Ê-phơ-rem là ai trong Kinh Thánh?

Trong hành trình khám phá Kinh Thánh, chúng ta thường gặp những nhân vật nổi bật như Áp-ra-ham, Môi-se, hay Đa-vít. Tuy nhiên, có những cái tên tuy ít được nhắc đến trực tiếp nhưng lại mang một vai trò nền tảng và ý nghĩa tiên tri sâu sắc, góp phần hình thành nên lịch sử cứu rỗi của Đức Chúa Trời. Một trong những nhân vật như vậy chính là Ê-phơ-rem. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, ý nghĩa tên gọi, vai trò lịch sử và đặc biệt là ý nghĩa thần học được ẩn chứa qua cuộc đời và di sản của chi phái Ê-phơ-rem, nhằm rút ra những bài học quý báu cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Ê-phơ-rem (Tiếng Hê-bơ-rơ: אֶפְרַיִם - Efrayim) là con trai thứ hai của Giô-sép, người được Pha-ra-ôn tôn làm tể tướng xứ Ê-díp-tô, và A-sê-nát, con gái của thầy tế lễ Ôn (Sáng Thế Ký 41:50-52). Tên của anh trai người là Ma-na-se. Cả hai đều được sanh tại xứ Ê-díp-tô trong thời gian Giô-sép nắm quyền cai trị.

Sự ra đời của Ê-phơ-rem mang một ý nghĩa đặc biệt đối với Giô-sép. Kinh Thánh chép: “Giô-sép đặt tên đứa thứ nhì là Ê-phơ-rem, vì nói rằng: Đức Chúa Trời làm cho tôi được hưng vượng trong xứ mà tôi chịu khốn nạn.” (Sáng Thế Ký 41:52). Tên Ê-phơ-rem có gốc từ chữ Hê-bơ-rơ פָרָה (parah), nghĩa là “kết quả, sanh sản, hưng thịnh”. Tên này là một lời tuyên bố đức tin, một bài ca ngợi khen Đức Chúa Trời là Đấng đã biến sự khốn cùng (nô lệ, tù ngục) thành sự hưng thịnh và phước hạnh. Nó thể hiện cái nhìn của đức tin: nhận ra bàn tay chủ quyền và thành tín của Đức Chúa Trời ngay giữa hoàn cảnh trớ trêu của cuộc đời.

Mặc dù bản thân Ê-phơ-rem không có những hành động nổi bật được ghi chép riêng biệt, nhưng di sản của người trở nên vô cùng quan trọng. Khi tổ phụ Gia-cốp (Y-sơ-ra-ên) sắp qua đời, ông đã nhận hai con trai của Giô-sép là Ma-na-se và Ê-phơ-rem làm con của mình, nâng họ lên địa vị ngang hàng với các con trai khác của ông (Sáng Thế Ký 48:5). Đây là một hành động mang tính quyết định, biến hai anh em thành tổ phụ của hai chi phái riêng biệt trong Y-sơ-ra-ên, thay vì chỉ là một chi phái Giô-sép. Như vậy, số chi phái của Y-sơ-ra-ên vẫn là 12, dù chi phái Lê-vi được biệt riêng ra để phục vụ Đền Tạm.

Tuy nhiên, sự kiện then chốt nhất xảy ra khi Gia-cốp chúc phước. Dù Giô-sép đặt con trưởng Ma-na-se bên tay phải cha (hướng của phước lành trưởng nam) và Ê-phơ-rem bên tay trái, Gia-cốp đã đặt tay chéo lên, tay phải trên đầu Ê-phơ-rem và tay trái trên đầu Ma-na-se (Sáng Thế Ký 48:13-14). Dù Giô-sép có ý sửa lại, Gia-cốp khẳng định đây là ý muốn của Đức Chúa Trời: “Cha biết, con ơi, cha biết. Nó cũng sẽ thành một dân, cũng sẽ lớn; nhưng đứa em sẽ lớn hơn đứa anh, và dòng dõi nó sẽ thành ra vô số nước.” (Sáng Thế Ký 48:19).

