Vua Giê-hô-a-cha trong Kinh Thánh là ai?
Trong lịch sử của dân Y‑sơ‑ra‑ên, cái tên Giê‑hô‑a‑cha xuất hiện hai lần: một vua thuộc vương quốc Giu‑đa và một vua thuộc vương quốc Y‑sơ‑ra‑ên. Cả hai đều được Kinh Thánh ghi lại với những nét tương đồng lẫn khác biệt. Bài viết này sẽ khám phá chi tiết về từng vị vua, bối cảnh lịch sử, những sự kiện liên quan và rút ra những bài học thuộc linh quý giá cho Cơ Đốc nhân ngày nay.
1. Bối Cảnh Lịch Sử: Hai Vương Quốc Chia Rẽ
Sau thời kỳ thịnh vượng dưới sự cai trị của vua Sa‑lô‑môn, vương quốc thống nhất của Y‑sơ‑ra‑ên bị chia đôi vào khoảng năm 930 TCN. Mười bộ tôi phía bắc thành lập vương quốc Y‑sơ‑ra‑ên (còn gọi là vương quốc phía Bắc) với thủ đô là Sa‑ma‑ri. Hai bộ tôi phía nam (Giu‑đa và Bên‑gia‑min) giữ lại vương quốc Giu‑đa với thủ đô là Giê‑ru‑sa‑lem. Cả hai vương quốc đều có những vị vua riêng, và lịch sử của họ được ghi chép chủ yếu trong các sách 1&2 Các Vua và 2 Sử Ký.
Trong dòng lịch sử đó, hai vị vua mang tên Giê‑hô‑a‑cha xuất hiện:
- Giê‑hô‑a‑cha của Giu‑đa (còn gọi là Sa‑lum) – con trai của vua Giô‑si‑a.
- Giê‑hô‑a‑cha của Y‑sơ‑ra‑ên – con trai của vua Giê‑hu.
Cần phân biệt rõ hai nhân vật này vì họ sống ở những thời kỳ khác nhau và có số phận khác biệt.
2. Vua Giê‑hô‑a‑cha của Giu‑đa (2 Các Vua 23:30‑34; 2 Sử Ký 36:1‑4)
a. Thân thế và lên ngôi
Giê‑hô‑a‑cha là con trai thứ tư của vua Giô‑si‑a – vị vua nổi tiếng với cuộc cải cách tôn giáo vĩ đại (2 Các Vua 22‑23). Trong 1 Sử Ký 3:15, danh sách các con trai của Giô‑si‑a được liệt kê: “Giô‑ha‑nan con đầu lòng, Giê‑hô‑gia‑kim con thứ hai, Sê‑đê‑kia con thứ ba, Sa‑lum con thứ tư.” Ở đây Sa‑lum chính là Giê‑hô‑a‑cha (xem Giê‑rê‑mi 22:11). Có thể Giê‑hô‑a‑cha là tên ngai vị, còn Sa‑lum là tên riêng.
Sau khi vua Giô‑si‑a tử trận tại Mê‑ghi‑đô trong cuộc chạm trán với Pha‑ra‑ôn Nê‑cô (2 Các Vua 23:29), dân Giu‑đa đã tôn Giê‑hô‑a‑cha lên làm vua, dù ông không phải con trưởng. Lý do có lẽ vì ông được lòng dân chúng (2 Các Vua 23:30) và có tư tưởng chống lại Ai Cập – điều phù hợp với nguyện vọng của nhiều người sau cái chết của Giô‑si‑a. Ông lên ngôi khi được 23 tuổi và chỉ trị vì 3 tháng tại Giê‑ru‑sa‑lem (2 Các Vua 23:31).
b. Tính cách và việc làm
Kinh Thánh đánh giá ngắn gọn về ông: “Người làm điều ác trước mặt Đức Giê‑hô‑va, y như các tổ phụ người đã làm.” (2 Các Vua 23:32). Cụ thể hơn, trong thời gian ngắn ngủi đó, ông đã khôi phục lại các thần tượng mà cha mình đã phá hủy, đưa dân Giu‑đa trở lại con đường thờ hình tượng.
