Ai là C.S. Lewis?
Trong bối cảnh của thần học và văn học Cơ Đốc thế kỷ 20, ít có cái tên nào vừa được kính trọng rộng rãi lại vừa có sức ảnh hưởng sâu sắc đến cả độc giả trong lẫn ngoài Hội Thánh như Clive Staples Lewis (1898-1963). Thường được gọi thân mật là “Jack,” Lewis không phải là một mục sư hay một nhà thần học được phong chức, nhưng ông đã trở thành một trong những người biện giải và truyền đạt đức tin Cơ Đốc hùng hồn và thuyết phục nhất thời hiện đại. Bài viết nghiên cứu này sẽ khám phá cuộc đời, hành trình đức tin, các tác phẩm then chốt, và di sản lâu dài của C.S. Lewis dưới lăng kính của một Cơ Đốc nhân Tin Lành, đồng thời rút ra những bài học thực tiễn cho đời sống đức tin hôm nay.
C.S. Lewis sinh ra tại Belfast, Ireland, trong một gia đình theo Anh giáo. Tuy nhiên, sau cái chết của mẹ ông khi ông còn nhỏ và những trải nghiệm trong Thế chiến thứ nhất, Lewis đã từ bỏ đức tin thời thơ ấu và trở thành một người vô thần công khai, xem tôn giáo như một ảo tưởng. Là một học giả xuất sắc về văn học cổ điển và thời trung cổ tại Đại học Oxford và sau này là Cambridge, Lewis tin tưởng mãnh liệt vào sức mạnh của lý trí và logic. Chính con đường của lý trí ấy, cùng với sự tác động của những người bạn Cơ Đốc như J.R.R. Tolkien (tác giả Chúa tể những chiếc nhẫn) và các tác phẩm văn học, đã dẫn ông đến một cuộc khủng hoảng về thế giới quan.
Lewis miêu tả hành trình trở lại của mình như một quá trình “bị truy đuổi bởi Chúa.” Ông nhận ra rằng niềm khao khát sâu thẳm về niềm vui, cái đẹp và ý nghĩa mà ông tìm thấy trong các câu chuyện thần thoại – cái ông gọi là “Sehnsucht” – thực chất là một dấu chỉ chỉ về một thực tại cao hơn. Trong tác phẩm kinh điển “Mere Christianity” (Tóm Lược Đạo Cơ Đốc), ông lập luận nổi tiếng về Luật Luân Lý hay “Quy Tắc về Cách Cư Xử Tốt” tồn tại trong mỗi con người, chứng tỏ có một Đấng Tạo Hóa đã đặt để nó vào đó. Điều này tương đồng với lẽ thật trong Rô-ma 2:14-15: “Vả, khi người ngoại không có luật pháp, tự nhiên làm những việc luật pháp dạy biểu, thì những người ấy dầu không có luật pháp, luật pháp cũng ở trong lòng họ. Họ tỏ ra rằng việc luật pháp đã ghi trong lòng mình: còn lương tâm mình làm chứng cho nữa.”
Năm 1929, Lewis đầu hàng và thừa nhận “Thiên Chúa là Thiên Chúa,” và đến năm 1931, ông hoàn toàn quy phục Chúa Giê-xu Christ, trở thành một tín hữu. Ông mô tả kinh nghiệm này không phải là một sự lựa chọn êm ái, mà là sự đầu hàng vui vẻ trước một Thực Tại không thể chối cãi. Điều này phản ánh sự biến đổi mà Phao-lô mô tả: “Tôi đã bị đóng đinh vào thập tự giá với Đấng Christ, mà tôi sống, không phải là tôi sống nữa, nhưng Đấng Christ sống trong tôi” (Ga-la-ti 2:20).
Lewis đã sử dụng hai vũ khí mạnh mẽ nhất của mình – lý trí sắc bén và trí tưởng tượng phong phú – để phục vụ đức tin. Với tư cách là một nhà biện giải, ông không nhắm vào việc “chứng minh” đức tin một cách toán học, mà vào việc dọn đường, phá bỏ những chướng ngại vật về trí tuệ và chỉ ra rằng đức tin Cơ Đốc là hợp lý và thỏa đáng nhất để giải thích cho thế giới và kinh nghiệm con người.
