Giê-hô-gia-đa là ai trong Kinh Thánh?

Trong lịch sử Y-sơ-ra-ên, có những nhân vật âm thầm nhưng lại đóng vai trò then chốt trong việc gìn giữ giao ước và đưa dân tộc trở lại với Đức Giê-hô-va. Một trong những nhân vật như vậy là thầy tế lễ Giê-hô-gia-đa. Tên ông trong tiếng Hê-bơ-rơ (יְהוֹיָדָע, Yehôyada) mang ý nghĩa sâu sắc: “Giê-hô-va biết” hoặc “Được Giê-hô-va nhận biết”. Cuộc đời và chức vụ của ông là một minh chứng hùng hồn về đức tin, lòng can đảm và sự trung tín trong một thời kỳ đen tối của vương quốc Giu-đa. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá cuộc đời, chức vụ và di sản thuộc linh của thầy tế lễ vĩ đại này, dựa trên các phân đoạn chính trong 2 Sử Ký 22-24 và 2 Các Vua 11-12.

Để hiểu được tầm vóc của Giê-hô-gia-đa, chúng ta phải đặt ông vào bối cảnh hỗn loạn sau triều đại của vua Giô-ram và vua A-cha-xia. Nữ hoàng A-tha-li, mẹ của vua A-cha-xia, sau khi con trai bị giết, đã “chổi dậy diệt cả dòng giống của nhà vua Giu-đa” (2 Sử Ký 22:10). Bà là con gái của vua A-háp và hoàng hậu Giê-sa-bên ở Y-sơ-ra-ên, mang theo sự thờ lạy Ba-anh và tà thần vào Giu-đa. Hành động tàn sát hoàng tộc của bà nhằm tiêu diệt dòng dõi Đa-vít, qua đó xóa bỏ lời hứa giao ước của Đức Chúa Trời (2 Sa-mu-ên 7:12-16). Đây là một trong những thời điểm đen tối nhất, khi ngai vàng Đa-vít tưởng chừng đã bị dập tắt.

1. Hành Động Can Đảm: Giấu Và Bảo Vệ Giô-ách (2 Sử Ký 22:11-12)

Giữa cơn hỗn loạn và sự chết chóc, Giê-hô-gia-đa, với tư cách là thầy tế lễ thượng phẩm (theo 2 Các Vua 11:4, 9), đã cùng với vợ là Giô-sê-ba, em gái của vua A-cha-xia, thực hiện một hành động can đảm phi thường. Giô-sê-ba “lấy trộm Giô-ách, con trai của A-cha-xia, khỏi vòng các vương tử bị giết, và để nó với vú nó trong phòng ngủ” (2 Sử Ký 22:11). Cả hai đã giấu đứa trẻ sơ sinh, hoàng tử hợp pháp cuối cùng, trong “nhà Đức Chúa Trời” suốt sáu năm, trong khi A-tha-li cai trị đất nước. Hành động này không chỉ là một âm mưu chính trị, mà còn là một hành động đức tin. Họ tin rằng Đức Chúa Trời sẽ gìn giữ lời hứa của Ngài về dòng dõi Đa-vít. “Nhà Đức Chúa Trời” lúc này không chỉ là nơi thờ phượng, mà trở thành thành lũy bảo vệ cho lời hứa giao ước.

2. Cuộc Đảo Chánh Thần Thượng: Lập Vua và Lập Lại Giao Ước (2 Sử Ký 23)

Đến năm thứ bảy, Giê-hô-gia-đa đã “làm cho mình nên mạnh” (2 Sử Ký 23:1). Ông liên minh khôn ngoan với các quan đầu đội, những người Canh-đề và các trưởng tộc. Ông đưa họ vào “nhà Đức Chúa Trời” và lập một giao ước với họ, sau đó cho họ xem hoàng tử Giô-ách. Kế hoạch được vạch ra tỉ mỉ, chia thành ba đạo quân bảo vệ nhà vua trong ngày lễ lên ngôi (2 Các Vua 11:5-8). Hành động trung tâm của Giê-hô-gia-đa là trao “những cây giáo và khiên lớn của vua Đa-vít” từ trong đền thờ cho các vệ binh (2 Sử Ký 23:9). Những binh khí này mang tính biểu tượng, nhắc nhở về giao ước và sự bảo vệ của Đức Chúa Trời dành cho Đa-vít.

