Ê-li-ca-na trong Kinh Thánh
Trong bức tranh rộng lớn của lịch sử cứu chuộc, Đức Chúa Trời thường sử dụng những con người bình thường, trung tín trong bối cảnh gia đình phức tạp, để làm nền tảng cho những kế hoạch vĩ đại của Ngài. Ê-li-ca-na, người cha của tiên tri Sa-mu-ên, là một nhân vật như vậy. Mặc dù không đứng ở tiền cảnh, đời sống, đức tin và cách ông lèo lái gia đình mình qua những sóng gió lại chứa đựng những bài học sâu sắc về sự thờ phượng, đức tin nơi lời hứa của Chúa, và vai trò của người gia trưởng trong kế hoạch của Đức Chúa Trời.
I. Xuất Thân và Gia Thế Của Ê-li-ca-na
Theo sách I Sa-mu-ên, Ê-li-ca-na là con cháu của dòng Lê-vi, chi phái Ca-hát, một chi phái được biệt riêng ra cho chức vụ thánh trong Đền Tạm (I Sử Ký 6:26-27, 34-35). Gia phả của ông được ghi lại: "Có một người quê ở Ra-ma-tha-im-xô-phim, thuộc miền núi Ép-ra-im, tên là Ên-ca-na, con trai của Giê-rô-ham..." (I Sa-mu-ên 1:1). Tên "Ê-li-ca-na" (אֱלִיקָנָה *Eliqana*) trong tiếng Hê-bơ-rơ có nghĩa là "Đức Chúa Trời đã dựng nên" hoặc "Đức Chúa Trời đã sở hữu". Điều này như một lời tuyên bố về thân phận và mục đích sống của ông: thuộc về Đức Chúa Trời và được Ngài tạo dựng cho một mục đích đặc biệt.
Ông cư ngụ tại "Ra-ma-tha-im-xô-phim", thường được hiểu là "Ramah" (nay là Er-Ram), cách Giê-ru-sa-lem khoảng 8km về phía bắc. Điều đáng chú ý là dù thuộc chi phái Lê-vi, ông không sống trong các thành được chỉ định cho người Lê-vi mà lại sống trong địa phận của chi phái Ép-ra-im. Điều này có thể phản ánh tình trạng hỗn loạn về chính trị và thuộc linh của Y-sơ-ra-ên trong thời kỳ các Quan Xét, khi "mọi người làm theo ý mình lấy làm phải" (Các Quan Xét 21:25). Tuy nhiên, sự trung tín cá nhân của Ê-li-ca-na với Đức Giê-hô-va nổi bật lên giữa bối cảnh suy đồi chung đó.
II. Đời Sống Gia Đình Phức Tạp: Một Người Chồng Giữa Hai Người Vợ
Kinh Thánh cho biết Ê-li-ca-na có hai vợ: An-ne và Phê-ni-na. Việc đa thê, dù không phải là ý muốn nguyên thủy của Đức Chúa Trời (Sáng Thế Ký 2:24), đã trở nên phổ biến trong xã hội cổ đại và được ghi nhận trong Cựu Ước, thường dẫn đến những xung đột và đau khổ trong gia đình. Gia đình Ê-li-ca-na là một minh chứng rõ ràng:
- Phê-ni-na: Bà có con, điều này trong văn hóa thời đó được xem như một phước lành và sự thành công về mặt xã hội cho người phụ nữ.
- An-ne: Bà "không có con" (I Sa-mu-ên 1:2). Trong tiếng Hê-bơ-rơ, cụm từ "không có con" mang một sức nặng của sự trống trải và nỗi tủi nhục. Phê-ni-na "trêu chọc" và "khi dể" An-ne cách cay nghiệt vì điều này, khiến An-ne đau khổ và khóc lóc (I Sa-mu-ên 1:6-7).
Phản ứng của Ê-li-ca-na trước tình cảnh này rất đáng chú ý. Ông không thờ ơ hay thiên vị. Kinh Thánh mô tả: "Ên-ca-na, chồng nàng, nói rằng: Hỡi An-ne, sao nàng khóc? Cớ sao không ăn? Cớ sao lòng nàng buồn bực? Ta đối với nàng chẳng hơn mười đứa con trai sao?" (I Sa-mu-ên 1:8). Câu nói này bộc lộ nhiều điều:
1. Sự Quan Tâm: Ông chủ động nhận thấy và hỏi han nỗi buồn của vợ. Ông không bỏ mặc bà trong nỗi đau.
2. Tình Yêu và Sự Trân Trọng: Lời khẳng định "Ta đối với nàng chẳng hơn mười đứa con trai sao?" cho thấy ông yêu và trân trọng An-ne vì chính con người bà, chứ không chỉ xem bà như một công cụ để sinh con nối dõi. Trong một xã hội coi trọng con cái, đây là một tuyên bố đầy yêu thương và an ủi.
