Người trong Kinh Thánh có họ không?

Khi đọc Kinh Thánh, một câu hỏi thú vị thường nảy sinh trong tâm trí nhiều tín hữu: “Những nhân vật như Áp-ra-ham, Môi-se, Đa-vít, hay Phi-e-rơ, Phao-lô… họ có họ không?” Câu hỏi này không chỉ thuần túy về mặt lịch sử hay ngữ nghĩa, mà còn mở ra cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về văn hóa, xã hội và đặc biệt là quan niệm về danh tính và di sản thuộc linh trong mặc khải của Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá khái niệm “họ” trong bối cảnh Kinh Thánh, sự phát triển của nó, và quan trọng hơn, bài học thuộc linh mà Cơ Đốc nhân ngày nay có thể rút ra.

Trước khi trả lời trực tiếp câu hỏi, chúng ta cần hiểu rằng khái niệm “họ” (surname, family name) như ngày nay – một phần tên kế thừa qua các thế hệ – không phổ biến trong xã hội Cận Đông cổ đại thời Kinh Thánh. Thay vào đó, danh tính của một người thường được xác định qua nhiều yếu tố linh hoạt hơn:

• Tên Riêng (Given Name): Thường mang ý nghĩa sâu sắc, có thể phản ánh hoàn cảnh sinh ra (Sáng Thế Ký 29:32-35), đặc điểm cá nhân, hay lời cầu nguyện/tuyên bố đức tin của cha mẹ. Ví dụ: Giê-hô-sa-phát (יהושׁפט - Yehoshaphat) nghĩa là “Đức Giê-hô-va phán xét”.
• Tên Cha (Patronymic): Cách phổ biến nhất để phân biệt. Người ta thêm “con trai của” (tiếng Hê-bơ-rơ: ben; tiếng A-ram: bar; tiếng Hy Lạp: huios) trước tên cha. Ví dụ: Giô-sép, con trai của Đa-vít (Ma-thi-ơ 1:20); Si-môn, con trai của Giô-na (Ma-thi-ơ 16:17); Ba-na-ba, con trai của khuyên bảo (Công vụ 4:36) – ở đây “con trai của” mang nghĩa bóng.
• Xuất Xứ Địa Danh: Chỉ nơi sinh, nơi ở, hoặc vùng đất gắn liền với người đó. Ví dụ: Giê-su người Na-xa-rét (Ma-thi-ơ 2:23); Sa-un người thành Tạt-sơ (Công vụ 9:11); Ma-ri người Ma-đơ-len (Lu-ca 8:2).
• Nghề Nghiệp hoặc Đặc Điểm: Đôi khi được dùng như một “biệt danh” để nhận diện. Ví dụ: Xa-chê, người thâu thuế (Lu-ca 19:2); Si-môn người thuộc da (Công vụ 10:6).

Như vậy, hệ thống “họ” cố định, di truyền là một khái niệm phát triển muộn hơn. Các nhân vật trong Kinh Thánh chủ yếu được nhận diện qua sự kết hợp của các yếu tố trên.

A. Thời Kỳ Tổ Phụ & Cựu Ước

Trong thời kỳ này, việc xác định dòng dõi cực kỳ quan trọng, đặc biệt liên quan đến giao ước và lời hứa (Sáng Thế Ký 12:1-3). Danh tính gắn liền với gia tộc (clan) và chi phái (tribe). Ví dụ, khi cần mô tả đầy đủ về một người, Kinh Thánh thường ghi: “…A-hi-mết, con trai của Sa-đốc, và Giô-na-than, con trai của A-bia-tha” (2 Sa-mu-ên 15:36). Ở đây, “con trai của” chính là yếu tố then chốt. Không có “họ” Sa-đốc hay A-bia-tha, nhưng việc là “con trai của” ai đó định vị người ấy trong cấu trúc xã hội và tôn giáo.

Một số tên dường như có “tiền tố” cố định, ví dụ như các tên bắt đầu bằng “Giê-” (Yəho-, viết tắt của Yahweh – Đức Giê-hô-va) như Giê-rê-mi, Giê-hô-sa-phát, hay “Ê-li” (Eli-, nghĩa “Đức Chúa Trời của tôi”) như Ê-li-sê, Ê-li-a. Đây không phải là họ, mà là một phần của tên riêng, biểu thị đức tin vào Đức Chúa Trời.

