Tiên Tri Trong Cựu Ước
Trong hành trình đức tin của dân sự Đức Chúa Trời, các tiên tri đóng một vai trò vô cùng trọng yếu, đặc biệt trong giai đoạn Cựu Ước. Họ không phải là những nhà tiên tri mơ hồ hay những thầy bói dự đoán tương lai theo nghĩa phổ thông. Thay vào đó, họ là những “sứ giả được sai đi”, những “người phát ngôn” của chính Đấng Tự Hữu Hằng Hữu. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bản chất, sứ mệnh, và thông điệp của các tiên tri trong Cựu Ước, qua đó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về ý chỉ của Đức Chúa Trời và áp dụng vào đời sống tin kính ngày nay.
Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ thường dùng cho "tiên tri" là נָבִיא (navi'). Nguyên ngữ của từ này vẫn còn một số tranh luận, nhưng ý nghĩa chủ yếu được chấp nhận là “người được gọi”, “người tuyên bố” hoặc “người phát ngôn”. Điều này chỉ rõ chức vụ cốt lõi: họ là người phát ngôn thay mặt cho Đức Chúa Trời. Kinh Thánh định nghĩa rõ ràng chức vụ này trong Phục truyền Luật lệ Ký 18:18: “Ta sẽ lấy giữa anh em của chúng nó sai một đấng tiên tri như ngươi đến; Ta sẽ lấy các lời Ta để trong miệng người, thì người sẽ nói cho chúng nó mọi điều Ta phán dặn người.” Đây là lời hứa then chốt, và sau này được các Sứ đồ nhìn nhận là ứng nghiệm nơi Chúa Giê-xu Christ (Công vụ 3:22-23).
Một từ đồng nghĩa khác là רֹאֶה (ro'eh), có nghĩa là “người nhìn thấy” hay “người tiên kiến” (1 Sa-mu-ên 9:9). Từ này nhấn mạnh khía cạnh tiếp nhận khải tượng từ Đức Chúa Trời. Như vậy, tiên tri trước hết là một con đường giao tiếp siêu nhiên giữa Đức Chúa Trời và con người. Họ là cầu nối, truyền đạt ý chỉ, cảnh cáo, lời hứa và sự phán xét của Đức Chúa Trời cho dân sự Ngài.
Các tiên tri trong Cựu Ước thường được phân loại thành hai nhóm chính: Tiên tri văn sĩ (có sách để lại) và Tiên tri không văn sĩ (được nhắc đến trong các sách lịch sử).
1. Các Tiên Tri Không Văn Sĩ (Tiên Tri Thời Kỳ Đầu):
Đây là những tiên tri hoạt động chủ yếu được ghi lại trong các sách lịch sử như Giô-suê, Các Quan Xét, Sa-mu-ên và Các Vua.
- Môi-se: Được gọi là tiên tri vĩ đại nhất thời Cựu Ước (Phục truyền 34:10-12). Ông thiết lập giao ước, ban hành luật pháp và là hình bóng về Đấng Tiên Tri đến sau.
- Sa-mu-ên: Người lập nên trường phái tiên tri (1 Sa-mu-ên 19:20), đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao từ thời kỳ các quan xét sang thời kỳ quân chủ.
- Ê-li và Ê-li-sê: Hoạt động trong vương quốc phía Bắc (Y-sơ-ra-ên) thời cực thịnh của thờ hình tượng. Các phép lạ của họ nhằm xác nhận quyền năng của Đức Giê-hô-va và lời tiên tri của họ (ví dụ: 1 Các Vua 17-18, 2 Các Vua 2-13).
2. Các Tiên Tri Văn Sĩ (Các Tiên Tri Hậu Kỳ):
Nhóm này bao gồm các tiên tri có sách ghi lại những sứ điệp của họ, thường hoạt động trong thời kỳ phức tạp trước, trong và sau cuộc lưu đày.
- Tiên Tri Lớn: Ê-sai, Giê-rê-mi (cả Ca thương), Ê-xê-chi-ên, Đa-ni-ên.
- Tiên Tri Nhỏ: 12 sách từ Ô-sê đến Ma-la-chi.
Công việc của các tiên tri không đơn thuần là báo trước tương lai. Sứ mệnh của họ đa diện:
1. Tuyên Bố Lời của Đức Chúa Trời: Đây là nhiệm vụ chính yếu. Họ nói ra điều Đức Chúa Trời phán, bất kể có được nghe theo hay không (Ê-xê-chi-ên 2:7).
2. Kêu Gọi Sám Hối và Giữ Giao Ước: Phần lớn sứ điệp của họ là lời kêu gọi khẩn thiết dân Y-sơ-ra-ên quay lưng khỏi tội lỗi, thờ hình tượng và sự bất công, để trở lại với giao ước Si-na-i. Tiên tri A-mốt tuyên bố: “Hãy tìm điều lành, chớ đừng tìm điều dữ, hầu cho các ngươi được sống... Hãy ghét điều dữ mà ưa điều lành; hãy lập sự công bình nơi cửa thành” (A-mốt 5:14-15).
3. Cảnh Báo về Sự Phán Xét: Khi lời kêu gọi sám hối bị khước từ, các tiên tri công bố sự phán xét không thể tránh khỏi của Đức Chúa Trời, thường được hình ảnh hóa qua các cường quốc ngoại bang như A-si-ri và Ba-by-lôn (Giê-rê-mi 1:13-16).