Trong “Tóm Lược Đạo Cơ Đốc”, ông trình bày các lập luận về sự hiện hữu của Đức Chúa Trời, bản chất tội lỗi của con người, và sự nhập thể của Chúa Giê-xu. Ông đưa ra lựa chọn nổi tiếng về thân vị của Chúa Giê-xu: Ngài hoặc là Chúa, là người điên, hoặc là tên quỷ (Lunatic, Liar, or Lord). Không có chỗ cho việc xem Ngài chỉ là một “thầy dạy đạo đức vĩ đại”. Lập luận này bắt nguồn từ những tuyên bố về thần tính của chính Chúa Giê-xu, như được ghi trong Giăng 10:30: “Ta với Cha là một,” và Giăng 14:6: “Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha.”
Mặt khác, thông qua trí tưởng tượng, Lewis dùng các câu chuyện để truyền tải chân lý thần học sâu sắc. Bộ truyện giả tưởng “Biên Niên Sử Narnia” là một ví dụ xuất sắc. Ở đó, chân lý về sự sáng tạo, sự sa ngã, sự chuộc tội, và sự phục sinh được kể lại một cách sống động. Sư tử Aslan, Đấng sáng tạo, hy sinh và sống lại để cứu một đứa trẻ phản bội, là một hình ảnh mạnh mẽ về công việc của Chúa Giê-xu Christ. Điều này minh họa nguyên tắc Kinh Thánh về việc dùng các hình ảnh, ẩn dụ để dạy dỗ, như chính Chúa Giê-xu đã dùng các ngụ ngôn (Ma-thi-ơ 13:34).
Di sản của C.S. Lewis được xây dựng trên nhiều thể loại:
- Biện Giáo và Thần Hại: “The Problem of Pain” (Vấn nạn của Đau khổ), “Miracles” (Phép Màu), “The Abolition of Man” (Sự Phế Bỏ Con Người).
- Tiểu Thuyết Giả Tưởng & Khoa Học Viễn Tưởng: “Biên Niên Sử Narnia”, “Không Gian Tà Tăm” (bộ ba không gian).
- Tự Truyện Tâm Linh: “Surprised by Joy” (Bất Ngờ Bởi Niềm Vui).
- Thư Từ và Tiểu Luận: Bộ sưu tập đồ sộ các bức thư và tiểu luận sắc sảo về nhiều chủ đề.
Một đóng góp thần học quan trọng của Lewis là khái niệm “Mere Christianity” – “Đạo Cơ Đốc Thuần Túy” hay “Cốt Lõi Cơ Đốc Giáo”. Đây không phải là một giáo phái, mà là những tín điều căn cốt mà mọi Cơ Đốc nhân chính thống qua mọi thời đại đều đồng ý, như được tóm tắt trong Các Tín Điều Các Sứ Đồ. Ông mời gọi độc giả vượt qua những khác biệt giáo phái để cùng đứng trên nền tảng chung này. Điều này vang vọng lời kêu gọi hiệp một của Phao-lô trong Ê-phê-sô 4:4-6: “Chỉ có một thân thể, một Thánh Linh… một Chúa, một đức tin, một phép báp-têm; một Đức Chúa Trời và Cha của mọi người.”
Cuộc đời và tác phẩm của C.S. Lewis để lại nhiều bài học quý giá:
1. Sự Trở Lại Là Một Hành Trình Có Thể Lý Giải Được: Lewis cho thấy đức tin không phải là sự từ bỏ lý trí, mà là sự hoàn thiện của nó. Trong một thế giới đề cao khoa học và hoài nghi, Cơ Đốc nhân chúng ta được kêu gọi “hãy sẵn sàng để trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em” (I Phi-e-rơ 3:15). Chúng ta cần trau dồi hiểu biết cả về đức tin lẫn về những thách thức của thời đại để có thể trình bày một cách khôn ngoan.
