Tại sao Giô-na tức giận khi dân Ni-ni-ve ăn năn (Giô-na 4:1-2)?

Bối cảnh của sách Giô-na là một trong những câu chuyện kịch tính và giàu tính dạy dỗ nhất trong Cựu Ước. Tuy nhiên, đỉnh điểm của câu chuyện không nằm ở việc tiên tri Giô-na được cá lớn nuốt và nhả ra, cũng không phải ở sự ăn năn ngoạn mục của cả một đế quốc hung ác. Thay vào đó, cao trào thần học và tâm lý sâu sắc nhất lại được tìm thấy trong chương 4, khi vị tiên tri của Đức Chúa Trời bùng nổ cơn thịnh nộ trước chính sự thành công trong chức vụ của mình. Giô-na 4:1-2 chép: "Bèn có điều đó làm cho Giô-na rất không đẹp lòng, và ông nổi giận. Người cầu nguyện cùng Đức Giê-hô-va rằng: Ôi! Đức Giê-hô-va, tôi cầu xin Ngài, đó há chẳng phải là điều tôi đã nói khi tôi còn ở trong xứ tôi sao? Ấy vì đó nên tôi lật đật trốn qua Ta-rê-si vậy; vì tôi biết rằng Ngài là Đức Chúa Trời nhân từ, thương xót, chậm giận, giàu ơn, và đổi ý không xuống tai vạ." Sự tức giận này không phải là một phản ứng cảm xúc đơn thuần, mà là một cửa sổ mở vào trái tim con người, vào bản tính của Đức Chúa Trời, và vào sự xung đột vĩnh cửu giữa công lý và ân điển.

Trước tiên, chúng ta cần hiểu rõ ý nghĩa của các từ then chốt trong phân đoạn này bằng tiếng Hê-bơ-rơ gốc.

1. "Rất không đẹp lòng, và nổi giận" (câu 1): Cụm từ "rất không đẹp lòng" trong tiếng Hê-bơ-rơ là "וַיֵּרַע אֶל־יוֹנָה רָעָה גְדוֹלָה" (vayyera` el-yonah ra`ah gedolah). Động từ "רַע" (ra`a) có nghĩa là "xấu", "ác", hoặc "gây đau khổ". Ở đây, nó diễn tả một điều gì đó cực kỳ tồi tệ, khó chịu trong mắt Giô-na. Tiếp theo, "nổi giận" là từ "וַיִּחַר לוֹ" (vayyichar lo), từ gốc "חָרָה" (charah) có nghĩa là "bừng cháy", "nóng lên". Hình ảnh này mô tả cơn giận dữ bùng cháy, thiêu đốt trong lòng Giô-na.

2. "Đức Chúa Trời nhân từ, thương xót..." (câu 2): Lời cầu nguyện của Giô-na thực chất là trích dẫn gần như nguyên văn lời tuyên bố về danh tính Đức Chúa Trời trong Xuất Ê-díp-tô Ký 34:6-7. Các từ ngữ then chốt:

• "חַנּוּן" (channun) - Nhân từ: Chỉ về ân huệ nhưng không, lòng tốt không đòi hỏi điều kiện.
• "רַחוּם" (rachum) - Thương xót: Xuất phát từ gốc "רֶחֶם" (rechem - dạ con), diễn tả tình yêu thương sâu đậm, nồng ấm, mang tính mẫu tử.
• "אֶרֶךְ אַפַּיִם" (erech appayim) - Chậm giận: Nghĩa đen là "dài mũi", hình ảnh về sự kiên nhẫn lâu dài trước khi cơn thịnh nộ bùng phát.
• "וְרַב־חֶסֶד" (verav-chesed) - Giàu ơn: Chesed là một từ phong phú nhất, thường dịch là "tình yêu thương thành tín", "ân điển vững bền", "lòng nhân từ giao ước".
• "וְנִחָם עַל־הָרָעָה" (venicham `al-hara`ah) - Đổi ý không xuống tai vạ: Động từ "נִחַם" (nicham) có nghĩa là "thở dài", "cảm thấy tiếc", "an ủi", và trong ngữ cảnh này là "hối tiếc/đổi ý" về sự phán xét đã định.