3. Giới Hạn của Sự An Ủi Con Người: Dù lời nói của Ê-li-ca-na chân thành, nó vẫn không thể xoa dịu hoàn toàn nỗi đau sâu thẳm và ước nguyện được làm mẹ trong lòng An-ne. Điều này dẫn bà đến chỗ phó thác hoàn toàn cho Đức Chúa Trời.
III. Một Người Thờ Phượng Trung Tín: Hành Hương Lên Si-lô
Điểm nổi bật nhất trong đời sống của Ê-li-ca-na là sự trung tín của ông trong việc thờ phượng Đức Giê-hô-va. "Hằng năm, người ở thành mình đi lên Si-lô đặng thờ lạy và tế Đức Giê-hô-va vạn quân" (I Sa-mu-ên 1:3). Si-lô lúc bấy giờ là nơi đặt Hòm Giao Ước và Đền Tạm (Giô-suê 18:1). Giữa thời kỳ thuộc linh sa sút, khi thầy tế lễ thượng phẩm Ê-li và các con trai ông tham nhũng và phạm thượng (I Sa-mu-ên 2:12-17, 22-25), Ê-li-ca-na vẫn kiên định dẫn cả gia đình mình—cả An-ne, Phê-ni-na và các con—lên nơi thánh để dâng của lễ.
Hành động "lên" (עָלָה *alah*) này không chỉ là một chuyến đi địa lý, mà còn mang ý nghĩa thuộc linh: một sự vươn lên khỏi những lo toan đời thường để tìm kiếm mặt Chúa. Ông là một người "thờ lạy và tế" (לְהִשְׁתַּחֲוֹת וְלִזְבֹּחַ *lehishtachavot velizboach*)—kết hợp sự thờ phượng bằng tấm lòng (phủ phục) và bằng của lễ vật chất. Ông hiểu rằng sự thờ phượng phải toàn vẹn.
Tại Si-lô, ông phân phát phần thịt tế cho các thành viên gia đình. Ông cho Phê-ni-na và các con bà "mỗi người một phần", nhưng ông lại cho An-ne "một phần gấp hai" vì ông yêu nàng, dù Đức Giê-hô-va đã khiến nàng son sẻ (I Sa-mu-ên 1:5). Hành động này một lần nữa thể hiện tình yêu và sự bênh vực của ông dành cho An-ne ngay trước mặt đối thủ của bà, nhưng nó cũng vô tình làm cho sự tranh cạnh thêm trầm trọng. Điều này cho thấy ngay cả những cử chỉ yêu thương tốt đẹp nhất của con người cũng có thể không đủ để giải quyết những vết thương sâu nhất.
IV. Người Ủng Hộ và Xác Nhận Lời Khấn Nguyện
Khi An-ne, trong nỗi đau đớn tột cùng, đã cầu nguyện khấn nguyện với Đức Giê-hô-va tại Si-lô, hứa rằng nếu được một đứa con trai, bà sẽ "phó nó cho Đức Giê-hô-va trọn đời nó" (I Sa-mu-ên 1:11), Ê-li-ca-na đã đứng về phía bà. Sau khi thầy tế lễ Ê-li chúc phước và An-ne được yên lòng, cả gia đình trở về. Đức Chúa Trời nhậm lời cầu nguyện, và An-ne sinh Sa-mu-ên.
Đến lúc phải thực hiện lời khấn nguyện—dâng đứa con trai độc nhất, quý báu lên để phục vụ Chúa trọn đời tại Si-lô—Ê-li-ca-na đã hoàn toàn ủng hộ. Ông không nói: "Đây là con trai của ta, ta có quyền quyết định." Thay vào đó, ông tôn trọng và đồng hành cùng lời khấn nguyện thánh mà vợ mình đã thề với Chúa. Ông nói: "Hãy làm theo ý nàng muốn" (I Sa-mu-ên 1:23). Cụm từ này thể hiện sự thuận phục đầy tin kính trước ý muốn của Đức Chúa Trời được bày tỏ qua lời cầu nguyện của vợ.
Khi Sa-mu-ên đã cai sữa, chính Ê-li-ca-na đã dẫn cả gia đình cùng với con trẻ và của lễ lên Si-lô để dâng cho Chúa (I Sa-mu-ên 1:24-25). Hành động này không chỉ là sự vâng lời, mà còn là một hành động thờ phượng vĩ đại: dâng điều quý giá nhất mà gia đình ông có—đứa con của lời hứa. Ê-li-ca-na trở thành hình ảnh của một người cha biết rằng mọi con cái đều là ân tứ từ Chúa, và trách nhiệm tối thượng của cha mẹ là dẫn dắt chúng thuộc về Ngài.
