William Tyndale
Trong lịch sử Hội Thánh, có những tiên phong đã dâng hiến cả mạng sống mình cho một mục tiêu thiêng liêng: đặt Lời Đức Chúa Trời vào tay của người thường. William Tyndale (khoảng 1494–1536) chính là một cột trụ như vậy—một học giả, một nhà cải chánh, và trên hết, một người dịch thuật Kinh Thánh mà di sản của ông đã định hình nền tảng đức tin Tin Lành và mang Kinh Thánh bằng tiếng Anh đến với thế giới. Nghiên cứu về cuộc đời ông không chỉ là một bài học lịch sử, mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc về quyền năng, sự cần thiết và giá trị của Lời Hằng Sống (Logos) mà mỗi tín hữu cần phải nắm giữ.
William Tyndale sinh ra trong một thời đại mà tiếng Latinh thống trị đời sống tôn giáo tại châu Âu. Kinh Thánh Vulgate (bản dịch Latinh) là bản duy nhất được Giáo hội Công giáo La Mã công nhận, và việc dịch hay sở hữu Kinh Thánh bằng ngôn ngữ bản địa bị xem là tội dị giáo, có thể bị trừng phạt bằng cái chết. Trong bối cảnh này, Tyndale, một người có học vấn xuất sắc (tốt nghiệp Đại học Oxford và Cambridge), đã được Thánh Linh cảm động bởi các tư tưởng cải chánh đang nhen nhóm từ Martin Luther và bởi chính sự nghiên cứu Kinh Thánh nguyên bản.
Một giai thoại nổi tiếng minh họa cho lòng khao khát của ông: Trong một cuộc tranh luận với một giáo sĩ, Tyndale tuyên bố: “Nếu Đức Chúa Trời cho tôi sống, chỉ ít năm nữa thôi, tôi sẽ khiến một cậu bé cày ruộng biết Kinh Thánh nhiều hơn ông.” Tuyên bố này không xuất phát từ sự kiêu ngạo, mà từ một niềm tin vững chắc vào nguyên tắc Kinh Thánh: **Lời Đức Chúa Trời phải được thông hiểu bởi mọi người**. Điều này phản ánh lẽ thật trong Phục truyền 6:6-7: “Các lời mà ta truyền cho ngươi ngày nay sẽ ở tại trong lòng ngươi; khá ân cần dạy dỗ điều đó cho con cái ngươi và phải nói đến, hoặc khi ngươi ngồi trong nhà, hoặc khi đi ngoài đường, hoặc lúc ngươi nằm, hay là khi chổi dậy.” Làm sao một người có thể “nói đến” Lời Chúa nếu họ không thể đọc và hiểu nó?
Không thể thực hiện công việc tại Anh, Tyndale lưu vong sang Đức và sau đó ẩn náu tại các thành phố như Worms và Antwerp. Tại đây, ông bắt đầu công việc dịch thuật vĩ đại của mình, không dựa trên bản Vulgate Latinh, mà **trực tiếp từ các bản văn tiếng Hy Lạp (Tân Ước) và tiếng Hê-bơ-rơ (Cựu Ước)**. Đây là điểm then chốt của thần học Tin Lành: Sola Scriptura (chỉ bởi Kinh Thánh). Tyndale tin rằng mọi tín hữu phải có khả năng tiếp cận Lời Chúa ở dạng nguyên thủy và chính xác nhất có thể.
Ông hoàn thành bản Tân Ước tiếng Anh đầu tiên in bằng máy in (năm 1526). Bản dịch của ông nổi bật nhờ ngôn ngữ súc tích, mạnh mẽ và giàu hình ảnh. Nhiều cách diễn đạt của ông đã trở thành kinh điển và được kế thừa gần như nguyên văn trong bản King James sau này, chẳng hạn như: “scapegoat” (con dê gánh tội, Lê-vi 16), “the powers that be” (các quyền cầm quyền, Rô-ma 13:1), “my brother’s keeper” (tôi là người giữ anh tôi sao?, Sáng-thế 4:9), và đặc biệt là việc sử dụng từ “congregation” (hội chúng) thay vì “church” (giáo hội) và “repentance” (sự ăn năn) thay vì “penance” (sự sám hối hình thức), nhấn mạnh vào mối quan hệ cá nhân với Đức Chúa Trời thay vì nghi lễ tôn giáo.
Công việc của ông là hiện thực của Rô-ma 10:17: “Như vậy, đức tin đến bởi sự người ta nghe, mà người ta nghe, là khi lời của Đấng Christ được rao giảng.” (ὄρα ἡ πίστις ἐξ ἀκοῆς, ἡ δὲ ἀκοὴ διὰ ῥήματος Χριστοῦ). Tyndale hiểu rằng “sự nghe” (ἀκοὴ, *akoē*) thực sự chỉ đến khi Lời được rao giảng bằng ngôn ngữ mà người nghe có thể thông hiểu.
