Ma-na-se Là Ai Trong Kinh Thánh?
Trong hành trình khám phá Kinh Thánh, chúng ta thường bắt gặp những nhân vật mang tên trùng lặp, và Ma-na-se là một trong số đó. Tên này xuất hiện cho hai nhân vật quan trọng với những câu chuyện và bài học đối lập một cách kịch tính. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ cùng bạn đào sâu vào cuộc đời, bối cảnh lịch sử, và những bài học thuộc linh vĩnh cửu từ hai Ma-na-se: con trai trưởng của Giô-sép trong sách Sáng Thế Ký, và vị vua thứ 14 của vương quốc Giu-đa trong các sách Các Vua và Sử Ký. Qua đó, chúng ta sẽ thấy được sự phong phú trong cách Đức Chúa Trời hành động qua lịch sử, và ân điển vô hạn của Ngài dành cho những tấm lòng thật sự ăn năn.
I. Ma-na-se, Con Trai Của Giô-sép: Người Con Đầu Lòng Của Sự Quên Lãng
Nhân vật Ma-na-se đầu tiên được giới thiệu trong Sáng Thế Ký 41:50-52. Ông là con trai đầu lòng của Giô-sép với vợ là A-sê-nát, con gái của thầy tế lễ Phô-ti-phê-ra, sinh ra tại xứ Ai Cập trong những năm được sung sướng, trước khi nạn đói đến.
"Giô-sép đặt tên cho con đầu lòng là Ma-na-se, vì nói rằng: Đức Chúa Trời đã làm cho ta quên hết cảnh khổ nhọc và cả nhà cha ta. Người đặt tên cho đứa thứ nhì là Ép-ra-im, vì nói rằng: Đức Chúa Trời làm cho ta được hưng vượng trong xứ mà ta bị khốn khổ." (Sáng Thế Ký 41:51-52)
Tên Ma-na-se (מְנַשֶּׁה - Mᵊnaššeh) trong tiếng Hê-bơ-rơ có nguồn gốc từ động từ nāšâ (נָשָׁה), có nghĩa là "làm cho quên" hoặc "quên đi". Cái tên này là một đài kỷ niệm bằng lời nói cho sự thành tín của Đức Chúa Trời. Giô-sép, từ chỗ bị anh em bán làm nô lệ, bị vu oan vào tù, đã được Đức Chúa Trời cất nhắc lên làm tể tướng của Ai Cập. Sự ra đời của Ma-na-se đánh dấu một chương mới, nơi Đức Chúa Trời đã chữa lành những vết thương lòng và biến đổi nỗi đau thành lời tạ ơn. Đây không phải là sự quên lãng tiêu cực, mà là sự giải phóng tâm linh khỏi gánh nặng của quá khứ đau thương, nhờ vào ân điển tể trị của Đức Chúa Trời.
Sự Chúc Phước Và Vị Thế Đặc Biệt
Một khúc quanh quan trọng trong câu chuyện của Ma-na-se (con Giô-sép) xảy ra khi Gia-cốp, ông nội của cậu, sắp qua đời. Theo truyền thống, quyền trưởng nam và sự chúc phước gấp đôi thuộc về Ru-bên, con đầu lòng của Gia-cốp. Tuy nhiên, vì tội loạn luân, Ru-bên đã đánh mất đặc quyền này (1 Sử Ký 5:1). Khi Giô-sép đưa hai con trai là Ma-na-se (con đầu) và Ép-ra-im (con thứ) đến để được ông nội chúc phước, Gia-cốp đã chủ ý đặt tay phải (tay của phước lành lớn hơn) lên đầu Ép-ra-im và tay trái lên đầu Ma-na-se, dù Giô-sép có ý sửa lại (Sáng Thế Ký 48:13-20).