Điều nghịch lý là Giô-na hiểu rõ và tuyên xưng chính xác bản tính yêu thương và thương xót của Đức Chúa Trời, nhưng chính sự hiểu biết đó lại là nguyên nhân khiến ông tức giận và trốn chạy ban đầu (câu 2). Đây không phải là sự thiếu hiểu biết, mà là sự hiểu biết quá rõ dẫn đến xung đột nội tâm.

Sự tức giận của Giô-na không đơn thuần là một tính khí xấu. Nó bắt nguồn từ những lớp động cơ phức tạp về thần học, dân tộc và cá nhân.

1. Thành Kiến Dân Tộc và Lòng Yêu Nước Hẹp Hòi: Ni-ni-ve là thủ đô của đế quốc A-si-ri, một siêu cường hung bạo và tàn ác khét tiếng trong lịch sử cổ đại. Họ là kẻ thù truyền kiếp, luôn đe dọa xâm lược và đàn áp vương quốc Y-sơ-ra-ên (phía Bắc). Tiên tri Na-hum sau này đã mô tả Ni-ni-ve là "thành đổ huyết" đầy dối trá và cướp bóc (Na-hum 3:1). Đối với một người Y-sơ-ra-ên như Giô-na, việc kẻ thù được tha thứ có thể cảm thấy như một sự phản bội đối với đồng bào mình. Lòng nhiệt thành yêu nước của ông đã bị bóp méo thành sự thù ghét và khao khát thấy kẻ thù bị hủy diệt. Ông muốn công lý (theo định nghĩa của ông) được thực thi, chứ không phải ân điển.

2. Nỗi Sợ Bị Xem Là Tiên Tri Giả: Trong luật pháp Môi-se, một tiên tri nói nhân danh Đức Giê-hô-va mà lời tiên tri không ứng nghiệm thì là tiên tri giả và phải bị xử tử (Phục Truyền 18:20-22). Giô-na đã công bố một lời tiên tri rõ ràng, cụ thể: "Còn bốn mươi ngày nữa, Ni-ni-ve sẽ bị đổ xuống!" (Giô-na 3:4). Khi Đức Chúa Trời "đổi ý" và không giáng họa, về mặt kỹ thuật, lời tiên tri đã không xảy ra đúng như lời đã nói. Giô-na có thể lo sợ cho uy tín và thậm chí là mạng sống của mình. Ông sẽ trông như một kẻ báo tin giả trước mặt cả dân sự mình và dân ngoại. Điều này đụng chạm đến danh dự cá nhân và sự tín nhiệm trong chức vụ.

3. Sự Hiểu Biết Lệch Lạc Về Công Lý và Chủ Quyền Của Đức Chúa Trời: Giô-na dường như tin rằng công lý của Đức Chúa Trời phải được thực thi theo một khuôn mẫu cứng nhắc và tức thì. Ông có một "thần học về sự hủy diệt" dành cho các dân ngoại. Trong tâm trí ông, A-si-ri xứng đáng bị phán xét (điều này đúng), và do đó họ phải bị phán xét (điều này bỏ qua ý muốn cứu chuộc của Đức Chúa Trời). Ông quên rằng Đức Chúa Trời là Đấng Tạo Hóa của mọi dân tộc, Ngài yêu thương mọi người Ngài dựng nên (Thi Thiên 145:9). Ngài không chỉ là Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên, mà là Đức Chúa Trời của cả trái đất (Giô-na 1:9). Sự chủ quyền của Ngài được thể hiện không chỉ trong sự phán xét, mà còn trong sự kiên nhẫn và thương xót (Rô-ma 9:22-23). Giô-na muốn Đức Chúa Trời hành động theo kỳ vọng và định kiến của ông, chứ không tôn trọng quyền tự do và lòng nhân từ tối cao của Ngài.