4. An Ủi và Hứa về Sự Phục Hồi: Ngay cả trong những lời đoán phán nghiêm khắc nhất, vẫn luôn có tia hy vọng. Các tiên tri loan báo về một số sót sẽ được phục hồi, một giao ước mới (Giê-rê-mi 31:31-34), và trên hết là một Đấng Mê-si đến để giải cứu và cai trị. Ê-sai 53 là đỉnh cao của lời tiên tri này, mô tả chi tiết về Chúa Giê-xu Christ, Đầy Tớ Chịu Khổ.
5. Bày Tỏ Bản Tính của Đức Chúa Trời: Qua các tiên tri, chúng ta thấy Đức Chúa Trời vừa thánh khiết và công bình (Ê-sai 6:3), vừa đầy lòng thương xót và thành tín (Ô-sê 2:19). Ngài ghét tội lỗi nhưng yêu tội nhân.
Không phải ai tự xưng là tiên tri cũng thật sự đến từ Đức Chúa Trời. Kinh Thánh đưa ra những tiêu chuẩn rõ ràng để thử nghiệm:
1. Lời tiên tri phải ứng nghiệm (Phục truyền 18:21-22). Một tiên tri giả nói nhân danh Chúa mà lời không xảy ra.
2. Phải dẫn dắt người ta thờ phượng Đức Chúa Trời chân thật, không theo các thần khác (Phục truyền 13:1-5). Ngay cả nếu làm được dấu kỳ phép lạ mà dẫn dụ người ta bỏ Chúa, đó là tiên tri giả.
3. Đời sống và sứ điệp phải phù hợp với Lời đã được mặc khải (Ê-sai 8:20). Mọi lời tiên tri phải được soi rọi bởi chân lý đã biết.
Các tiên tri thật thường phải đối diện với sự chống đối, khốn khó và nguy hiểm (Giê-rê-mi 20:1-2, 38:6), trong khi tiên tri giả thường nói những điều êm tai để được lòng người (Giê-rê-mi 23:16-17).
Chúng ta không sống trong thời đại Cựu Ước, nhưng chức vụ và sứ điệp của các tiên tri vẫn có giá trị sâu sắc:
1. Trân Quý và Vâng Theo Lời Được Mặc Khải Trọn Vẹn: Ngày nay, Đức Chúa Trời đã phán với chúng ta qua Con Ngài là Chúa Giê-xu Christ (Hê-bơ-rơ 1:1-2). Kinh Thánh—bao gồm Cựu Ước và Tân Ước—là Lời đầy đủ và trọn vẹn của Ngài. Chúng ta cần nghiên cứu, vâng theo và sống bởi Lời ấy mỗi ngày.
2. Sống Công Bình và Yêu Thương: Tiếng kêu của các tiên tri về sự công bình xã hội, lòng thương xót với người nghèo khó, và sự chân thật trong mối quan hệ vẫn còn nguyên giá trị. Ma-la-chi 3:5 và Ê-sai 1:17 thách thức chúng ta sống đức tin bằng hành động cụ thể.
3. Nhận Biết và Tránh “Sự Thờ Hình Tượng” Hiện Đại: Các tiên tri chiến đấu chống lại thần Ba-anh và Át-tạt-tê. Ngày nay, “hình tượng” có thể là chủ nghĩa vật chất, danh vọng, quyền lực, hay bất cứ điều gì chiếm vị trí của Đức Chúa Trời trong lòng chúng ta.
4. Giữ Vững Hy Vọng Giữa Sự Rối Loạn: Giống như dân sót trong thời lưu đày, chúng ta sống giữa một thế giới đầy tội lỗi và hư hoại. Lời hứa về sự phục hồi, giao ước mới và Đấng Mê-si đã được ứng nghiệm nơi Chúa Giê-xu. Chúng ta có một hy vọng sống và chắc chắn về sự trở lại của Ngài.
5. Trở Thành “Người Phát Ngôn” cho Chúa: Mặc dù chức vụ tiên tri theo nghĩa đặc biệt đã kết thúc với sự mặc khải trọn vẹn của Chúa Giê-xu, nhưng mỗi Cơ Đốc nhân đều được kêu gọi để làm chứng về Ngài (Công vụ 1:8). Chúng ta “rao truyền” lời giải cứu và sự vinh hiển của Đấng Christ cho thế giới xung quanh.
Các tiên tri Cựu Ước là những cột mốc lịch sử và thuộc linh quan trọng, dẫn dắt dân sự Đức Chúa Trời và dọn đường cho Đấng Mê-si. Họ không phải là những anh hùng hoàn hảo, nhưng là những con người với đầy đủ yếu đuối, được Đức Chúa Trời kêu gọi và ban quyền năng. Qua họ, chúng ta thấy được tấm lòng của Đức Chúa Trời: thánh khiết đến nỗi phải phán xét tội lỗi, nhưng yêu thương đến nỗi tìm mọi cách để kéo con người quay trở lại. Cuối cùng, mọi lời tiên tri đều hướng về Chúa Giê-xu Christ, Đấng Tiên Tri vĩ đại nhất, vừa là Lời của Đức Chúa Trời nhập thể, vừa là sự ứng nghiệm trọn vẹn của mọi lời hứa. Hãy để đời sống chúng ta được định hình bởi Lời Ngài và trở nên những chứng nhân trung tín trong thế hệ của mình.