2. Dùng Mọi Ơn Tứ Để Phục Vụ Đức Tin: Lewis không phải là một nhà truyền giảng theo nghĩa thông thường, nhưng ông đã dùng ơn tứ học thuật, văn chương và trí tưởng tượng của mình để làm sáng danh Chúa. Điều này nhắc nhở mỗi chúng ta rằng Đức Chúa Trời có thể và muốn sử dụng mọi tài năng, nghề nghiệp, và sở thích của chúng ta để mở rộng vương quốc Ngài (I Cô-rinh-tô 10:31).
3. Tầm Quan Trọng Của Câu Chuyện và Trí Tưởng Tượng: Trong một nền văn hóa bão hòa thông tin nhưng nghèo nàn về ý nghĩa, những câu chuyện trung thực, tốt lành và đẹp đẽ như Narnia có thể mở cửa tâm hồn cho những chân lý thuộc linh. Chúng ta cần trân trọng và ủng hộ những hình thức nghệ thuật, văn học phản ánh vẻ đẹp và chân lý của Đức Chúa Trời.
4. Tập Trung vào “Mere Christianity” – Cốt Lõi Của Đức Tin: Giữa vô vàn các vấn đề thứ yếu có thể gây chia rẽ, Lewis dạy chúng ta phân biệt rõ giữa điều cốt lõi và điều ngoại vi. Điều cốt lõi là Chúa Giê-xu Christ, Ngài là ai và Ngài đã làm gì trên thập tự giá. Chúng ta được kêu gọi “hết lòng gìn giữ sự hiệp một của Thánh Linh bởi sợi dây hòa bình” (Ê-phê-sô 4:3), trong khi vẫn trung thành với toàn bộ lẽ thật của Kinh Thánh.
5. Đối Diện Với Đau Khổ Trong Đức Tin: Lewis viết “Vấn nạn của Đau khổ” không lâu sau khi vợ ông qua đời, và sau đó ông viết “A Grief Observed” (Quan Sát Nỗi Đau) – một cuốn nhật ký đầy giận dữ và nghi ngờ trung thực với Chúa. Ông cho chúng ta thấy rằng đức tin chân chính không phải là không có nghi ngờ hay đau đớn, mà là sự bám víu lấy Chúa ngay cả trong bóng tối. Điều này đồng điệu với tâm tình của Đa-vít trong các Thi Thiền (Thi thiên 22:1) và lời hứa của Chúa rằng Ngài ở cùng chúng ta trong mọi hoạn nạn (Thi thiên 34:18).
C.S. Lewis là một món quà đặc biệt của Chúa cho Hội Thánh và cho thế giới trong thế kỷ 20. Ông không phải là một tiên tri không sai lầm; thần học của ông có những điểm mà các tín hữu Tin Lành cần xem xét cẩn thận dưới ánh sáng của Kinh Thánh (ví dụ như một số quan điểm về sự cứu rỗi). Tuy nhiên, trung tâm đời sống và tác phẩm của ông là Chúa Giê-xu Christ – Con Đức Chúa Trời nhập thể, Đấng chịu chết và sống lại để cứu chuộc nhân loại. Giống như Giăng Báp-tít, Lewis dường như chỉ vào Chúa Giê-xu và nói: “Kìa, Chiên Con của Đức Chúa Trời, là Đấng cất tội lỗi thế gian đi!” (Giăng 1:29).
Di sản của ông thách thức chúng ta sống đức tin cách trí tuệ, sáng tạo, và can đảm. Ông nhắc nhở rằng chúng ta phục vụ một Chúa là nguồn của mọi lẽ thật, mọi sự tốt lành và cái đẹp, dù chân lý ấy được tìm thấy trong một trang kinh thánh, một lập luận logic, hay trong tiếng gầm của một con sư tử trong xứ sở tưởng tượng. Ước gọi mỗi chúng ta, như Lewis, luôn tìm kiếm và chỉ ra vẻ đẹp của Đấng Christ cho một thế giới đang đói khát ý nghĩa và ơn cứu chuộc.