4. Sự Thiếu Đồng Cảm và Tấm Lòng Chai Lì: Xuyên suốt câu chuyện, Giô-na không hề bày tỏ một chút quan tâm nào đến linh hồn của hơn 120,000 cư dân Ni-ni-ve (Giô-na 4:11). Ông quan tâm nhiều hơn đến một cây mùng tơi che nắng cho mình (câu 6-9) so với mạng sống của vô số người và thú vật. Trái tim ông đã trở nên chai cứng bởi chủ nghĩa dân tộc cực đoan và sự tự cho mình là công chính. Ông giống như người con cả trong ẩn dụ "Đứa con hoang đàng" (Lu-ca 15:28-30), tức giận vì thấy cha tỏ lòng thương xót với kẻ không xứng đáng.

Đức Chúa Trời không đập tan Giô-na bằng sự thịnh nộ. Ngài đối thoại với ông qua hai câu hỏi then chốt (câu 4 và câu 9): "Ngươi nổi giận có phải là phải chăng?" và một loạt hành động sư phạm đầy kiên nhẫn.

1. Câu Hỏi Đầu Tiên: "Ngươi nổi giận có phải là phải chăng?" Câu hỏi này mời gọi Giô-na tự xét lòng mình. Nó không nhằm kết tội ngay lập tức, mà để ông nhìn thấy sự phi lý trong cơn giận của mình. Đức Chúa Trời cho ông không gian để suy ngẫm.

2. Bài Học Qua Cây Mùng Tơi: Đức Chúa Trời "sắm sẵn" (cùng một từ dùng cho con cá lớn và sâu) một cây mùng tơi để che mát cho Giô-na, khiến ông vui mừng. Rồi Ngài lại "sắm sẵn" một con sâu cắn chết cây, và một gió nóng gay gắt. Khi Giô-na lại xin chết vì giận, Đức Chúa Trời hỏi câu thứ hai: "Ngươi tiếc cây mùng tơi đó, có phải là phải chăng?" (câu 9). Giô-na khẳng định mình "đúng" trong việc tiếc cây. Từ đó, Đức Chúa Trời vạch ra sự mâu thuẫn: Ông tiếc một cây ông không trồng, không vun trồng, chỉ tồn tại một ngày; còn Đức Chúa Trời lại không được phép thương xót Ni-ni-ve, một thành phố lớn với hàng vạn linh hồn non nớt về mặt thuộc linh ("không biết phân biệt tay hữu và tay tả" - ám chỉ sự thiếu hiểu biết thuộc linh) và vô số thú vật? Đây là lời biện hộ mạnh mẽ nhất cho lòng thương xót của Đức Chúa Trời trong toàn bộ Kinh Thánh. Ngài quan tâm đến mọi thứ Ngài tạo dựng.

Qua đó, Đức Chúa Trời dạy Giô-na (và chúng ta):

• Tầm nhìn của Đức Chúa Trời lớn hơn tầm nhìn của con người: Chúng ta nhìn thấy kẻ thù, Ngài nhìn thấy những linh hồn lạc mất.
• Tình yêu của Đức Chúa Trời vượt trên biên giới chủng tộc: Ân điển Ngài là cho mọi dân tộc.
• Sự kiên nhẫn sư phạm của Đức Chúa Trời: Ngài không bỏ mặc tiên tri nóng giận của Ngài, mà kiên nhẫn dạy dỗ, sửa trị.

Câu chuyện của Giô-na không chỉ là lịch sử, mà là tấm gương phản chiếu trái tim của mỗi chúng ta.

1. Tự Xét Lòng Về Thành Kiến và Sự Phân Biệt: Chúng ta có nuôi dưỡng sự oán giận, thành kiến với một nhóm người nào đó không? Có thể đó là một sắc tộc, một nhóm chính trị, một giáo phái khác, hay thậm chí là một cá nhân đã làm tổn thương chúng ta. Chúng ta có bí mật mong muốn thấy họ "bị trừng phạt" hơn là được cứu không? Hãy để Thánh Linh soi sáng và phá vỡ những bức tường thành kiến trong lòng chúng ta.