"Nhưng cha các con đã cố ý đặt tay phải trên đầu Ép-ra-im, dù nó là em; còn tay trái trên đầu Ma-na-se, dù nó là anh." (Sáng Thế Ký 48:17, xem thêm câu 18-19)
Hành động tiên tri này của Gia-cốp cho thấy chủ quyền của Đức Chúa Trời trong việc lựa chọn theo ý muốn và ân điển của Ngài, không theo thứ tự tự nhiên hay công đức của con người. Dù vậy, Gia-cốp cũng chúc phước đặc biệt cho cả hai và quan trọng hơn, ông nhận Ma-na-se và Ép-ra-im làm con trai của chính mình, ngang hàng với Ru-bên và Si-mê-ôn (Sáng Thế Ký 48:5). Điều này khiến chi phái Giô-sép được chia thành hai chi phái độc lập: chi phái Ma-na-se và chi phái Ép-ra-im. Ma-na-se, dù không nhận được phước lành trội hơn từ tay phải, vẫn trở thành tổ phụ của một trong mười hai chi phái Y-sơ-ra-ên, một dân tộc hùng mạnh sau này. Điều này dạy chúng ta rằng phước lành của Đức Chúa Trời luôn đủ và có chủ đích cho mỗi đời sống, ngay cả khi nó không đến theo cách chúng ta mong đợi.
II. Ma-na-se, Vua Của Giu-đa: Vị Vua Gian Ác Nhất Và Sự Ăn Năn Kỳ Diệu
Nhân vật thứ hai và cũng được nhắc đến nhiều hơn trong Kinh Thánh là Ma-na-se, con của vua Ê-xê-chia. Ông lên ngôi vua Giu-đa tại Giê-ru-sa-lem khi mới 12 tuổi và cai trị trong 55 năm (khoảng 697-642 TCN), triều đại dài nhất trong lịch sử các vua Giu-đa và Y-sơ-ra-ên (2 Các Vua 21:1; 2 Sử Ký 33:1).
Kinh Thánh đánh giá về ông một cách không khoan nhượng: "Người làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va, theo những sự gớm ghiếc của các dân tộc mà Đức Giê-hô-va đã đuổi khỏi trước mặt dân Y-sơ-ra-ên" (2 Các Vua 21:2). Sách Sử Ký còn thêm chi tiết quan trọng: "Ma-na-se cám dỗ chúng làm điều ác hơn các dân tộc mà Đức Giê-hô-va đã hủy diệt trước mặt dân Y-sơ-ra-ên" (2 Sử Ký 33:9). Đây là một lời phán xét hết sức nặng nề.
Những Tội Lỗi Chống Lại Giao Ước Của Ma-na-se
Sách Các Vua và Sử Ký liệt kê một danh sách dài những vi phạm giao ước của Ma-na-se, có thể được nhóm thành các hạng mục chính:
- Thờ hình tượng và hủy bỏ sự thờ phượng chân chính: Ông xây lại các nơi cao mà cha mình là Ê-xê-chia đã phá hủy, dựng bàn thờ cho Ba-anh, lập hình tượng A-sê-ra (thần mẹ của người Ca-na-an) và thờ lạy "cả cơ binh trên trời" – tức các ngôi sao, mặt trời, mặt trăng (2 Các Vua 21:3, 5).
- Làm ô uế Đền Thánh: Hành động tột đỉnh của sự phạm thượng là ông dựng "tượng chạm về A-sê-ra" và đặt nó trong đền thờ của Đức Giê-hô-va – nơi mà Chúa đã phán: "Ta sẽ đặt danh ta tại Giê-ru-sa-lem đời đời" (2 Các Vua 21:7; so sánh 1 Các Vua 9:3).
- Thực hành huyễn thuật và đồng bóng: Ông tin bói khoa, dùng sự bói toán, lập đồng cốt và thầy bói, trái với luật pháp Môi-se (2 Các Vua 21:6; Lê-vi Ký 19:26, 31).
- Đổ huyết vô tội: "Ma-na-se cũng làm đổ huyết vô tội ra rất nhiều, đến nỗi làm cho đầy dẫy Giê-ru-sa-lem từ đầu này đến đầu kia" (2 Các Vua 21:16). Truyền thống Do Thái và một số học giả cho rằng trong số những người bị giết có thể có tiên tri Ê-sai (theo truyền thuyết bị cưa đôi).