Khi Giô-ách được xức dầu và tôn làm vua, dân sự reo lên: “Vua vạn tuế!” (2 Các Vua 11:12). A-tha-li nghe thấy tiếng reo hò và đến đền thờ. Bà thấy vua đứng trên cột theo lệ thường, các quan đầu đội và kẻ thổi kèn ở bên cạnh vua, còn cả dân sự trong xứ đều vui mừng và thổi kèn. Giê-hô-gia-đa ra lệnh: “Hãy đem nó ra ngoài hàng quân, hễ ai theo nó, khá dùng gươm giết đi” (2 Sử Ký 23:14). Sự thờ lạy Ba-anh và chế độ độc tài của A-tha-li chính thức chấm dứt.

3. Lập Lại Giao Ước: Giữa Đức Chúa Trời, Vua Và Dân Sự

Sau đó, Giê-hô-gia-đa thực hiện một hành động có ý nghĩa thần học sâu sắc: “Giê-hô-gia-đa lập giao ước với cả dân sự và với vua, để chúng làm dân của Đức Giê-hô-va” (2 Sử Ký 23:16). Ông không chỉ khôi phục ngai vàng, mà quan trọng hơn, là khôi phục mối quan hệ giao ước. Dân sự đồng lòng đi đến đền thờ Ba-anh, phá đổ bàn thờ, hình tượng và giết Ma-than, thầy tế lễ Ba-anh, trước các bàn thờ (2 Sử Ký 23:17). Việc này ứng nghiệm nguyên tắc trong Phục Truyền Luật Lệ Ký 13:6-9 về việc tiêu diệt sự thờ lạy hình tượng.

Giê-hô-gia-đa cũng “lập các ban thứ trong nhà Đức Giê-hô-va” theo sự sắp đặt của Đa-vít (2 Sử Ký 23:18), khôi phục sự thờ phượng chân chính. Mọi việc được tiến hành với trật tự và sự vâng lời Lời Chúa.

1. Người Cố Vấn Trung Tín Cho Vua Trẻ (2 Sử Ký 24:2-3)

Kinh Thánh chép: “Giô-ách làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va trọn đời thầy tế lễ Giê-hô-gia-đa” (2 Các Vua 12:2). Trong tiếng Hê-bơ-rơ, cụm từ “trọn đời” (כָּל־יְמֵ֣י, kol-yemey) nhấn mạnh đến sự ảnh hưởng liên tục và toàn diện. Vua Giô-ách “làm điều thiện” chỉ khi ông ở dưới sự dẫn dắt thuộc linh của Giê-hô-gia-đa. Thầy tế lễ già đã làm nhiều hơn một chính khách; ông là một người cha thuộc linh, một người thầy và người hướng dẫn. Ông thậm chí còn chọn hai người vợ cho vua (2 Sử Ký 24:3), thể hiện vai trò thân cận và sự quan tâm đến mọi mặt của đời sống nhà vua.

2. Dự Án Trọng Đại: Sửa Sang Đền Thờ (2 Sử Ký 24:4-14)

Một trong những thành tựu lớn dưới thời cố vấn của Giê-hô-gia-đa là việc sửa sang đền thờ. Vua Giô-ách nảy lòng muốn tu bổ đền thờ. Giê-hô-gia-đa đã lập một cái rương, đặt bên ngoài cổng đền thờ để dân chúng dâng hiến (2 Các Vua 12:9). Công việc được tiến hành với sự trung thực tuyệt đối: “Những kẻ coi sóc công việc… cứ phát tiền cho thợ mộc và thợ xây… không buộc chúng phải khai trình” (2 Các Vua 12:15). Điều này cho thấy sự tin cậy và tính liêm chính mà Giê-hô-gia-đa đã gây dựng trong hệ thống.

“Giê-hô-gia-đa trở về già, tuổi đã cao, rồi qua đời; lúc người thác, được một trăm ba mươi tuổi” (2 Sử Ký 24:15-16). Cái chết của ông được ghi nhận với sự tôn kính đặc biệt: “Người ta chôn người trong thành Đa-vít chung với các vua” – một vinh dự hiếm có cho một thầy tế lễ, vì công lao “người có công với Đức Chúa Trời và đền thờ của Ngài”.

Tuy nhiên, bi kịch xảy ra ngay sau đó. Sau khi Giê-hô-gia-đa qua đời, “các quan trưởng Giu-đa đến yết kiến vua và cúi lạy người” (2 Sử Ký 24:17). Họ xúi giục vua từ bỏ sự thờ phượng Đức Giê-hô-va để quay lại thờ lạy tà thần. Vua Giô-ách, không còn người cố vấn trung tín, đã nghe theo. Điều này cho thấy đức tin của vua không phải là đức tin cá nhân, mà là đức tin mượn, phụ thuộc vào nhân cách vững vàng của Giê-hô-gia-đa.

