Sách Giô-suê

Sách Giô-suê, cuốn sách thứ sáu trong Cựu Ước và là khởi đầu cho bộ sách Lịch sử (các Sách Tiên Tri Trước), đánh dấu một bước ngoặt trọng đại trong lịch sử cứu rỗi. Nếu năm sách của Môi-se (Ngũ Kinh) tập trung vào lời hứa về một vùng đất, thì sách Giô-suê ghi lại sự ứng nghiệm kỳ diệu của lời hứa đó dưới sự lãnh đạo của Giô-suê, người kế nhiệm Môi-se. Sách này không chỉ là một biên niên sử về cuộc chinh phục, mà còn là một bản tuyên ngôn thần học mạnh mẽ về Đức Chúa Trời trung tín, Đấng chiến đấu và ban sự an nghỉ cho dân sự Ngài.

Sách Giô-suê mở đầu với một khoảnh khắc chuyển giao quan trọng: "Vả, sau khi Môi-se, tôi tớ của Đức Giê-hô-va, qua đời rồi, Đức Giê-hô-va phán cùng Giô-suê..." (Giô-suê 1:1). Từ ngữ Hê-bơ-rơ cho "tôi tớ" (עֶבֶד, *eved*) nhấn mạnh vị trí trung thành và vâng phục của Môi-se. Giờ đây, Giô-suê (יְהוֹשֻׁעַ, *Yehoshua*), có nghĩa là "Giê-hô-va là sự cứu rỗi", bước lên vị trí lãnh đạo. Tên của ông đồng âm với tên Chúa Giê-xu trong Tân Ước (Ἰησοῦς, *Iēsous*), gợi lên hình bóng về Đấng Cứu Thế, Đấng dẫn dắt dân sự vào sự an nghỉ thật (Hê-bơ-rơ 4:8-10). Truyền thống Do Thái và Cơ Đốc đều công nhận Giô-suê là tác giả chính (Giô-suê 24:26), mặc dù một số chi tiết (như việc ghi chép về cái chết của ông) có thể được các thầy tế lễ sau này thêm vào dưới sự soi dẫn của Thánh Linh.

Sách Giô-suê có thể được phân chia theo một cấu trúc thần học rõ ràng:

• Chương 1-5: Chuẩn Bị Vào Đất Hứa. Đây là giai đoạn tái khẳng định giao ước và thanh tẩy. Đức Giê-hô-va ba lần truyền lệnh cho Giô-suê: "Hãy vững lòng bền chí" (Giô-suê 1:6, 7, 9). Dân sự đồng lòng vâng theo (1:16-18). Công việc đầu tiên là sai hai thám tử vào Giê-ri-cô, nơi Ra-háp, một phụ nữ ngoại bang, bày tỏ đức tin nơi Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên và được cứu (chương 2). Phép lạ vượt sông Giô-đanh (chương 3-4) đánh dấu sự chấm dứt hành trình trong đồng vắng và bắt đầu kỷ nguyên mới. Nghi lễ cắt bì tại Ghinh-ganh (5:2-9) phục hồi dấu hiệu giao ước Áp-ra-ham. Lễ Vượt Qua được giữ (5:10), và Giô-suê gặp Vị Tướng Soái của đạo binh Đức Giê-hô-va (5:13-15), xác nhận đây là cuộc chiến thuộc linh do chính Chúa chỉ huy.
• Chương 6-12: Cuộc Chinh Phục Đất Hứa. Phần này mô tả các chiến dịch quân sự, bắt đầu với thành Giê-ri-cô (chương 6). Chiến thắng không đến từ sức mạnh quân sự mà từ sự vâng lời tuyệt đối vào mạng lệnh không tưởng của Đức Chúa Trời: đi vòng thành bảy ngày. Tuy nhiên, tội lỗi của A-can (chương 7) nhắc nhở rằng sự thánh khiết của cộng đồng giao ước là yếu tố sống còn. Sau khi xử lý tội lỗi, Y-sơ-ra-ên tiếp tục chiến thắng thành A-hi (chương 8) và khẳng định giao ước tại núi Ê-banh (8:30-35). Các trận chiến ở miền Nam (chương 10) với phép lạ "mặt trời dừng lại" (10:12-14) và miền Bắc (chương 11) được tóm tắt trong chương 12.
• Chương 13-22: Phân Chia Đất Hứa. Dù "còn nhiều đất đang cần được chiếm lấy" (13:1), Đức Chúa Trời vẫn bắt đầu phân chia đất cho các chi phái theo giao ước. Việc phân chia chi tiết cho 9 chi phái rưỡi (Ru-bên, Gát, Ma-na-se phía đông sông Giô-đanh đã được Môi-se phân chia; Giu-đa, Ép-ra-im, Ma-na-se phía tây, Bên-gia-min, Si-mê-ôn, Sa-bu-lôn, Y-sa-ca, A-se, Nép-ta-li, Đan) và việc lập các thành ẩn náu (chương 20) cùng các thành cho người Lê-vi (chương 21) cho thấy sự trung tín của Đức Chúa Trời trong từng chi tiết. Câu kết luận đầy quyền năng: "Trong các lời lành mà Đức Giê-hô-va đã phán cho nhà Y-sơ-ra-ên chẳng có một lời nào là không thành: thảy đều ứng nghiệm" (21:45).
• Chương 23-24: Lời Kêu Gọi Trung Tín Cuối Cùng. Giô-suê, lúc tuổi già, đưa ra hai bài giảng quan trọng. Ông kêu gọi các lãnh đạo hãy vâng giữ luật pháp Môi-se, gắn bó với Đức Giê-hô-va, và đừng kết bạn hay thờ lạy các thần ngoại (chương 23). Tại Si-chêm (chương 24), ông ôn lại lịch sử cứu chuộc từ Áp-ra-ham đến nay, và đưa ra lựa chọn nổi tiếng: "Hãy chọn ngày nay ai mà mình muốn phục sự... còn ta và nhà ta sẽ phục sự Đức Giê-hô-va" (24:15). Dân sự đáp lại bằng lời tuyên xưng đức tin và lập giao ước mới (24:16-24).