Lời tiên tri này đã định hình lịch sử sau này. Chi phái Ê-phơ-rem trở nên hùng mạnh, có ảnh hưởng chính trị và quân sự lớn, thường được dùng để gọi tên cho Vương quốc Y-sơ-ra-ên (Vương quốc phía Bắc) sau khi vương quốc thống nhất của Sa-lô-môn bị chia cắt (ví dụ: Ê-sai 7:2, 17; Ô-sê 5:3). Sức mạnh và ảnh hưởng của Ê-phơ-rem thật sự đã vượt qua anh mình là Ma-na-se, ứng nghiệm lời tiên tri của Gia-cốp.

Sự trỗi hơn của Ê-phơ-rem không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà còn mang ý nghĩa thần học sâu sắc, phản ánh nguyên tắc của Đức Chúa Trời trong chương trình cứu rỗi:

1. Chủ Quyền Tuyệt Đối của Đức Chúa Trời: Việc Gia-cốp đảo ngược quyền trưởng nam không phải do tư thù hay thiên vị, mà vì ông nhận biết ý muốn tối cao của Đức Chúa Trời (Rô-ma 9:10-13). Điều này nhắc nhở chúng ta rằng phước hạnh và chức vụ thuộc về ân điển và sự kêu gọi chủ quyền của Đức Chúa Trời, chứ không dựa trên thứ tự tự nhiên hay công đức của con người.

2. Ân Điển Đảo Ngược Trật Tự Tự Nhiên: Nguyên tắc “người sau hết sẽ lên đầu” (Ma-thi-ơ 19:30) được thấy từ rất sớm trong Kinh Thánh. Ê-phơ-rem, đứa em, được đặt lên trên Ma-na-se, đứa anh. Điều này báo trước về ân điển của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ, Đấng đã hạ mình và sau đó được tôn lên rất cao (Phi-líp 2:5-11).

3. Biểu Tượng của Sự Kiêu Ngạo và Sa Ngã: Trong các sách tiên tri, tên “Ê-phơ-rem” thường được dùng với hàm ý tiêu cực, đại diện cho sự kiêu ngạo, thờ hình tượng và sự bội nghịch của Vương quốc phía Bắc. Tiên tri Ô-sê đặc biệt hay dùng “Ê-phơ-rem” để gọi tên tội lỗi của dân chúng: “Ê-phơ-rem giống như bò đực non ương ngạnh.” (Ô-sê 4:16) “Ê-phơ-rem đã rắc gió, và sẽ gặt bão.” (Ô-sê 8:7) “Ê-phơ-rem bị trói buộc bởi tội lỗi mình.” (Ô-sê 13:12) Sự hùng mạnh mà Đức Chúa Trời ban cho đã trở thành cơ hội cho sự kiêu ngạo và xa cách Ngài, cuối cùng dẫn đến sự phán xét (bị đế quốc A-si-ri bắt làm phu tù năm 722 TCN). Đây là một bài học cảnh tỉnh đắt giá cho mọi cá nhân và cộng đồng dân Chúa.

Từ câu chuyện của Ê-phơ-rem, chúng ta có thể rút ra những bài học thiết thực cho đời sống đức tin hôm nay:

1. Nhận Biết và Tôn Vinh Đức Chúa Trời Trong Mọi Hoàn Cảnh: Giống như Giô-sép đặt tên con là “hưng thịnh” giữa xứ lạ, chúng ta được kêu gọi nhìn thấy bàn tay thành tín và chủ quyền của Đức Chúa Trời ngay cả trong nghịch cảnh. Mọi sự hiện tại (tốt hay xem như xấu) đều có thể trở thành cơ hội để chúng ta tuyên xưng rằng Đức Chúa Trời đang hành động vì lợi ích tối thượng của chúng ta (Rô-ma 8:28).

