Vua Giê-hu trong Kinh Thánh
Trong dòng chảy lịch sử của các vương quốc Y-sơ-ra-ên và Giu-đa, Vua Giê-hu nổi lên như một nhân vật đầy kịch tính và phức tạp. Ông được Đức Chúa Trời trực tiếp xức dầu qua tiên tri để thực hiện một cuộc thanh tẩy đẫm máu, nhưng cuối cùng lại không đi trọn con đường vâng lời Ngài. Cuộc đời của Giê-hu, được ghi chép tỉ mỉ trong 2 Các Vua 9-10, là một nghiên cứu case study sâu sắc về sự nhiệt thành có chọn lọc, sự vâng lời một phần, và hậu quả tai hại của việc thờ phượng lai căng. Bài viết này sẽ khám phá toàn diện về con người, sứ mạng, thành công và thất bại của Giê-hu dưới ánh sáng của Lời Chúa.
Để hiểu Giê-hu, chúng ta phải quay lại thời kỳ đen tối dưới triều đại của Vua A-háp và Hoàng hậu Giê-sa-bên. A-háp, con trai Ôm-ri, đã làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va hơn hết thảy các vua trước mình (1 Các Vua 16:30). Ông lấy Giê-sa-bên, con gái vua dân Si-đôn, và đi hầu việc thần Ba-anh, lập một bàn thờ và miễu thờ cho Ba-anh tại Sa-ma-ri (1 Các Vua 16:31-32). Sự thờ lạy hình tượng này đã đẩy cả dân Y-sơ-ra-ên vào tội lỗi nghiêm trọng. Đức Chúa Trời đã sai tiên tri Ê-li đối đầu với sự bội đạo này trên núi Cạt-mên (1 Các Vua 18), tuyên bố sự đoán phạt sẽ giáng trên nhà A-háp (1 Các Vua 21:20-24). Bối cảnh này là nền tảng cho sứ mạng mà Giê-hu sẽ nhận lãnh.
Sau khi Ê-li được cất lên trời, Ê-li-sê, môn đồ của ông, tiếp tục chức vụ. Trong 2 Các Vua 9:1-13, chúng ta chứng kiến một cảnh tượng đầy kịch tính: Ê-li-sê gọi một người trong bọn môn đồ tiên tri và truyền lệnh: “Hãy thắt lưng, cầm lấy ve dầu này trong tay ngươi, và đi đến Ra-mốt trong Ga-la-át.” Người ấy được lệnh tìm Giê-hu, con trai Giô-sa-phát, cháu Nim-si, xức dầu cho người và tuyên bố: “Đức Giê-hô-va phán như vầy: Ta xức dầu cho ngươi làm vua trên Y-sơ-ra-ên.” Sau đó là mệnh lệnh rõ ràng: “Ngươi sẽ đánh giết nhà A-háp, chủ ngươi, để ta báo huyết cho các tôi tớ ta, là các tiên tri, và huyết của hết thảy tôi tớ Đức Giê-hô-va đổ ra bởi tay Giê-sa-bên” (2 Các Vua 9:6-7).
Từ “xức dầu” trong tiếng Hê-bơ-rơ là *māšaḥ* (משח), có nghĩa là chà xát hoặc bôi dầu, biểu tượng cho việc được biệt riêng và ban quyền năng cho một chức vụ thiêng liêng. Giê-hu được xức dầu không phải bởi ý người, mà bởi mệnh lệnh trực tiếp của Đức Giê-hô-va để thực thi sự phán xét công bình của Ngài trên sự tà ác có hệ thống. Đây là nền tảng thần học quan trọng cho mọi hành động sau này của ông.
Được xức dầu, Giê-hu lập tức hành động với một sự nhiệt thành mãnh liệt và quyết liệt. Chuỗi hành động của ông được mô tả tuần tự:
- Giết Vua Giô-ram (Joram) của Y-sơ-ra-ên: Giô-ram, con trai A-háp, đang hồi phục vết thương tại Gít-rê-ên. Giê-hu điều khiển chiến xa cách điên cuồng (“điên cuồng” – từ Hê-bơ-rơ *mišgaʿ* có nghĩa là sự điên cuồng hoặc nhiệt thành cuồng tín) đến Gít-rê-ên. Tại đó, trước sự chứng kiến của A-ha-xi-a vua Giu-đa (cháu A-háp), Giê-hu giương cung bắn Giô-ram “xuyên qua trái tim” (2 Các Vua 9:24).
- Giết Vua A-ha-xi-a của Giu-đa: A-ha-xi-a chạy trốn nhưng bị thương và chết sau đó, hoàn thành lời tiên tri về sự đoán phạt trên dòng dõi A-háp (2 Các Vua 9:27-29).