c. Bị lưu đày và cái chết
Pha‑ra‑ôn Nê‑cô của Ai Cập, sau chiến thắng ở Cạt‑kê‑mít và Mê‑ghi‑đô, đã tiến quân về phía bắc để hỗ trợ người Át‑sy‑ri chống lại Ba‑by‑lôn. Trên đường đi, ông ta dừng chân ở Ra‑bát (thuộc Am‑môn) và triệu tập Giê‑hô‑a‑cha đến. Tại đây, Pha‑ra‑ôn bắt giữ Giê‑hô‑a‑cha, phế truất ông và bắt ông phải đóng cống nạp nặng nề cho Ai Cập. Sau đó, Nê‑cô lập Ê‑li‑a‑kim (anh của Giê‑hô‑a‑cha) lên làm vua, đổi tên thành Giê‑hô‑gia‑kim (2 Các Vua 23:34). Giê‑hô‑a‑cha bị giải về Ai Cập và qua đời tại đó (2 Các Vua 23:34). Điều này ứng nghiệm lời tiên tri của Giê‑rê‑mi: “Về Sa‑lum, con trai Giô‑si‑a, vua Giu‑đa, đã kế vị Giô‑si‑a, cha mình, và đã ra khỏi nơi nầy, thì Đức Giê‑hô‑va phán như vầy: Người sẽ không trở về đó nữa; nhưng người sẽ chết tại nơi mình bị đày, chẳng còn thấy xứ nầy nữa.” (Giê‑rê‑mi 22:11‑12).
d. Ý nghĩa tên gọi
Tên Giê‑hô‑a‑cha (יְהוֹאָחָז, Yəhô’āḥāz) trong tiếng Hê‑bơ‑rơ có nghĩa là “Đức Giê‑hô‑va đã nắm giữ”. Thật trớ trêu khi vị vua mang tên này lại không để Chúa nắm giữ đời mình, mà đi theo đường lối riêng, dẫn đến kết cục bi thảm.
3. Vua Giê‑hô‑a‑cha của Y‑sơ‑ra‑ên (2 Các Vua 13:1‑9)
a. Thân thế và lên ngôi
Giê‑hô‑a‑cha là con trai của vua Giê‑hu – người đã tiêu diệt nhà A‑háp và thiết lập vương triều mới (2 Các Vua 10). Ông lên ngôi tại Sa‑ma‑ri và trị vì 17 năm (2 Các Vua 13:1). Niên đại ước tính khoảng năm 814‑798 TCN.
b. Tính cách và việc làm
Giống như vua Giê‑hô‑a‑cha của Giu‑đa, Kinh Thánh nói về ông: “Người làm điều ác trước mặt Đức Giê‑hô‑va, và phạm tội của Giê‑rô‑bô‑am, con trai Nê‑bát, tức là tội đã gây cho Y‑sơ‑ra‑ên phạm tội; người chẳng từ bỏ tội ấy.” (2 Các Vua 13:2). Điều đó có nghĩa ông tiếp tục thờ lạy các con bò vàng tại Bê‑tên và Đan, duy trì sự thờ hình tượng do Giê‑rô‑bô‑am I thiết lập.
c. Sự trừng phạt của Đức Giê‑hô‑va
Vì tội thờ hình tượng, Đức Giê‑hô‑va đã phó dân Y‑sơ‑ra‑ên vào tay Ha‑xa‑ên, vua Sy‑ri (A‑ram), và con trai ông là Bên‑Ha‑đát. Quân Sy‑ri tàn phá đất nước, giết hại nhiều người và để lại chỉ còn “50 lính kỵ, 10 xe, và 10.000 lính bộ” (2 Các Vua 13:7). Tình cảnh cực kỳ khốn khổ.