2. Khiêm Nhường Đón Nhận Thứ Tự và Chức Vụ Đức Chúa Trời Sắp Đặt: Sự thành công, tài năng, hay vị trí chúng ta có đều đến từ ân điển Chúa. Bài học từ chi phái Ê-phơ-rem cảnh báo chúng ta đừng để sự ban cho của Đức Chúa Trời trở thành căn cớ cho sự kiêu ngạo, tự mãn, và rời xa Ngài. Hãy giữ lòng khiêm nhường, nhớ rằng “ơn Ta đủ cho ngươi” (II Cô-rinh-tô 12:9).

3. Trung Tín Trong Gia Đình và Di Sản Thuộc Linh: Giô-sép đưa các con đến nhận phước từ tổ phụ. Chúng ta có trách nhiệm dẫn dắt con cháu mình đến với Chúa và những lời chúc phước thuộc linh. Gia đình là nơi truyền thụ đức tin cho thế hệ kế tiếp.

4. Cảnh Giác Với Sự Bội Đạo Tiệm Tiến: Sự sa ngã của Ê-phơ-rem không xảy ra trong một ngày. Đó là một quá trình từ từ chối sự dạy dỗ chân thật, thờ lạy hình tượng, đến chỗ tin cậy liên minh chính trị hơn là tin cậy Đức Giê-hô-va. Chúng ta cần thường xuyên xét lòng mình, giữ mình trong sự kính sợ Chúa và vâng lời Lời Ngài.

Mặc dù lịch sử loài người ghi lại sự thất bại của Ê-phơ-rem, nhưng chương trình cứu rỗi của Đức Chúa Trời không dừng lại ở đó. Các tiên tri cũng loan báo về một ngày phục hồi. Giê-rê-mi 31:9 chép: “Chúng sẽ khóc lóc mà đến, và ta sẽ lấy sự thương xót dắt dẫn chúng… vì ta đã thành kẻ cha của Y-sơ-ra-ên, còn Ê-phơ-rem ấy là con đầu lòng ta.” Đặc biệt, trong Ê-xê-chi-ên 37:15-19, lời tiên tri về hai cây gậy của “Giô-đa” và “Giô-sép (tức là Ê-phơ-rem)” sẽ trở nên một, báo trước sự hiệp nhất của dân sự Đức Chúa Trời trong thời kỳ cuối cùng.

Sự hiệp nhất và phục hồi trọn vẹn này chỉ được tìm thấy trong Đức Chúa Giê-xu Christ. Ngài là Đấng đến để “hiệp một cả các con cái Đức Chúa Trời đang tản lạc” (Giăng 11:52). Trong Chúa Giê-xu, mọi rào cản, sự kiêu ngạo và thất bại của con người (như Ê-phơ-rem) đều được giải quyết. Ngài thiết lập một dân mới, một Y-sơ-ra-ên thuộc linh (Ga-la-ti 6:16), không dựa trên huyết thống hay quyền lực chính trị, mà dựa trên đức tin nơi huyết Ngài. Mỗi chúng ta, dù xuất thân hay lịch sử thế nào, đều có thể trở thành một phần của dân tộc thánh này, nhận lấy phước lành thuộc linh cao trọng hơn mọi phước lành vật chất mà Ê-phơ-rem từng có.

Kết luận: Ê-phơ-rem không chỉ là một cái tên trong gia phả hay một chi phái mạnh trong lịch sử. Câu chuyện về nguồn gốc, lời chúc phước, sự thăng trầm và cả lời tiên tri về sự phục hồi của Ê-phơ-rem là một bức tranh thu nhỏ về mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời và dân Ngài. Nó dạy chúng ta về ân điển chủ quyền, cảnh báo về sự kiêu ngạo, và trên hết, chỉ về sự cứu rỗi và hiệp nhất trọn vẹn trong Đấng Christ. Ước mong mỗi chúng ta, khi nhìn lại câu chuyện này, sẽ biết khiêm nhường bước đi trong ân điển Chúa, trung tín gây dựng di sản thuộc linh, và trông đợi trọn vẹn sự phục hồi trong Vương Quốc đời đời của Đức Chúa Giê-xu Christ, là Chúa chúng ta.