Vua Giô-tham Trong Kinh Thánh
Trong dòng chảy lịch sử của các vị vua Giu-đa, Giô-tham là một nhân vật nổi bật với một di sản phức tạp. Ông không phải là vị vua vĩ đại nhất, cũng không phải là kẻ tồi tệ nhất, nhưng cuộc đời và triều đại của ông để lại những bài học sâu sắc về đức tin, trách nhiệm, sự trung tín và hậu quả của việc không dứt khoát với Chúa. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá cuộc đời Vua Giô-tham dựa trên các sách Sử Ký và Các Vua, phân tích những thành tựu, thất bại thuộc linh và rút ra những ứng dụng thiết thực cho Cơ Đốc nhân ngày nay.
I. Thân Thế và Bối Cảnh Lịch Sử của Vua Giô-tham
Giô-tham (trong tiếng Hê-bơ-rơ: יוֹתָם, Yotam, có nghĩa là "CHÚA là trọn vẹn" hoặc "CHÚA đã bày tỏ sự trọn vẹn") là con trai của Vua Ô-xia (còn gọi là A-xa-ria) và là vua thứ 11 của Vương quốc Giu-đa. Ông bắt đầu cai trị vào khoảng năm 750 TCN và trị vì tổng cộng 16 năm (2 Các Vua 15:33, 2 Sử Ký 27:1).
Một điểm đặc biệt trong lịch sử của Giô-tham là ông đã nhiếp chính trong một thời gian dài khi cha mình, Vua Ô-xia, bị phung. Sách 2 Sử Ký 26:21 ghi: "Ô-xia bị phung cho đến ngày qua đời; và vì bị phung, phải ở trong một nhà riêng, cách ra khỏi nhà Đức Giê-hô-va. Giô-tham, con trai người, quản trị cung vua, và xét đoán dân sự của đất." Điều này cho thấy Giô-tham được huấn luyện và chuẩn bị cho vai trò lãnh đạo từ rất sớm, học biết cả gương sáng lẫn bài học cảnh tỉnh từ người cha tài ba nhưng sau cùng vì kiêu ngạo mà bị Đức Chúa Trời đánh phạt (2 Sử Ký 26:16).
II. Một Triều Đại của Những Hành Động Đúng và Công Trình Xây Dựng
Sách Sử Ký, với góc nhìn thần học rõ ràng, dành hẳn một chương (2 Sử Ký 27) để ghi lại những việc làm của Giô-tham, và bản đánh giá tổng thể là rất tích cực.
1. Đánh Giá Tổng Quan Từ Kinh Thánh:
2 Sử Ký 27:2 chép: "Người làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va, y theo mọi điều Ô-xia, cha người, đã làm;" và câu 6 kết luận: "Vậy, Giô-tham được cường thạnh, bởi vì người đi đường chánh đáng trước mặt Đức Giê-hô-va, là Đức Chúa Trời mình." Cụm từ "làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va" (trong tiếng Hê-bơ-rơ: וַיַּעַשׂ הַיָּשָׁר בְּעֵינֵי יְהוָה, vaya'as hayashar be'enei Adonai) là công thức đánh giá cao nhất dành cho các vua Giu-đa. Điều này đặt ông vào hàng ngũ với các vua như Đa-vít, Giô-sa-phát và Ê-xê-chia.
2. Những Công Trình Xây Dựng và Chiến Tranh:
Giô-tham được mô tả là một vị vua có tầm nhìn và năng lực trong lĩnh vực xây dựng và quân sự:
- Xây cất: "Người xây cửa trên của đền Đức Giê-hô-va, và xây nhiều trên tường thành Ô-phên. Người cũng xây những thành trong miền núi Giu-đa, và đền đài cùng những tháp ở trong rừng" (2 Sử Ký 27:3-4). Việc xây "cửa trên" (có thể là cổng phía Bắc, quan trọng nhất của đền thờ) cho thấy ông quan tâm đến việc thờ phượng Chúa. Các thành lũy thể hiện sự quan tâm đến an ninh quốc gia.
- Chiến thắng quân sự: Ông đánh bại vua Am-môn, bắt họ triều cống trong ba năm liền (2 Sử Ký 27:5). Điều này cho thấy Đức Chúa Trời ban phước và khiến ông được "cường thạnh" (câu 6) vì sự trung tín của mình.
III. Điểm Thiếu Sót Lớn Nhất: "Dân Chúng Còn Hư Đối"
Tuy nhiên, bức tranh không hoàn toàn hoàn hảo. Sách 2 Các Vua 15:35 đưa ra một chi tiết quan trọng mà sách Sử Ký không nhắc đến: "Người làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va, và làm theo trọn mọi điều Ô-xia, cha người, đã làm. Dầu vậy, người không dỡ các nơi cao; dân sự còn tế lễ và xông hương trên các nơi cao."