d. Lời cầu nguyện và sự thương xót của Đức Chúa Trời
Trong cơn hoạn nạn, Giê‑hô‑a‑cha đã kêu cầu Đức Giê‑hô‑va. Kinh Thánh ghi: “Giê‑hô‑a‑cha cầu xin Đức Giê‑hô‑va, và Đức Giê‑hô‑va nhậm lời người, vì thấy vua Sy‑ri hà hiếp Y‑sơ‑ra‑ên là thể nào.” (2 Các Vua 13:4). Đức Chúa Trời đã ban cho họ một “người giải cứu” (có thể là vua A‑sýt‑ri, hoặc chính vua Giô‑ách – con của Giê‑hô‑a‑cha, hay tiên tri Ê‑li‑sê) để giải thoát họ khỏi tay người Sy‑ri. Tuy nhiên, dù được cứu, họ vẫn không từ bỏ tội thờ lạy hình tượng (2 Các Vua 13:6).
e. Cái chết và di sản
Giê‑hô‑a‑cha qua đời và được chôn ở Sa‑ma‑ri. Con trai ông là Giô‑ách lên kế vị (2 Các Vua 13:9). Điều đáng chú ý là trong suốt triều đại của Giê‑hô‑a‑cha, tiên tri Ê‑li‑sê vẫn còn sống và về sau đã có vai trò quan trọng trong việc giúp vua Giô‑ách đánh thắng Sy‑ri (2 Các Vua 13:14‑19).
f. Ý nghĩa tên gọi
Cũng mang tên “Đức Giê‑hô‑va đã nắm giữ”, Giê‑hô‑a‑cha của Y‑sơ‑ra‑ên đã kinh nghiệm được lòng thương xót của Chúa khi cầu xin Ngài. Dù cuộc đời ông không hoàn toàn ngay thẳng, nhưng Chúa vẫn đáp lời kêu cầu – điều đó cho thấy Ngài thành tín và giàu lòng thương xót.
4. So Sánh và Bài Học Thuộc Linh
a. Điểm tương đồng
- Cả hai đều làm điều ác trước mặt Đức Giê‑hô‑va, tiếp tục thờ lạy hình tượng.
- Họ đều phải đối mặt với hậu quả của tội lỗi: một bị lưu đày, một bị ngoại bang áp bức.
- Cả hai đều là những mắt xích trong dòng lịch sử dẫn đến sự phán xét cuối cùng của Đức Chúa Trời đối với hai vương quốc (Y‑sơ‑ra‑ên bị lưu đày năm 722 TCN, Giu‑đa năm 586 TCN).
b. Điểm khác biệt
- Giê‑hô‑a‑cha của Giu‑đa chỉ trị vì 3 tháng và bị lật đổ bởi ngoại bang, chết nơi đất khách. Giê‑hô‑a‑cha của Y‑sơ‑ra‑ên trị vì lâu hơn (17 năm) và chết tại quê nhà.
- Giê‑hô‑a‑cha của Y‑sơ‑ra‑ên đã kêu cầu Chúa và được Ngài nhậm lời, trong khi không thấy ghi nhận Giê‑hô‑a‑cha của Giu‑đa cầu nguyện.
- Dù được cứu, Giê‑hô‑a‑cha của Y‑sơ‑ra‑ên không từ bỏ tội lỗi, nên phước hạnh không trọn vẹn.
c. Những bài học chính
1. Tội lỗi luôn dẫn đến hậu quả đau thương. Dù là vua hay dân thường, “tiền công của tội lỗi là sự chết” (Rô-ma 6:23). Các vua này đã chọn con đường bất tuân, và hậu quả là mất nước, mất ngai vàng, và đau khổ.
2. Đức Chúa Trời sẵn sàng thương xót khi chúng ta kêu cầu Ngài. Qua trường hợp vua Y‑sơ‑ra‑ên, ta thấy dù ông không hoàn toàn ăn năn, nhưng tiếng kêu cứu của ông đã khiến Chúa động lòng thương. Điều này nhắc nhở chúng ta: trong bất kỳ hoàn cảnh nào, hãy chạy đến với Chúa, vì Ngài là Đấng hay thương xót.
