Một nhà tiên tri chỉ không được tôn kính tại quê hương mình có nghĩa là gì (Ma-thi-ơ 13:57)?

Câu nói của Chúa Giê-xu được ghi lại trong Ma-thi-ơ 13:57 (cũng tương tự trong Mác 6:4, Lu-ca 4:24 và Giăng 4:44) đã trở thành một thành ngữ phổ biến, vượt ra ngoài phạm vi tôn giáo: “Song Đức Chúa Jêsus phán cùng họ rằng: Đấng tiên tri chỉ trong quê hương mình và trong nhà mình mới bị khinh dể mà thôi.” (Ma-thi-ơ 13:57, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Để hiểu thấu đáo ý nghĩa thuộc linh và sự ứng dụng của lời tuyên bố này, chúng ta cần đi sâu vào bối cảnh lịch sử, văn hóa, thần học, và phân tích ngôn ngữ nguyên bản.

Sự kiện dẫn đến lời tuyên bố này được cả bốn sách Phúc Âm đề cập, với Ma-thi-ơ 13:53-58 và Lu-ca 4:16-30 cung cấp nhiều chi tiết nhất. Sau khi đã bắt đầu chức vụ công khai, làm nhiều phép lạ và giảng dạy uy quyền tại các vùng lân cận, Chúa Giê-xu trở về Na-xa-rét, nơi Ngài lớn lên. Trong ngày Sa-bát, Ngài vào nhà hội và đọc sách tiên tri Ê-sai (Ê-sai 61:1-2), rồi tuyên bố: “Hôm nay đã được ứng nghiệm lời Kinh Thánh mà các ngươi mới vừa nghe.” (Lu-ca 4:21).

Phản ứng ban đầu của dân chúng là kinh ngạc và thán phục (“mọi người đều làm chứng về Ngài, lấy làm lạ về các lời đầy ơn lành từ miệng Ngài ra” - Lu-ca 4:22). Tuy nhiên, sự kinh ngạc này nhanh chóng chuyển sang hoài nghi và vấp phạm. Họ bắt đầu xét đoán Ngài qua lăng kính quen thuộc, trần tục:

• Nguồn gốc gia đình: “Có phải con Giô-sép, con người thợ mộc chăng?” (Mác 6:3).
• Nghề nghiệp trước đây: Họ biết Ngài là “thợ mộc” (Mác 6:3).
• Gia tộc quen biết: Họ biết rõ mẹ, anh chị em Ngài (“anh em Ngài là Gia-cơ, Giô-sê, Si-môn, Giu-đe chăng? Chị em Ngài đều ở giữa chúng ta chăng?” - Ma-thi-ơ 13:55-56).

Chính sự quen thuộc này đã trở thành rào cản. Họ không thể dung hòa hình ảnh “Jêsus con Giô-sép” với hình ảnh “Đấng Mê-si-a đầy uy quyền”. Sự quen thuộc dẫn đến sự tầm thường hóa, và cuối cùng là sự khinh dể. Kinh Thánh ghi nhận họ “bèn vấp phạm vì Ngài” (Ma-thi-ơ 13:57). Chúa Giê-xu đáp lại bằng câu tục ngữ trên và “không làm nhiều phép lạ tại đó, vì chúng không có lòng tin” (Ma-thi-ơ 13:58).

Để thấu hiểu sắc thái, chúng ta cần xem xét các từ ngữ trong ngữ cảnh Hy Lạp nguyên bản:

• Προφήτης (Prophētēs) - Nhà Tiên Tri/Đấng Tiên Tri: Từ này không chỉ mang nghĩa tiên đoán tương lai. Trong tiếng Hy Lạp Kinh Thánh (Septuagint và Tân Ước), prophētēs mang nghĩa rộng hơn: “người phát ngôn thay mặt Đức Chúa Trời”, người công bố và giải nghĩa ý muốn của Ngài. Chúa Giê-xu tự nhận mình là Prophētēs, xác nhận vai trò là Đấng được Đức Chúa Trời sai đến để bày tỏ Lời và ý chỉ của Ngài cho dân sự. Đây là một danh hiệu Mê-si-a (Phục-truyền 18:15).
• Πατρίς (Patris) - Quê Hương, Quê Quán: Từ này xuất phát từ gốc patēr (cha). Nó không chỉ là nơi sinh, mà là “quê cha đất tổ”, nơi gắn liền với tổ tiên, dòng họ, và những mối quan hệ lâu đời. Nó bao hàm cả không gian vật lý lẫn mạng lưới xã hội thân thuộc (“và trong nhà mình” - Ma-thi-ơ 13:57).
• Ἄτιμος (Atimos) - Bị Khinh Dể/Không Được Tôn Kính: Từ này ghép bởi tiền tố a- (phủ định) và timē (danh dự, giá trị, sự tôn trọng). Vậy, atimos có nghĩa là “bị tước mất danh dự, bị coi là không có giá trị, bị đối xử cách bất kính”. Động từ ἐσκανδαλίζοντο (eskandalizonto) trong cùng câu (“vấp phạm”) nhấn mạnh hậu quả: sự khinh dể này khiến họ vấp ngã về phương diện thuộc linh, không thể tiếp nhận đức tin.

