thì Đấng Christ vì chúng ta chịu chết” (Rô-ma 5:8). Sự đền bù không phải là điều kiện để Chúa yêu chúng ta, mà là phương tiện để tình yêu và ân điển của Ngài có thể tuôn đổ trên chúng ta cách công bình.
2. Đức Tin Cá Nhân và Sự Xưng Công Bình: Anselm giải thích cơ chế khách quan của sự cứu rỗi, nhưng thuyết của ông không triển khai đầy đủ về phương diện chủ quan – làm thế nào cá nhân nhận lãnh sự cứu rỗi đó. Giáo lý Tin Lành, dựa trên Kinh Thánh, khẳng định rằng sự cứu rỗi được nhận lãnh duy nhất bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự đền bù thỏa đáng của Chúa Giê-xu chỉ trở nên hiệu quả cho một người khi người đó tin nhận Ngài. Đây là sự xưng công bình (justification) – Đức Chúa Trời tuyên bố kẻ có tội là công bình dựa trên công lao của Đấng Christ, được tiếp nhận bởi đức tin.
3. Mối Quan Hệ Cha - Con: Trọng tâm của Tin Lành là việc phục hồi mối quan hệ với Đức Chúa Trời. Sự chuộc tội không chỉ là một giao dịch pháp lý (dù nó có tính pháp lý), mà còn là hành động của Tình Yêu để đưa chúng ta từ địa vị thù nghịch trở về làm con cái của Đức Chúa Trời (Ga-la-ti 4:4-7). Danh dự của Đức Chúa Trời được phục hồi trọn vẹn nhất khi những kẻ thù nghịch được biến đổi thành những đứa con yêu dấu, tình nguyện tôn thờ Ngài.
Từ việc nghiên cứu về Anselm và đối chiếu với lẽ thật Kinh Thánh, chúng ta rút ra được nhiều bài học quý giá cho hành trình đức tin.
1. Nghiêm Túc Đối Diện Với Tội Lỗi: Anselm nhắc chúng ta rằng tội không phải là lỗi nhẹ hay sự sơ suất. Nó là sự phản nghịch chống lại Đấng Tạo Hóa thánh khiết. Trong đời sống hàng ngày, chúng ta cần có thái độ nghiêm túc với tội lỗi, không xem thường nó, nhưng nhanh chóng xưng nhận và từ bỏ nhờ quyền năng của Chúa Thánh Linh. “Nếu chúng ta xưng tội mình, thì Ngài là thành tín công bình để tha tội cho chúng ta, và làm sạch chúng ta khỏi mọi điều gian ác” (1 Giăng 1:9).
2. Thường Xuyên Chiêm Nghiệm Sự Vĩ Đại Của Sự Chuộc Tội: Sự hy sinh của Chúa Giê-xu không phải là biện pháp tình thế hay “kế hoạch B”. Đó là kế hoạch cứu rỗi vĩ đại, tốn kém và trọn vẹn từ trước khi sáng thế. Mỗi khi chúng ta dự Tiệc Thánh, mỗi khi chúng ta cầu nguyện, hãy dành thì giờ suy ngẫm về giá trị vô hạn của sự chết Chuộc tội. Điều này nuôi dưỡng lòng biết ơn sâu sắc và tình yêu đáp lại với Chúa.
3. Sống Với Tư Cách Những Người Đã Được “Đền Bù”: Chúng ta đã được mua chuộc bằng giá rất cao – huyết báu của Chúa Cứu Thế (1 Cô-rinh-tô 6:20). Do đó, đời sống chúng ta không còn thuộc về mình nữa. Ứng dụng thực tế là chúng ta sống để làm vinh hiển Đức Chúa Trời trong mọi phương diện: công việc, gia đình, tài chính, các mối quan hệ. Chúng ta được tự do khỏi ách nô lệ của tội lỗi để trở nên nô lệ của sự công bình (Rô-ma 6:18).
4. Theo Đuổi “Đức Tin Tìm Kiếm Sự Hiểu Biết”: Phương châm của Anselm là một lời nhắc nhở tuyệt vời. Đức tin mù quáng không phải là đức tin mạnh mẽ. Đức Chúa Trời kêu gọi chúng ta yêu mến Ngài hết lòng, hết linh hồn, hết sức và hết trí khôn (Ma-thi-ơ 22:37). Chúng ta được khuyến khích học hỏi, nghiên cứu Kinh Thánh, tìm hiểu các giáo lý căn bản để đức tin của chúng ta có nền tảng vững chắc và có thể “tỏ ra bởi việc làm” (Gia-cơ 2:18) và bênh vực cho niềm hy vọng trong chúng ta (1 Phi-e-rơ 3:15).
Anselm thành Canterbury, qua cuộc đời và các tác phẩm của mình, đã đóng một vai trò quan trọng trong lịch sử tư tưởng Cơ Đốc. Thuyết “Đền Bù Thỏa Đáng” của ông, dù có những điểm cần được điều chỉnh dưới ánh sáng của giáo lý Kinh Thánh về ân điển và đức tin, đã góp phần lớn vào việc định hình sự hiểu biết về tầm quan trọng trọng tâm của sự chết chuộc tội của Chúa Giê-xu Christ. Là những tín hữu Tin Lành, chúng ta biết ơn Chúa vì lẽ thật trọn vẹn đã được bày tỏ: rằng “Đấng Christ vì chúng ta chịu chết, hầu cho chúng ta hoặc sống hoặc chết, đều thuộc về Ngài” (Rô-ma 14:7-8).
Ước mong rằng việc tìm hiểu về các nhà thần học trong lịch sử luôn đưa chúng ta trở về với Lời Chúa, làm sâu sắc thêm lòng biết ơn của chúng ta về ân điển diệu kỳ, và thúc giục chúng ta sống một đời sống xứng đáng với Chúa, Đấng đã yêu chúng ta và phó chính mình Ngài vì chúng ta.