B. Thời Kỳ Lưu Đày & Liên Bang Hy Lạp - La Mã

Sau thời kỳ lưu đày và dưới ảnh hưởng của các đế chế Ba Tư, Hy Lạp, La Mã, văn hóa đặt tên có sự pha trộn. Người Do Thái sống trong Đế chế La Mã đôi khi có một tên La Mã hoặc Hy Lạp bên cạnh tên Hê-bơ-rơ. Điều này thấy rõ trong Tân Ước:

• Sứ đồ Phao-lô: Ngài có tên Hê-bơ-rơ là Sa-un (Σαούλ - Saoul) và tên La Mã/Hy Lạp là Phao-lô (Παῦλος - Paulos, có nghĩa “nhỏ bé”). Đây không phải là “họ” mà là hai tên riêng song song, được dùng trong các bối cảnh khác nhau (Công vụ 13:9).
• Giăng Mác: “Mác” (Μάρκος - Markos) là tên La Mã phổ biến. “Giăng” (Ἰωάννης - Iōannēs) là tên Hê-bơ-rơ (Yohanan). Ông thường được gọi đầy đủ để phân biệt với các Giăng khác (Công vụ 12:12).

Trong xã hội La Mã, hệ thống tên (tria nomina) khá phức tạp, bao gồm praenomen (tên riêng), nomen (tên gia tộc), và cognomen (biệt hiệu). Tuy nhiên, người Do Thái và các dân tộc khác trong đế chế thường không tuân thủ hoàn toàn hệ thống này.

C. Gia Phả Của Chúa Giê-xu – Sự Quan Trọng Của Dòng Dõi

Hai sách Phúc Âm (Ma-thi-ơ 1:1-17 và Lu-ca 3:23-38) ghi lại gia phả của Chúa Giê-xu. Điều đáng chú ý là các bản ghi này không sử dụng “họ”, mà liệt kê liên tục mối quan hệ “cha - con”: “…A-ram sanh A-mi-na-đáp; A-mi-na-đáp sanh Na-ách-son…” (Ma-thi-ơ 1:4). Điều này nhấn mạnh đến sự kế thừa hợp pháp về mặt giao ước (qua Giô-sép, thuộc dòng Vua Đa-vít) và về mặt huyết thống (qua Ma-ri, cũng thuộc dòng Đa-vít). Danh tính Mê-si-a của Ngài được xác minh qua dòng dõi, không qua một cái “họ” cố định. Ngài được gọi một cách giản dị và thân mật nhất là “Giê-xu, con trai người thợ mộc” (Ma-thi-ơ 13:55) hoặc trang trọng hơn là “Giê-xu, con vua Đa-vít” (Ma-thi-ơ 1:1).

Việc nghiên cứu này không chỉ dừng lại ở kiến thức lịch sử. Đức Chúa Trời luôn muốn dạy chúng ta bài học thuộc linh thâm thúy. Nếu Cựu Ước nhấn mạnh danh tính qua “con trai của ai”, thì Tân Ước mặc khải một danh tính mới, vĩnh cửu và vinh hiển hơn cho mọi tín hữu.

1. Từ “Con của…” Thuộc Thể Xác Đến “Con của…” Thuộc Linh: Trong Chúa Giê-xu, danh tính tối thượng của chúng ta không còn bị giới hạn bởi dòng họ, chi phái, hay quốc gia thể xác. Phao-lô tuyên bố: “Vì chưng anh em bởi tin Đức Chúa Jêsus Christ, nên hết thảy đều là con trai của Đức Chúa Trời… tại đây không còn chia ra người Giu-đa hoặc người Gờ-réc; không còn người tôi mọi hoặc người tự chủ; không còn đờn ông hoặc đờn bà; vì trong Đức Chúa Jêsus Christ, anh em thảy đều làm một” (Ga-la-ti 3:26, 28). Chúng ta được nhận làm con trai, con gái của Đức Chúa Trời (Giăng 1:12; Rô-ma 8:14-17). Đây là “họ” thuộc linh cao quý nhất!