3. Ăn năn phải đi kèm với sự thay đổi. Dân Y‑sơ‑ra‑ên dù được giải cứu vẫn không từ bỏ tội thờ hình tượng, nên sau này họ tiếp tục bị đoán phạt. Điều này cho thấy sự ăn năn thật phải dẫn đến sự thay đổi đời sống, quay lưng với tội lỗi và hướng về Chúa.
4. Chúa vẫn hành động để hoàn thành kế hoạch cứu rỗi. Dù các vua này thất bại, Đức Chúa Trời vẫn giữ lời hứa với Đa‑vít và đưa dòng dõi đến với Chúa Giê‑xu Christ – Vua trên muôn vua. Lịch sử của họ là một phần trong bức tranh lớn về sự cứu chuộc.
5. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
Những câu chuyện về vua Giê‑hô‑a‑cha không chỉ là chuyện xưa, mà còn mang nhiều giá trị thực tiễn cho chúng ta ngày nay:
a. Sống vâng lời Chúa mỗi ngày: Hãy xem xét đời sống mình có đi theo ý Chúa không. Đừng như Giê‑hô‑a‑cha của Giu‑đa, chỉ trong ba tháng ngắn ngủi đã làm điều ác và đánh mất cơ hội. Mỗi ngày là một cơ hội để chúng ta lựa chọn đi theo Chúa.
b. Chạy đến với Chúa trong lúc khó khăn: Khi gặp thử thách, hãy nhớ đến vua Giê‑hô‑a‑cha của Y‑sơ‑ra‑ên – ông đã kêu cầu và được Chúa đáp lời. Hãy tin cậy rằng Chúa luôn lắng nghe tiếng kêu của con dân Ngài.
c. Ăn năn thật và từ bỏ tội lỗi: Đừng chỉ cầu xin Chúa giúp đỡ mà vẫn ôm giữ những thói quen tội lỗi. Hãy thành thật xưng tội với Chúa, nhận sự tha thứ nhờ huyết của Chúa Giê‑xu, và quyết tâm bước đi trong sự thánh khiết.
d. Nhìn xa hơn hoàn cảnh trước mắt: Cả hai vị vua đều không nhìn thấy bàn tay tể trị của Đức Chúa Trời trong lịch sử. Chúng ta cần nhận biết rằng Chúa đang làm việc ngay cả trong những thời điểm đen tối nhất, và Ngài có kế hoạch tốt lành cho những ai yêu mến Ngài (Rô-ma 8:28).
e. Truyền lại di sản đức tin: Vua Giê‑hô‑a‑cha của Y‑sơ‑ra‑ên đã truyền ngôi cho con là Giô‑ách. Dù đời ông không trọn vẹn, nhưng con trai ông sau này đã có những nỗ lực tái lập sự thờ phượng Chúa (dù chưa triệt để). Điều này nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm dạy dỗ con cái trong đường lối Chúa, để thế hệ sau có thể kinh nghiệm phước hạnh lớn hơn.
Kết Luận
Vua Giê‑hô‑a‑cha trong Kinh Thánh là hai nhân vật khác nhau, với những nét riêng biệt nhưng cùng minh họa cho một chân lý: con người thường lìa bỏ Chúa và gánh lấy hậu quả, nhưng Đức Chúa Trời vẫn thành tín và sẵn sàng thương xót khi chúng ta kêu cầu Ngài. Cuối cùng, mọi lịch sử đều hướng về Chúa Giê‑xu Christ – Vua vĩ đại, Đấng đã nắm giữ chúng ta trong tay Ngài và ban cho sự sống đời đời. Ước mong mỗi chúng ta học tập từ những bài học này để sống đẹp lòng Chúa mỗi ngày.