Như vậy, câu nói có thể được hiểu sâu hơn: “Một sứ giả được Đức Chúa Trời sai đến cũng thường bị tước đoạt sự tôn trọng và bị coi thường ngay chính tại nơi quê cha đất tổ và trong vòng gia tộc thân thuộc của mình.”

Chúa Giê-xu không đưa ra một nhận xét mới mẻ, mà là trích dẫn một chân lý phổ biến đã được minh chứng qua lịch sử dân Y-sơ-ra-ên. Sự khước từ các tiên tri là một đề tài xuyên suốt Cựu Ước:

• Giô-sép: Bị chính các anh của mình bán làm nô lệ vì những giấc mơ và lời tuyên bố của cậu (Sáng-thế Ký 37).
• Môi-se: Bị dân Y-sơ-ra-ên và thậm chí cả A-rôn và Mi-ri-am, anh chị mình, chất vấn và chống đối (Dân-số Ký 12, 16).
• Tiên tri Giê-rê-mi: Bị chính dân thành A-na-tốt, quê hương ông, tìm cách giết hại (Giê-rê-mi 11:21).
• Tiên tri Ê-li: Bị vua A-háp và hoàng hậu Giê-sa-bên ở Y-sơ-ra-ên truy lùng để giết (I Các Vua 19).

Chúa Giê-xu cũng nhắc đến hai ví dụ trong Lu-ca 4:25-27: Tiên tri Ê-li được sai đến với một bà góa ở Si-đôn (ngoại bang), và tiên tri Ê-li-sê chữa lành cho Na-a-man, người Sy-ri. Điều này nhấn mạnh rằng khi dân Chúa tại quê hương từ chối đức tin, Đức Chúa Trời có thể hành động qua những người ngoài cuộc, thậm chí là dân ngoại, để tiếp nhận ân điển của Ngài. Đây là một lời cảnh cáo nghiêm khắc về sự cứng lòng.

Ngoài nguyên tắc tâm lý xã hội, sự kiện này mang những ý nghĩa thần học quan trọng về thân vị và chức vụ của Chúa Giê-xu:

1. Mặc Khải Tiệm Tiến và Sự Vấp Phạm: Đức Chúa Trời đã chọn bày tỏ chính Ngài trong Chúa Giê-xu một cách khiêm nhường, qua thân phận con người bình thường. Sự nhập thể (Incarnation) là một sự “ẩn giấu” vinh quang. Đối với những người chỉ nhìn bằng mắt xác thịt và sự quen thuộc, đây là một sự vấp phạm (skandalon). Họ mong đợi một Đấng Mê-si-a vinh quang, quyền lực từ bên ngoài ập đến, chứ không phải một người thợ mộc từ giữa vòng họ.
2. Đức Tin Vượt Trên Sự Quen Thuộc: Đức tin thật đòi hỏi sự nhận biết siêu nhiên, được Thánh Linh mở mắt (Ma-thi-ơ 16:17). Người Na-xa-rét chỉ dựa trên hiểu biết tự nhiên (“chúng ta biết người nầy là ai…”), nên không thể nhận ra Ngài là ai. Đức tin không phải là kết luận từ dữ liệu quen thuộc, mà là sự đáp ứng với lời mặc khải của Đức Chúa Trời.
3. Ơn Chúa và Sự Tự Do của Chúa: Việc Chúa Giê-xu không làm nhiều phép lạ tại Na-xa-rét không phải vì quyền năng Ngài bị giới hạn, mà vì Ngài tôn trọng sự lựa chọn của con người. Phép lạ gắn liền với đức tin (Mác 6:5-6). Đây là một bài học nghiêm túc: sự cứng lòng có thể cản trở dòng chảy của phước hạnh và quyền năng Chúa ngay giữa vòng những người thân quen.

Nguyên tắc “nhà tiên tri tại quê hương” vẫn đúng và có nhiều ứng dụng sâu sắc cho Hội Thánh và cá nhân ngày nay:

Nếu bạn cảm nhận Chúa kêu gọi mình vào một chức vụ (mục sư, truyền đạo, giáo sư, lãnh đạo…) và gặp sự hoài nghi, thậm chí chống đối nhiều nhất từ chính gia đình, bạn hữu, hay hội thánh địa phương nơi bạn lớn lên:

• Đừng Ngạc Nhiên hay Nản Lòng: Hãy nhớ đây là một mẫu hình phổ biến ngay từ thời Chúa Giê-xu. Sự khước từ không nhất thiết chứng minh bạn sai, mà có thể xác nhận bạn đang đi trên con đường của các tôi tớ Chúa thời xưa.
• Tìm Kiếm Sự Xác Nhận Từ Đức Chúa Trời và Hội Thánh Rộng Lớn Hơn: Giống như Chúa Giê-xu, chức vụ của bạn cần được xác nhận bởi Đức Chúa Trời và có thể được tiếp nhận ở những cánh đồng khác (“Ngài đi các thành chung quanh mà giảng dạy” - Ma-thi-ơ 9:35).
• Giữ Tấm Lòng Khiêm Nhường và Yêu Thương: Đừng để sự cay đắng thấm vào. Chúa Giê-xu đã không nguyền rủa Na-xa-rét, Ngài chỉ “lấy làm lạ vì chúng chẳng tin” (Mác 6:6). Hãy tiếp tục cầu nguyện và bày tỏ tình yêu thương.