2. Được Ban Cho Một Danh Mới: Khải Huyền 2:17 hứa: “Ai có tai, hãy nghe lời Đức Thánh Linh phán cùng các Hội thánh: Kẻ nào thắng, ta sẽ ban cho ma-na đang giấu kín; và ta sẽ cho nó hòn sỏi trắng, trên đó có viết một tên mới, ngoài kẻ nhận lấy không ai biết đến”. Tên mới này biểu thị một bản sắc, một mối quan hệ mật thiết và độc đáo giữa Cứu Chúa và người được cứu. Nó vượt trên mọi danh xưng trần thế.

3. Mang Danh Christ – “Cơ Đốc Nhân”: Danh xưng “Cơ Đốc nhân” (Χριστιανός - Christianos) lần đầu được dùng tại An-ti-ốt (Công vụ 11:26), ban đầu có lẽ như một cách gọi nhận diện – “những người thuộc về Đấng Christ”. Về bản chất, đây chính là “danh tính nhóm” vinh dự của chúng ta. Chúng ta mang danh (tên) của Đấng Christ. Chúng ta thuộc về gia đình của Ngài, Hội Thánh của Ngài.

Hiểu được điều này thay đổi cách chúng ta sống và nhìn nhận bản thân:

1. Sống Xứng Danh: Nếu danh tính chính của chúng ta là “con Đức Chúa Trời” và “người mang danh Christ”, chúng ta phải sống xứng đáng với danh đó. “Hãy làm mọi sự… trong danh Đức Chúa Jêsus” (Cô-lô-se 3:17). Cách chúng ta cư xử, nói năng, yêu thương phải phản ánh gia đình thuộc linh mà chúng ta thuộc về.
2. Vượt Qua Định Kiến & Tự Ti: Trong Đấng Christ, quá khứ, xuất thân, dòng họ “đời cũ” không còn định nghĩa chúng ta. “Vậy, nếu ai ở trong Đấng Christ, thì nấy là người dựng nên mới; những sự cũ đã qua đi, nầy mọi sự đều trở nên mới” (2 Cô-rinh-tô 5:17). Một người dù xuất thân từ dòng họ “tội lỗi” hay “danh giá” đều có cùng giá trị và địa vị mới trong Ngài.
3. Gia Phả Thuộc Linh: Thay vì chỉ tự hào về dòng họ trần gian, chúng ta có một “gia phả thuộc linh” đức tin (xem Hê-bơ-rơ 11). Chúng ta là con cháu thuộc linh của Áp-ra-ham bởi đức tin (Ga-la-ti 3:7, 29). Hãy kể lại và sống với câu chuyện đức tin đó.
4. Đoàn Kết Trong Sự Đa Dạng: Hội Thánh là một gia đình gồm những người từ mọi họ tộc, ngôn ngữ, dân tộc (Khải Huyền 7:9). Chúng ta không để những khác biệt về họ tộc, văn hóa trần thay gây chia rẽ, vì danh tính tối cao của chúng ta đã được hợp nhất trong Christ.

Qua nghiên cứu, chúng ta thấy rằng các nhân vật trong Kinh Thánh không có “họ” theo nghĩa hiện đại, nhưng họ được định danh một cách phong phú qua tên riêng ý nghĩa, tên cha, địa danh, và đặc biệt là mối quan hệ với dòng dõi giao ước. Điều này dẫn dắt chúng ta đến chân lý trọng tâm của Tân Ước: Trong Đấng Christ, mọi tín hữu đều được ban cho một danh tính mới, cao trọng và vĩnh cửu – làm con cái Đức Chúa Trời và là chi thể trong Thân thể Đấng Christ.

Vì vậy, khi ai đó hỏi chúng ta là ai, bên cạnh tên họ trần thế, câu trả lời sâu sắc nhất và đẹp lòng Chúa nhất chính là: “Tôi là con của Đức Chúa Trời nhờ đức tin trong Đức Chúa Giê-xu Christ. Tôi là một Cơ Đốc nhân, thuộc về Ngài.” Hãy sống mỗi ngày với nhận thức đầy đủ về danh tính cao quý này, để đời sống chúng ta ngày càng phản chiếu vinh quang của Cha trên trời và ân điển của Cứu Chúa Giê-xu.

“Hãy xem Đức Chúa Cha đã tỏ cho chúng ta sự yêu thương dường nào, mà cho chúng ta được xưng là con cái Đức Chúa Trời; và chúng ta thật là con cái Ngài.” (1 Giăng 3:1)