Bản Tân Ước của Tyndale bị Giáo hội và Hoàng gia Anh lên án kịch liệt. Họ thu mua và đốt sách ngay tại chợ sách St. Paul. Tyndale tiếp tục công việc trong lúc trốn chạy, dịch một phần lớn Cựu Ước. Cuối cùng, ông bị phản bội, bắt giam gần Brussels trong hơn một năm. Vào tháng 10 năm 1536, ông bị xử tử hình bằng cách thiêu sống. Truyền thuyết kể rằng trước khi chết, ông đã cầu nguyện lớn tiếng: “Lạy Chúa, xin mở mắt cho Vua nước Anh!” Lời cầu nguyện này đã được nhậm một cách kỳ diệu. Chỉ vài năm sau, dưới thời Vua Henry VIII, bản Kinh Thánh “Great Bible” (1539)—dựa rất nhiều vào công trình của Tyndale—được cho phép sử dụng trong các nhà thờ tại Anh.
Cuộc đời của Tyndale minh họa sinh động cho lời của Chúa Giê-xu trong Giăng 12:24: “Quả thật, quả thật, ta nói cùng các ngươi, nếu hột giống lúa mì kia không chết sau khi gieo xuống đất, thì cứ ở một mình; nhưng nếu nó chết đi, thì kết quả được nhiều.” (ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτὸς μόνος μένει· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ, πολὺν καρπὸν φέρει). Sự hy sinh của Tyndale chính là hạt giống chết đi, đã sinh ra một mùa gặt dồi dào—cả một dân tộc có thể đọc Lời Chúa bằng tiếng mẹ đẻ.
Di sản của William Tyndale không chỉ nằm trong sách sử, mà còn đưa ra những bài học thiết thực cho mỗi tín hữu hôm nay:
1. Trân Quý và Ưu Tiên Học Lời Chúa: Chúng ta dễ dàng có được nhiều bản dịch Kinh Thánh khác nhau, thậm chí trên điện thoại. Hãy nhớ rằng, đây là một đặc ân đã được đổi bằng máu. Mỗi ngày, chúng ta cần có thái độ biết ơn và kỷ luật để đọc, nghiền ngẫm (Psalm 119:15) và để Lời Chúa dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy mình trong sự công bình (2 Timothy 3:16).
2. Can Đảm Đứng Vững Trong Lẽ Thật: Tyndale đối diện với một hệ thống quyền lực khổng lồ. Đời sống chúng ta có thể đối diện với áp lực từ văn hóa, gia đình, hay nơi làm việc để làm ngơ hoặc bóp méo lẽ thật Kinh Thánh. Hãy học nơi ông lòng can đảm rao truyền và sống theo Lời Chúa, dù phải trả giá. Phi-líp 1:20-21 chính là tâm tình của ông: “... Đấng Christ sẽ được tôn cao trong thân thể tôi, hoặc bởi sự sống, hoặc bởi sự chết. Vì Đấng Christ là sự sống của tôi, và sự chết là điều lợi cho tôi.”
3. Cam Kết Với Sự Chính Xác và Rõ Ràng Trong Rao Truyền Phúc Âm: Tyndale nỗ lực dịch sao cho người nông dân thường ngày cũng hiểu được. Chúng ta, khi chia sẻ Phúc Âm hay giải thích Kinh Thánh, cũng cần tìm cách diễn đạt chân lý vĩnh cửu một cách rõ ràng, gần gũi, tránh dùng ngôn ngữ giáo điều xa rời thực tế. Hãy noi gương Chúa Giê-xu, Đấng dùng dụ ngôn để dạy dỗ đám đông (Matthew 13:34).
4. Sống Với Một Tầm Nhìn Lớn Hơn Bản Thân: Tyndale không làm việc cho danh tiếng hay an toàn cá nhân. Ông làm việc cho một thế hệ tương lai mà ông sẽ không bao giờ nhìn thấy. Trong công việc, chức vụ và gia đình, chúng ta được kêu gọi để đầu tư vào những điều có giá trị vĩnh cửu, góp phần xây dựng Vương Quốc Đức Chúa Trời cho các thế hệ sau (1 Cô-rinh-tô 3:10-14).
William Tyndale không chỉ là một “nhà cải chánh” hay “dịch giả.” Ông là một người đầy ơn, một chứng nhân trung tín, người đã hiểu rằng Lời Đức Chúa Trời (ῥῆμα Θεοῦ, rhema Theou) là linh hồn của đức tin và là quyền năng cho sự cứu rỗi. Cuộc đời ông là một bản giải kinh sống động về Khải Huyền 12:11: “Chúng đã thắng nó bởi huyết Chiên Con và bởi lời làm chứng của mình; chúng chẳng tiếc sự sống mình cho đến chết.”
Hôm nay, khi chúng ta cầm cuốn Kinh Thánh bằng tiếng Việt hay bất kỳ ngôn ngữ nào, hãy nhớ đến giá của nó. Hãy để lòng biết ơn đó thúc đẩy chúng ta đào sâu vào Lời Chúa, sống can đảm vì Lẽ Thật, và rao truyền Phúc Âm bằng sự rõ ràng và nhiệt thành, tiếp nối di sản mà các bậc tiên phong như William Tyndale đã đổ máu để lại. Ước gì lời cầu nguyện của ông cũng trở thành của chúng ta: “Xin Chúa mở mắt cho thế hệ của chúng con!” để mọi người đều có thể thấy sự vinh hiển của Đức Chúa Trời trong mặt của Đức Chúa Jêsus Christ qua Lời Hằng Sống (2 Cô-rinh-tô 4:6).