V. Bài Học Ứng Dụng Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Cuộc đời Ê-li-ca-na, dù được ghi lại ngắn gọn, để lại nhiều nguyên tắc quý giá:
1. Sự Trung Tín Trong Thờ Phượng Cá Nhân và Gia Đình: Giữa một xã hội đạo đức suy đồi (thời các Quan Xét) và ngay cả khi nơi thờ phượng có những lãnh đạo bất xứng (nhà Ê-li), Ê-li-ca-na vẫn không thôi "hằng năm" lên thờ phượng Chúa. Ông là trụ cột thuộc linh, dẫn dắt cả nhà mình đến chỗ gặp gỡ Đức Chúa Trời. Bài học cho chúng ta là phải kiên định trong sự nhóm lại, thờ phượng và học Lời Chúa, bất chấp hoàn cảnh bên ngoài hay những khiếm khuyết nơi con người trong Hội Thánh.
2. Vai Trò Người Chồng: Yêu Thương, Thông Cảm và Lãnh Đạo Thuộc Linh: Ê-li-ca-na cho thấy hình ảnh một người chồng quan tâm đến cảm xúc của vợ ("sao lòng nàng buồn bực?"), tìm cách an ủi, và bày tỏ tình yêu bằng lời nói và hành động ("một phần gấp hai"). Dù không giải quyết được tận gốc vấn đề (chỉ có Chúa mới làm được), thái độ của ông tạo ra một không gian an toàn để An-ne tìm đến Chúa. Người chồng Cơ Đốc được kêu gọi yêu vợ "như Đấng Christ đã yêu Hội thánh" (Ê-phê-sô 5:25), tức là sẵn sàng thông cảm, an ủi và dẫn dắt vợ đến gần Chúa hơn.
3. Ủng Hộ và Tôn Trọng Đời Sống Cầu Nguyện Của Người Khác: Ê-li-ca-na đã không cười nhạo hay ngăn cản lời khấn nguyện quyết liệt của An-ne. Ông tôn trọng mối liên hệ cá nhân giữa vợ mình với Đức Chúa Trời. Trong gia đình và Hội Thánh, chúng ta cần khích lệ và nâng đỡ những lời hứa nguyện, những ước ao thuộc linh chân thành của nhau, thay vì dập tắt Đức Thánh Linh (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:19-20).
4. Dâng Hiến Điều Quý Giá Nhất Cho Chúa: Hành động cùng vợ dâng Sa-mu-ên là đỉnh cao đức tin của Ê-li-ca-na. Ông dạy chúng ta rằng phước hạnh lớn nhất không phải là giữ lấy ân tứ cho riêng mình, mà là trao trả nó cho Đấng Ban Cho, tin cậy rằng trong tay Chúa, nó sẽ được sử dụng cách vinh hiển hơn. Điều này áp dụng cho con cái, tài năng, thời gian và của cải.
5. Kiên Nhẫn và Trung Tín Trong Chương Trình Của Đức Chúa Trời: Cuộc đời Ê-li-ca-na là một hành trình dài của sự trung tín trong những điều nhỏ (việc thờ phượng hằng năm) và trong những thử thách gia đình kéo dài. Ông không thấy được kết quả trọn vẹn—Sa-mu-ên lớn lên phục vụ Chúa, còn ông trở về nhà—nhưng ông là một mắt xích trung tín không thể thiếu. Chúng ta được kêu gọi trung tín trong phận sự của mình, tin rằng Chúa đang dùng sự trung tín đó để dệt nên kế hoạch lớn hơn mà đôi khi chúng ta không thấy.
Kết Luận
Ê-li-ca-na không phải là một anh hùng đức tin với những chiến tích lẫy lừng. Ông là một người chồng, người cha, một tín hữu bình thường sống giữa những rắc rối gia đình phức tạp và bối cảnh thuộc linh sa sút. Thế nhưng, chính trong sự "bình thường" đó, ông đã sống một đời sống thờ phượng trung tín, yêu thương vợ con, và sẵn sàng dâng hiến điều tốt nhất mình có cho Đức Chúa Trời. Sự trung tín thầm lặng của ông đã góp phần tạo nên nền tảng cho sự ra đời của một trong những tiên tri vĩ đại nhất—Sa-mu-ên—người sẽ xức dầu cho hai vị vua đầu tiên của Y-sơ-ra-ên và đặt nền móng cho chế độ quân chủ.
Đức Chúa Trời vẫn đang tìm kiếm những "Ê-li-ca-na" ngày nay—những người nam, người nữ sẵn sàng sống trung tín trong gia đình, tại nơi làm việc và trong Hội Thánh địa phương. Ngài dùng sự trung tín trong những điều nhỏ ấy để chuẩn bị và thực hiện những công việc lớn lao hơn trong vương quốc của Ngài. Hãy sống như Ê-li-ca-na: với tấm lòng thuộc về Đức Chúa Trời (như tên ông), kiên trì trong sự thờ phượng, yêu thương trong gia đình, và sẵn sàng dâng mọi sự cho Vua của muôn vua.
"Hỡi anh em, hãy giữ vững lòng bền đỗ. Chớ xao động, vì biết rằng công khó của anh em trong Chúa chẳng phải là vô ích đâu." (I Cô-rinh-tô 15:58)