Mỗi hội thánh địa phương cần tự kiểm điểm:

• Tránh Tinh Thần “Chúng Ta Biết Người Nầy”: Chúng ta có đang đánh giá các tôi tớ Chúa, các ý tưởng mới, hay sự dẫn dắt của Thánh Linh chỉ dựa trên quá khứ, xuất thân, hay học vấn của họ không? Có phải chúng ta vô tình “tầm thường hóa” ơn Chúa trên một người chỉ vì chúng ta thấy họ lớn lên, hay biết những yếu điểm cũ của họ?
• Mở Lòng Đón Nhận Ơn Tứ và Sự Dạy Dỗ Từ Chính Những Người Trong Vòng Mình: Hãy tạo một môi trường tin kính, nơi mọi người được khích lệ sử dụng ân tứ và lãnh nhận sự dạy dỗ, ngay cả từ những người trẻ tuổi hoặc những người có nền tảng bình thường (I Ti-mô-thê 4:12).
• Nuôi Dưỡng Đức Tin, Không Chỉ Sự Quen Biết: Thay vì chỉ dựa vào mối quan hệ thân tình, hãy tập trung vào Lời Chúa, sự cầu nguyện, và sự nhạy bén với Thánh Linh để nhận biết công việc Ngài.

Đây có lẽ là ứng dụng thực tế nhất: Bạn thường khó làm chứng và nói về Chúa cho chính người nhà mình nhất. Họ biết quá rõ con người cũ của bạn. Lời khuyên là:

• Sống Đời Sống Nhất Quán: Đời sống biến đổi lâu dài, đầy trái Thánh Linh (yêu thương, vui mừng, bình an, nhịn nhục…) là bài giảng hùng hồn nhất với người thân.
• Cầu Nguyện Kiên Trì và Tìm Thời Điểm Thuận Tiện: Đừng nản lòng nếu họ từ chối ban đầu. Hãy cầu nguyện và chờ đợi cơ hội Chúa mở ra.
• Nhờ Sự Giúp Đỡ Từ “Người Ngoài”: Đôi khi, một người bạn đồng đạo, một mục sư khác, hay một tài liệu từ bên ngoài lại có thể đụng chạm đến lòng người thân của bạn cách hiệu quả hơn. Đừng ngại tìm kiếm sự hỗ trợ đó.

Câu chuyện Chúa Giê-xu bị khước từ tại Na-xa-rét và lời tuyên bố của Ngài dạy chúng ta một bài học sâu sắc về bản chất của đức tin và sự khiêm nhường.

Về phía người nghe, chúng ta được cảnh báo về “cái bẫy của sự quen thuộc” – thái độ cho phép những định kiến, sự hiểu biết tự nhiên và lịch sử quen biết làm mù mắt chúng ta trước công việc mới mẻ và siêu nhiên của Đức Chúa Trời. Chúng ta cần có đôi mắt đức tin được Thánh Linh soi sáng để nhận biết Ngài hành động qua bất kỳ phương tiện nào Ngài chọn, kể cả qua những người chúng ta tưởng rằng mình đã biết rõ.

Về phía người được sai đi, bài học là sự khiêm nhường và lệ thuộc hoàn toàn vào sự xác nhận của Cha. Chúa Giê-xu, dù bị khinh dể, vẫn tiếp tục bước đi trong chức vụ Cha giao. Ngài không tìm cách tự chứng minh mình cách sốt sắng, cũng không trở nên cay đắng. Sự bình an và mục đích của Ngài đến từ mối liên hệ với Cha trên trời, không đến từ sự chấp nhận của con người, dù đó là người thân thuộc nhất.

Cuối cùng, câu chuyện này chỉ ra rằng vinh quang của Đức Chúa Trời và sự cứu rỗi của Ngài không bị giới hạn bởi những ranh giới của “quê hương” theo nghĩa hẹp. Nó vươn ra đến mọi dân tộc, mọi người có lòng tin. Lời mời gọi đặt đức tin nơi Con Đức Chúa Trời vẫn còn đó, đòi hỏi mỗi chúng ta vượt qua những định kiến của “quê hương” cũ để bước vào mối quan hệ mới với Đấng Christ, Đấng luôn mới mẻ và đầy uy quyền.

“Hỡi anh em là kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng; vì có nhiều tiên tri giả đã hiện ra trong thiên hạ.” (I Giăng 4:1). Sự thử nghiệm chân chính không dựa trên sự quen biết cũ, mà dựa trên sự trung tín với Lời Đức Chúa Trời và sự xưng nhận Giê-xu Christ là Chúa (I Giăng 4:2).