Tệ hơn nữa, khi Xa-cha-ri, con trai của Giê-hô-gia-đa, được Đức Thánh Linh cảm động mà nói tiên tri cáo trách tội lỗi của dân sự, vua Giô-ách đã không nhớ đến ân nghĩa của cha người là Giê-hô-gia-đa, mà truyền lệnh ném đá Xa-cha-ri ngay trong hành lang đền thờ (2 Sử Ký 24:20-22). Sự phản bội này đã dẫn đến sự trừng phạt từ Đức Chúa Trời và cuối cùng là cái chết bi thảm của chính vua Giô-ách (2 Sử Ký 24:23-25).

1. Vai Trò Của Người Cố Vấn Và Môn Đồ Hóa (Discipleship): Cuộc đời Giê-hô-gia-đa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc có người dẫn dắt thuộc linh trưởng thành, vững vàng trong đức tin (Tít 2:2-8). Mỗi tín hữu trẻ cần một “Giê-hô-gia-đa” – người sẵn sàng che chở, dạy dỗ và đồng hành. Đồng thời, mỗi tín hữu trưởng thành cũng được kêu gọi trở thành một “Giê-hô-gia-đa” cho thế hệ sau, đầu tư thời gian và sự khôn ngoan để gây dựng đức tin cho họ (2 Ti-mô-thê 2:2).

2. Can Đảm Đứng Vững Cho Lẽ Thật Trong Thời Điểm Nguy Nan: Giê-hô-gia-đa đã hành động khi lẽ thật bị đe dọa, dòng dõi của Đấng Mê-si sắp bị tiêu diệt. Ngày nay, Cơ Đốc nhân được kêu gọi can đảm bảo vệ lẽ thật của Phúc Âm (Giu-đe 1:3), dám sống khác biệt và lên tiếng cho công lý trong một thế giới đạo đức suy đồi.

3. Sự Nguy Hiểm Của Đức Tin “Mượn” Và “Phụ Thuộc”: Sự sa ngã của vua Giô-ách cảnh báo chúng ta về một đức tin không có nền tảng cá nhân vững chắc trên Lời Chúa và mối tương giao riêng với Chúa. Đức tin thật phải được xây dựng trên nền tảng “vàng, bạc, báu thạch” của chính mối quan hệ với Đấng Christ (1 Cô-rinh-tô 3:11-13).

4. Di Sản Trung Tín Quan Trọng Hơn Tuổi Tác: Giê-hô-gia-đa phục vụ trung tín cho đến tuổi già (130 tuổi). Ông để lại một di sản là sự vâng lời và tái lập giao ước. Điều này khích lệ các tín hữu cao niên tiếp tục dùng kinh nghiệm, sự khôn ngoan và lời cầu nguyện để phục vụ Hội Thánh (Thi thiên 92:14-15).

5. Trách Nhiệm Gìn Giữ Và Truyền Lại Sự Thờ Phượng Chân Chính: Giê-hô-gia-đa đã khôi phục trật tự thờ phượng theo Lời Chúa. Chúng ta có trách nhiệm bảo vệ sự trong sạch của sự thờ phượng trong Hội Thánh, đảm bảo rằng Chúa Giê-xu Christ luôn là trung tâm, chứ không phải các hình thức, nghi lễ hay cá nhân (Giăng 4:23-24).

Giê-hô-gia-đa, người mang tên “Được Giê-hô-va nhận biết”, quả thật đã sống xứng đáng với danh hiệu đó. Ông là một cây cột vững chắc trong cơn bão lịch sử, một người gìn giữ lời hứa khi mọi hy vọng dường như đã tắt. Ông không tìm kiếm vinh quang cho riêng mình, nhưng tìm kiếm sự vinh hiển của Đức Chúa Trời và sự thiết lập vương quyền hợp pháp của dòng dõi Đa-vít. Thông qua ông, chúng ta thấy hình bóng của Đấng Trung Bảo vĩ đại sau này là Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã đến để giải cứu dân Ngài khỏi sự thống trị của tội lỗi và Sa-tan, thiết lập một giao ước mới đời đời (Hê-bơ-rơ 8:6).

Cuộc đời Giê-hô-gia-đa mời gọi mỗi chúng ta xét lại: Chúng ta đang đóng vai trò gì trong việc gìn giữ, truyền đạt và sống theo lẽ thật của Phúc Âm cho thế hệ hôm nay và mai sau? Nguyện xin Chúa dấy lên nhiều “Giê-hô-gia-đa” trong thời đại chúng ta, những người can đảm, trung tín và hết lòng tìm kiếm vương quốc của Đức Chúa Trời.