- Giết Hoàng Hậu Giê-sa-bên: Đây là hành động mang tính biểu tượng mạnh mẽ. Giê-sa-bên, biểu tượng của sự tà ác và thờ cúng hình tượng, đã trang điểm và nhìn xuống từ cửa sổ, thách thức Giê-hu. Giê-hu ra lệnh ném bà xuống, và thây bà bị ngựa giày đạp, ứng nghiệm lời tiên tri kinh khủng của Ê-li (1 Các Vua 21:23, 2 Các Vua 9:33-37).
- Diệt Trừ Hết Thảy Nhà A-háp và Các Thân Hữu: Giê-hu viết thư cho các quan trưởng ở Sa-ma-ri, buộc họ chém đầu 70 con trai của A-háp và gửi đầu họ đến cho ông tại Gít-rê-ên (2 Các Vua 10:1-10). Ông cũng giết tất cả anh em của A-ha-xi-a và những người có liên hệ với nhà A-háp (2 Các Vua 10:11-14).
- Tiêu Diệt Những Kẻ Thờ Ba-anh: Đây có lẽ là đỉnh điểm trong sứ mạng thanh tẩy của Giê-hu. Ông dùng mưu kế, giả vờ tổ chức một đại lễ tế trọng thể cho Ba-anh, tập hợp hết thảy các tiên tri, đầy tớ, và thầy tế lễ của Ba-anh vào đền thờ. Sau đó, ông ra lệnh cho 80 quân canh giết hết họ, phá hủy trụ thờ và biến đền thờ Ba-anh thành nhà xí (2 Các Vua 10:18-27). Kinh Thánh ghi: “Giê-hu diệt khỏi Y-sơ-ra-ên thần Ba-anh vậy.”
Sau những hành động quyết liệt này, Đức Giê-hô-va phán với Giê-hu: “Bởi vì ngươi đã làm rất kỹ càng điều ngươi lấy làm đẹp lòng ta, và đã làm cho nhà A-háp y theo mọi điều ở trong lòng ta, nên con trai ngươi sẽ ngồi trên ngôi Y-sơ-ra-ên cho đến đời thứ tư” (2 Các Vua 10:30).
Cụm từ “làm rất kỹ càng” trong tiếng Hê-bơ-rơ là *hêṭîḇ lāʿăśôṯ* (הֵיטַיב לַעֲשׂוֹת), hàm ý làm cách tốt đẹp, chu đáo và trọn vẹn. Trong phạm vi sứ mạng được giao – đoán phạt nhà A-háp và loại trừ sự thờ Ba-anh – Giê-hu đã vâng lời cách triệt để. Vì điều này, ông nhận được một phước hạnh đặc biệt: dòng dõi ông sẽ cai trị đến đời thứ tư (được ứng nghiệm qua các vua Giô-a-cha, Giô-ách, Giê-rô-bô-am II, và Xa-cha-ri). Đây là một sự công nhận thiêng liêng quan trọng.
Tuy nhiên, ngay sau lời khen ngợi, Kinh Thánh đưa ra một nhận xét phê phán nghiêm khắc: “Song Giê-hu không cẩn thận hết sức đi theo luật pháp của Giê-hô-va Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên; người chẳng từ bỏ tội của Giê-rô-bô-am, tức tội đã gây cho Y-sơ-ra-ên phạm tội” (2 Các Vua 10:31).
Cụm từ “cẩn thận hết sức” là *šāmar lāleḵeṯ* (שָׁמַר לָלֶכֶת) – nghĩa là gìn giữ, tuân theo một cách hết lòng. Sự thất bại của Giê-hu nằm ở chỗ ông dừng lại nửa chừng. Ông nhiệt thành tiêu diệt sự thờ phượng ngoại giáo Ba-anh (thứ từ Si-đôn), nhưng lại dung túng và duy trì “tội của Giê-rô-bô-am” – đó là việc thờ hai con bò con vàng tại Bê-tên và Đan, cùng một hệ thống thầy tế lễ không thuộc dòng Lê-vi (1 Các Vua 12:26-33). Đây là một hình thức thờ phượng Đức Giê-hô-va bị bóp méo, lai căng, thuận tiện về chính trị nhưng ghê tởm về thuộc linh. Giê-hu đã chọn con đường thỏa hiệp để củng cố quyền lực chính trị ở phía bắc, mà từ bỏ việc đưa dân sự trở về với sự thờ phượng chân thật tại Giê-ru-sa-lem.
Hậu quả là: “Trong đời đó, Đức Giê-hô-va khởi giảm bớt địa phận Y-sơ-ra-ên” (2 Các Vua 10:32). Dù nhà Giê-hu được hứa tồn tại lâu dài, vương quốc của ông ngay lập tức bị suy yếu và thu hẹp bởi sự xâm lấn của Ha-xa-ên, vua Sy-ri. Sự trừng phạt đã bắt đầu ngay trong đời ông vì sự không trọn vẹn của ông.