1. Sự Trung Tín của Đức Chúa Trời (Đức Thành Tín): Chủ đề xuyên suốt sách Giô-suê là sự thành tín của Đức Giê-hô-va trong việc giữ lời hứa với các tổ phụ (Sáng Thế Ký 12:7; 15:18-21). Mỗi chiến thắng, mỗi phần đất được phân chia đều là minh chứng cho lời tuyên bố: "Các ngươi đã thấy mọi điều Giê-hô-va Đức Chúa Trời các ngươi đã làm... vì Giê-hô-va Đức Chúa Trời các ngươi vốn chiến đấu cho các ngươi" (23:3). Điều này không phụ thuộc vào sự trọn vẹn của dân Y-sơ-ra-ên, nhưng hoàn toàn dựa trên ân điển và lời hứa của Ngài.

2. Đất Hứa và Sự An Nghỉ: Đất Ca-na-an không chỉ là lãnh thổ vật chất. Trong thần học, nó biểu tượng cho sự an nghỉ (מְנוּחָה, *menuchah*) mà Đức Chúa Trời ban cho dân sự Ngài sau hành trình gian khổ (Giô-suê 1:13, 15; 21:44; 22:4; 23:1). Tân Ước mở rộng khái niệm này, cho thấy sự an nghỉ đời đời trong Chúa Cứu Thế Giê-xu (Hê-bơ-rơ 4:1-11).

3. Sự Thánh Khiết và Sự Phán Xét: Sự tiêu diệt các dân tộc Ca-na-an thường gây thắc mắc. Từ ngữ Hê-bơ-rơ "herem" (חֵרֶם) nghĩa là vật dâng hiến/dành riêng ra để hủy diệt, cho thấy đây là một hành động phán xét thánh của Đức Chúa Trời (9:24; 11:20). Sự gian ác và thờ hình tượng ghê tởm của các dân này đã đạt đến mức đầy trọn (Sáng Thế Ký 15:16). Hành động này cũng nhằm bảo vệ Y-sơ-ra-ên khỏi sự ô uế về thuộc linh, một bài học được minh họa đau đớn qua sự sa ngã của A-can và sau này là toàn thể dân tộc.

4. Vai Trò của Luật Pháp (Torah): Giô-suê được kêu gọi: "Quyển sách luật pháp này chớ xa miệng ngươi, hãy suy gẫm ngày và đêm... vì như vậy ngươi mới được thịnh vượng" (1:8). Thành công của ông gắn liền với sự vâng theo Lời Chúa. Việc công bố luật pháp tại núi Ê-banh (8:30-35) cho thấy việc sở hữu đất hứa phải đi đôi với việc sống theo giao ước.