2. Đặt Danh Dự Cá Nhân và "Sự Đúng Đắn" Của Mình Dưới Ý Muốn Của Đức Chúa Trời: Chúng ta có dễ tức giận khi Đức Chúa Trời hành xử khác với kỳ vọng thần học của chúng ta không? Khi Ngài ban phước cho người mà chúng ta cho là "không xứng đáng"? Hãy học cách tuyên xưng như Chúa Giê-xu: "Ấy chẳng phải theo ý muốn ta, nhưng theo ý muốn Cha" (Ma-thi-ơ 26:39).

3. Nuôi Dưỡng Trái Tim Thương Xót Như Đức Chúa Trời: Chúng ta được kêu gọi để có lòng thương xót ("rachum"), vì Cha chúng ta đầy lòng thương xót (Lu-ca 6:36). Điều này đòi hỏi sự cố ý cầu nguyện cho kẻ thù nghịch, tìm cách làm lành, và nhìn họ qua lăng kính của Đấng Christ, Đấng đã chết cho họ khi họ còn là tội nhân (Rô-ma 5:8).

4. Trung Thành Trong Sứ Mệnh Dù Có Hiểu Hết Hay Không: Giô-na cuối cùng đã vâng lời (dù miễn cưỡng) và rao giảng. Lời giảng của ông, dù có thể thiếu lòng nhiệt thành, vẫn được Đức Chúa Trời dùng cách quyền năng. Bài học cho chúng ta là hãy trung tín rao giảng Tin Lành cứu rỗi cho mọi người, bất kể cảm xúc cá nhân thế nào, và tin cậy rằng Đức Chúa Trời sẽ làm phần việc của Ngài trong lòng người nghe.

5. Nhận Biết Giá Trị Vô Hình Của Mỗi Linh Hồn Trước Mặt Đức Chúa Trời: Câu cuối cùng của sách Giô-na nhắc đến "rất nhiều sinh vật" (thú vật). Nếu Đức Chúa Trời còn quan tâm đến chúng, huống chi là những linh hồn được tạo dựng theo hình ảnh Ngài! Chúng ta cần có cái nhìn của Đức Chúa Trời về thế giới xung quanh – một cánh đồng gặt đầy những linh hồn quý giá đang hư mất.

Sự tức giận của Giô-na là một hồi chuông cảnh tỉnh cho mọi Cơ Đốc nhân. Nó cho thấy rằng ngay cả những người biết rõ về Đức Chúa Trời nhất cũng có thể có một trái tim trái ngược với bản tính Ngài. Cuốn sách kết thúc một cách đột ngột bằng một câu hỏi mở của Đức Chúa Trời, để người đọc tự trả lời. Chúng ta không biết Giô-na cuối cùng đã ăn năn hay không. Điều đó có lẽ cố ý, vì câu chuyện giờ đây thuộc về chúng ta.

Chúa Giê-xu Christ chính là lời đáp trọn vẹn cho vấn đề của Giô-na. Ngài là Đấng Tiên Tri lớn hơn Giô-na (Ma-thi-ơ 12:41). Trong khi Giô-na miễn cưỡng rao giảng sự phán xét cho dân ngoại và tức giận khi họ được tha, thì Chúa Giê-xu vui lòng rời bỏ vinh quang, rao giảng Tin Lành cho mọi người, và chịu chết trên thập tự giá để sự tha thứ thật sự có thể đến với mọi dân tộc, kể cả những "người Ni-ni-ve" đáng ghét nhất trong mắt chúng ta. Thập tự giá là nơi công lý và ân điển của Đức Chúa Trời gặp nhau cách trọn vẹn. Khi chúng ta đứng dưới chân thập tự giá, mọi thành kiến, sự tự tôn và cơn giận vì người khác được nhận ân điển sẽ tan chảy trong tình yêu vĩ đại của Đấng Christ.

Ước gì chúng ta không chỉ hiểu cơn giận của Giô-na, mà còn học được bài học về lòng thương xót bao la của Đức Chúa Trời, và để chính lòng thương xót đó định hình lại trái tim, tâm trí và hành động của chúng ta trong thế giới này.