Cuộc đời Vua Giê-hu không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà còn là một tấm gương phản chiếu nhiều bài học thuộc linh sâu sắc cho chúng ta ngày nay.
1. Sự Nhiệt Thành Phải Được Dẫn Dắt Bởi Lẽ Thật Toàn Vẹn: Giê-hu nhiệt thành nhưng thiếu sự khôn ngoan và sự hiểu biết trọn vẹn về ý muốn Chúa. Ông dừng lại ở việc phá hủy điều xấu mà không xây dựng điều tốt, diệt trừ tà giáo nhưng không khôi phục chân giáo. Chúng ta có thể nhiệt thành trong một lĩnh vực phục vụ (truyền giáo, bài trừ tội lỗi) nhưng lại thờ ơ hoặc thỏa hiệp trong lĩnh vực khác (đời sống gia đình, tính chính trực, sự thờ phượng cá nhân). Sứ đồ Phao-lô cầu nguyện cho tín hữu Phi-líp được “sự hiểu biết và sự phân biệt mọi sự” (Phi-líp 1:9-10) đi kèm với tình yêu thương.
2. Nguy Cơ Của Sự Thờ Phượng Lai Căng và Thuận Tiện: “Tội của Giê-rô-bô-am” là tội thay thế sự thờ phượng chân thật mà Đức Chúa Trời đã thiết lập (tại Giê-ru-sa-lem, với các thầy tế lễ Lê-vi) bằng một hình thức thờ phượng thuận tiện hơn về địa lý và chính trị (Bê-tên, Đan), dù vẫn nhân danh Đức Giê-hô-va. Ngày nay, Hội Thánh phải cảnh giác với việc “cập nhật” hay “thích nghi” sự thờ phượng, giáo lý và đạo đức theo văn hóa thế tục, làm mờ nhạt đi sự thánh khiết và chân lý độc nhất của Phúc Âm. Chúa Giê-xu phán: “Đức Chúa Trời là thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy” (Giăng 4:24).
3. Sự Vâng Lời Một Phần Không Đủ: Giê-hu vâng lời trong sứ mạng lớn (giết nhà A-háp) nhưng bất tuân trong mệnh lệnh căn bản (trung tín với giao ước). Đối với chúng ta, vâng lời Chúa trong những việc lớn lao (chức vụ, dâng hiến) không bù đắp cho sự bất tuân trong những điều nhỏ nhặt (tính nóng giận, lời nói độc địa, sự thiếu tha thứ). Chúa Giê-xu dạy: “Ai trung tín trong việc rất nhỏ, cũng trung tín trong việc lớn” (Lu-ca 16:10).
4. Được Chúa Dùng Không Đồng Nghĩa Với Việc Được Chúa Chấp Nhận Trọn Vẹn: Giê-hu được Chúa dùng như một công cụ phán xét, nhận được lời hứa về phần thưởng trần tục, nhưng cuối cùng đời sống cá nhân và di sản thuộc linh của ông lại bị đánh giá là thiếu sót. Điều này nhắc nhở chúng ta đừng bao giờ tự mãn với những thành công trong chức vụ hay sự công nhận từ con người. Mục tiêu tối thượng là nghe được lời Chúa phán: “Hỡi đầy tớ ngay lành trung tín kia, được lắm” (Ma-thi-ơ 25:21).
Vua Giê-hu đứng trong lịch sử như một tượng đài của sự mâu thuẫn: một nhà cải cách nhiệt thành nhưng nửa vời, một công cụ của sự phán xét nhưng lại là đối tượng của sự phán xét, một người nhận lời hứa nhưng lại đánh mất cơ hội để lại một di sản thuộc linh vĩ đại. Ông nhổ cỏ dại nhưng không gieo giống tốt.
Là Cơ Đốc nhân sống dưới giao ước mới trong Đấng Christ, chúng ta được kêu gọi sống một đời sống trọn vẹn, không phải bằng sức nhiệt thành nóng nảy và chọn lọc của con người, mà bằng sự vâng phục yêu thương được Thánh Linh cảm động. Chúa Giê-xu Christ, Đấng hoàn toàn vâng lời cho đến chết trên thập tự giá, là hình mẫu trọn vẹn của chúng ta. Hãy để câu chuyện của Giê-hu thúc giục chúng ta xét lại lòng mình: Chúng ta có đang duy trì bất kỳ “tượng bò con vàng” nào – những sự thỏa hiệp, thờ phượng lai căng, hoặc sự vâng lời một phần – trong đời sống mình không? Ước nguyện chúng ta có thể nói như sứ đồ Phao-lô: “Tôi đã đánh trận tốt lành, đã xong sự chạy, đã giữ được đức tin” (2 Ti-mô-thê 4:7), không chỉ bắt đầu trong nhiệt thành, mà còn kết thúc trong sự trung tín trọn vẹn.