- Không nghe lời cảnh báo: Đức Giê-hô-va đã dùng các tiên tri, tôi tớ Ngài để phán dạy, nhưng Ma-na-se và dân sự không nghe theo (2 Các Vua 21:10-15).
Triều đại của Ma-na-se đã đẩy Giu-đa đến điểm không thể quay đầu, khiến cho sự phán xét lưu đày ở Ba-by-lôn trở nên chắc chắn (2 Các Vua 21:10-15; 24:3-4). Ông đã hoàn toàn đảo ngược những cải cách thuộc linh của người cha công chính là Ê-xê-chia, minh họa cho câu tục ngữ: "Một người làm ác có thể hủy hoại nhiều điều thiện".
Sự Giam Cầm, Ăn Năn Và Sự Tha Thứ Tuyệt Đối
Trong khi sách Các Vua chỉ ghi lại sự gian ác và hậu quả của Ma-na-se, thì sách 2 Sử Ký 33:10-17 – một sách được viết với góc nhìn thần học nhấn mạnh sự ăn năn và phục hồi – đã kể thêm một chi tiết vô cùng quý giá: Sự ăn năn của Ma-na-se.
"Đức Giê-hô-va phán bảo Ma-na-se và dân sự người, nhưng họ chẳng chú ý. Vì vậy, Đức Giê-hô-va khiến các quan tướng của vua A-si-ri đến hãm đánh chúng. Chúng bắt Ma-na-se dùng gai góc trói lại và xiềng lại bằng xích đồng rồi dẫn về Ba-by-lôn." (2 Sử Ký 33:10-11)
Trong cảnh khốn cùng, bị lưu đày như một tù nhân hèn mọn, điều kỳ diệu đã xảy ra:
"Trong cơn hoạn nạn, người cầu khẩn Giê-hô-va Đức Chúa Trời của người và hết lòng hạ mình xuống trước mặt Đức Chúa Trời của tổ phụ người. Người cầu nguyện cùng Ngài; Ngài nhậm lời người, nghe lời nài xin của người, đem người về Giê-ru-sa-lem và cho người lại ngôi nước. Bấy giờ Ma-na-se biết rằng Đức Giê-hô-va là Đức Chúa Trời." (2 Sử Ký 33:12-13)
Đây là một trong những câu chuyện về sự ăn năn mạnh mẽ nhất trong toàn bộ Kinh Thánh. Ma-na-se, kẻ đã phạm mọi tội có thể tưởng tượng được – từ thờ hình tượng, làm ô uế đền thờ, đến giết người vô tội – đã được Đức Chúa Trời lắng nghe và phục hồi khi ông thật lòng hạ mình xuống. Từ ngữ Hy Lạp trong bản Bảy Mươi (LXX) dùng từ deēsis (δέησις) cho lời cầu nguyện của ông, diễn tả một lời nài xin khẩn thiết, xuất phát từ sự bần cùng tuyệt đối.
Sau khi được phục hồi, Ma-na-se đã có những hành động chứng tỏ sự ăn năn thật:
"Sau đó, người xây vách thành phía ngoài thành Đa-vít... Người cũng cất bỏ các thần ngoại bang và hình tượng khỏi đền thờ Đức Giê-hô-va... Người sửa lại bàn thờ của Đức Giê-hô-va, dâng của lễ bình an và của lễ cảm tạ trên đó; người truyền cho dân Giu-đa phải phục vụ Giê-hô-va Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên." (2 Sử Ký 33:14-16).
Tuy nhiên, dân chúng vẫn còn cúng tế trên các nơi cao, dù chỉ dâng cho Đức Giê-hô-va (2 Các Vua 21:3; 2 Sử Ký 33:17), cho thấy tội lỗi của một người lãnh đạo có thể gây ra những tổn hại thuộc linh lâu dài cho cả một thế hệ, dù chính người đó đã ăn năn.
III. Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Từ hai cuộc đời của Ma-na-se, chúng ta rút ra được những bài học vô cùng sống động cho hành trình đức tin:
- Ân Điển Có Thể "Làm Cho Quên" (Ma-na-se con Giô-sép): Đức Chúa Trời có quyền năng chữa lành những ký ức đau thương và biến đổi nỗi đau của chúng ta thành cơ hội để tôn vinh Ngài. Khi chúng ta đặt đời sống dưới sự tể trị của Chúa, Ngài có thể ban cho chúng ta một "Ma-na-se" – một dấu ấn của sự giải phóng và bắt đầu mới.
- Chủ Quyền Của Đức Chúa Trời Trong Sự Chọn Lựa (Sự Chúc Phước Của Gia-cốp): Đức Chúa Trời ban phước theo ý muốn tốt lành của Ngài, không phải theo thành tích hay vị trí tự nhiên của chúng ta. Chúng ta được kêu gọi sống với lòng biết ơn và tin cậy, không so sánh hay phân bì.
- Không Có Tội Lỗi Nào Ngoài Tầm Cứu Chuộc (Vua Ma-na-se): Câu chuyện của vua Ma-na-se là bằng chứng hùng hồn rằng không có tội lỗi nào quá lớn để ân điển của Đức Chúa Trời không thể vượt qua. Sự ăn năn thật, xuất phát từ một tấm lòng tan vỡ và hạ mình, luôn được Ngài đón nhận. Điều này hướng chúng ta đến thập tự giá của Chúa Giê-su, nơi giá máu Ngài có quyền năng rửa sạch mọi tội lỗi, dù đen tối đến đâu (1 Giăng 1:7, 9).
- Hậu Quả Thuộc Linh Có Thể Truyền Đời (Di Sản Của Vua Ma-na-se): Dù được tha thứ, Ma-na-se không thể hoàn toàn đảo ngược những thiệt hại mà tội lỗi ông gây ra cho cả quốc gia. Điều này cảnh tỉnh chúng ta về trách nhiệm cá nhân, đặc biệt của những người lãnh đạo thuộc linh hoặc làm cha mẹ. Lối sống và sự dạy dỗ của chúng ta hôm nay sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến thế hệ mai sau.
- Sự Ăn Năn Phải Đi Kèm Với Hành Động Sửa Đổi: Sự ăn năn thật (tiếng Hy Lạp: metanoia - μετανοία, nghĩa là thay đổi tâm trí) luôn dẫn đến một sự thay đổi trong hành động, như Ma-na-se đã phá hủy các hình tượng và xây dựng lại bàn thờ cho Chúa.
Kết Luận
Hai nhân vật Ma-na-se trong Kinh Thánh như hai mặt của một đồng tiền ân điển. Một người là biểu tượng của sự quên đi nỗi đau và bước vào mùa mới của Đức Chúa Trời; người kia là minh chứng sống động về chiều sâu của tội lỗi con người nhưng cũng là chiều cao không dò được của lòng thương xót và sự phục hồi của Đức Chúa Trời dành cho kẻ ăn năn.
Cuối cùng, câu chuyện của cả hai Ma-na-se đều dẫn chúng ta về với Chúa Giê-su Christ. Ngài là Đấng thật sự đã "quên" tội lỗi chúng ta khi đổ huyết ra trên thập tự giá, mang lấy sự phán xét mà chúng ta – những "vua Ma-na-se" phản nghịch – đáng phải chịu. Và cũng chính Ngài là Đấng ban cho chúng ta địa vị làm con cái Đức Chúa Trời (Giăng 1:12), một phước lành lớn hơn cả phước lành của Ma-na-se con Giô-sép. Dù quá khứ của bạn có là gì đi nữa, hãy chạy đến với Chúa Giê-su. Nơi Ngài, có sự tha thứ trọn vẹn, sự chữa lành cho ký ức, và một khởi đầu mới cho bất cứ ai hạ mình và tin cậy nơi Ngài.