Sách Giô-suê không phải là bản hướng dẫn chiến tranh, mà là sách giáo khoa về đời sống đức tin. Dưới đây là một số áp dụng thiết thực:

• Đối Diện với Sự Chuyển Tiếp và Thử Thách Mới: Giống như dân Y-sơ-ra-ên đứng trước sông Giô-đanh, Cơ Đốc nhân thường đối mặt với những "vùng đất mới" – một giai đoạn mới, thử thách mới, lời kêu gọi mới. Lời Chúa phán với Giô-suê "Hãy vững lòng bền chí" (1:9) vẫn là lời hứa cho chúng ta ngày nay. Đức Chúa Trời hứa hiện diện cùng chúng ta trong mọi sự chuyển giao của cuộc đời.
• Sống Bởi Đức Tin và Sự Vâng Lời: Những bức tường Giê-ri-cô chỉ sụp đổ khi dân sự vâng lời cách tuyệt đối theo một kế hoạch không dựa trên lý luận con người. Đức tin thật luôn dẫn đến hành động vâng lời, dù đôi khi điều đó có vẻ phi lý trước mắt người đời. Chúng ta được kêu gọi tin cậy và vâng theo Lời Chúa trong từng chi tiết nhỏ nhất.
• Thanh Tẩy "Nơi Ẩn Nấp của Tội Lỗi": Tội lỗi của một người (A-can) đã ảnh hưởng đến cả cộng đồng và cản trở phước hạnh. Trong đời sống cá nhân và Hội Thánh, chúng ta cần can đảm "xử lý tội lỗi" (chương 7), xưng nhận và từ bỏ những điều Chúa ghét, để dòng chảy phước hạnh và chiến thắng được khai thông.
• Ghi Nhớ và Tôn Vinh Công Việc của Chúa: Việc dựng 12 tảng đá tại Ghinh-ganh (chương 4) là một bàn thờ kỷ niệm. Cơ Đốc nhân cần có những "tảng đá kỷ niệm" thuộc linh – qua nhật ký, lời chứng, hay sự suy gẫm – để nhớ lại và kể cho thế hệ sau về những phép lạ, sự giải cứu và sự thành tín của Đức Chúa Trời trong đời mình.
• Lựa Chọn Phục Sự Chúa Mỗi Ngày: Lời kêu gọi "Hãy chọn ngày nay..." (24:15) vang vọng đến hôm nay. Mỗi ngày là một cơ hội để chúng ta tái khẳng định sự trung thành với Đức Chúa Trời, từ chối những "thần" của thế gian (tiền bạc, danh vọng, khoái lạc...), và quyết định rằng "ta và nhà ta sẽ phục sự Đức Giê-hô-va".

Sách Giô-suê kết thúc với một hình ảnh đầy hy vọng: "Y-sơ-ra-ên phục sự Đức Giê-hô-va trọn đời Giô-suê và trọn đời các trưởng lão... là những kẻ đã biết các công việc mà Đức Giê-hô-va đã làm ra cho Y-sơ-ra-ên" (24:31). Thế hệ đã thấy và kinh nghiệm phép lạ của Chúa đã trung tín. Bài học cảnh báo là khi thế hệ mới nổi lên, "chẳng biết Đức Giê-hô-va, cũng chẳng biết các điều Ngài đã làm cho Y-sơ-ra-ên" (Các Quan Xét 2:10), thì sự suy đồi bắt đầu.

Đối với Cơ Đốc nhân ngày nay, sách Giô-suê chỉ về Chúa Giê-xu Christ, Đấng Giô-suê vĩ đại hơn. Ngài dẫn chúng ta vượt qua "sông Giô-đanh" của sự chết và tội lỗi vào "Đất Hứa" của sự sống dồi dào và an nghỉ đời đời trong Ngài. Hành trình đức tin của chúng ta cũng đòi hỏi sự vững lòng, vâng lời, chiến đấu thuộc linh chống lại tội lỗi, và luôn ghi nhớ sự thành tín của Đấng đã hứa: "Ta sẽ chẳng lìa ngươi, chẳng bỏ ngươi đâu" (Giô-suê 1:5b). Hãy bước đi trong đức tin, chiếm hữu từng phần phước hạnh thuộc linh mà Chúa đã hứa, cho đến ngày chúng ta hoàn toàn bước vào sự an nghỉ vĩnh cửu trên Thiên Quốc.