Đây là điểm mấu chốt trong việc đánh giá Giô-tham. Từ "nơi cao" (tiếng Hê-bơ-rơ: בָּמוֹת, bamot) chỉ những tế đàn trên đồi, ban đầu có thể dùng để thờ phượng CHÚA, nhưng thường bị nhiễm các thực hành ngoại giáo của người Ca-na-an và trở thành cớ vấp phạm. Mặc dù cá nhân Giô-tham trung tín, ông đã thiếu sự quyết đoán và lãnh đạo thuộc linh cần thiết để cải cách toàn diện, dẹp bỏ những sự thờ phượng sai lầm trong dân chúng. Ông lo cho cấu trúc đền thờ (cửa trên) nhưng lại không thanh tẩy tấm lòng và thói quen thờ phượng lệch lạc của dân sự. Sự thất bại này có lẽ bắt nguồn từ: 1. Chủ nghĩa cá nhân trong đức tin: Ông lo giữ mình đúng, nhưng không dám đối đầu để dẫn dắt dân sự. 2. E ngại phản ứng của dân chúng: Việc dỡ bỏ các nơi cao có thể gây ra sự bất mãn, vì nó đã trở thành một phần văn hóa và tập quán lâu đời. 3. Thiếu sự quyết liệt: Trái ngược với các vua cải cách sau này như Ê-xê-chia và Giô-si-a, những người triệt để phá hủy các nơi cao.
IV. Bài Học Từ Sự Tương Phản: Giô-tham và Cha Ông là Ô-xia
Kinh Thánh liên tục so sánh Giô-tham với cha mình, Ô-xia. Cả hai đều bắt đầu tốt, "làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va". Tuy nhiên, kết cục của họ khác nhau. Ô-xia, dù có nhiều thành tựu quân sự và xây dựng lớn, cuối cùng lại trở nên kiêu ngạo, tự tiện vào đền thờ dâng hương - một việc chỉ dành cho thầy tế lễ - và bị Đức Chúa Trời đánh phạt bằng bệnh phung cho đến chết (2 Sử Ký 26:16-21).
Giô-tham dường như đã học được bài học từ sự sa ngã của cha. Ông không phạm vào tội kiêu ngạo xâm phạm chức vụ tế lễ. Ông tiếp tục những công trình xây dựng của cha nhưng dường như với một tinh thần khiêm nhường hơn, biết rằng sức mạnh thật sự đến từ việc "đi đường chánh đáng trước mặt Đức Giê-hô-va" (2 Sử Ký 27:6). Tuy nhiên, ông lại thất bại trong một phương diện khác: không dẫn dắt dân sự ra khỏi tội lỗi tập thể. Cha ông thất bại trong đời sống cá nhân, còn ông thất bại trong trách nhiệm lãnh đạo cộng đồng.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Cuộc đời Vua Giô-tham không chỉ là một ghi chép lịch sử, mà là một tấm gương phản chiếu nhiều khía cạnh trong hành trình đức tin của chúng ta.
1. Tầm Quan Trọng của Đời Sống Cá Nhân Trung Tín:
Điều đầu tiên Đức Chúa Trời đánh giá là cá nhân Giô-tham "làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va". Trước khi muốn thay đổi thế giới, chúng ta phải để Chúa thay đổi và làm chủ đời sống riêng tư của mình. Sự trung tín trong những điều nhỏ, trong cách sống hằng ngày là nền tảng của mọi ảnh hưởng thuộc linh. "Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm" (1 Cô-rinh-tô 10:31).
2. Nguy Cơ của "Đức Tin Cá Nhân Hóa" Thái Quá:
Bài học lớn nhất từ Giô-tham là mối nguy khi chúng ta giữ đức tin của mình trong "bong bóng" cá nhân hoặc gia đình. Chúng ta có thể siêng năng đi nhà thờ, đọc Kinh Thánh, cầu nguyện (như Giô-tham xây cửa đền thờ), nhưng lại thờ ơ, ngại ngùng, hoặc thiếu dũng cảm để đối diện và góp phần chữa lành những "nơi cao" trong cộng đồng, Hội Thánh địa phương, hay xã hội của mình. "Nơi cao" ngày nay có thể là những truyền thống trái với Lời Chúa, những tư tưởng thế tục đang len lỏi vào Hội Thánh, hay những bất công trong xã hội mà chúng ta lựa chọn im lặng.
3. Trách Nhiệm Thuộc Linh Theo Chức Vị:
Giô-tham là vua, có thẩm quyền và trách nhiệm dẫn dắt dân sự. Tương tự, mỗi Cơ Đốc nhân đều có phạm vi ảnh hưởng của mình: làm cha mẹ, làm người lãnh đạo nhóm, làm chủ, làm nhân viên... Chúng ta được kêu gọi không chỉ sống tốt, mà còn dẫn dắt người khác đến sự vâng phục Chúa. "Hãy đi dạy dỗ muôn dân... dạy họ giữ hết cả mọi điều mà ta đã truyền cho các ngươi" (Ma-thi-ơ 28:19-20).
4. Sự Cần Thiết của Lòng Can Đảm và Quyết Đoán:
Việc "không dỡ các nơi cao" phản ánh sự do dự, sợ gây sốc, sợ mất lòng. Đời sống đức tin đòi hỏi sự can đảm để đối diện và dẹp bỏ những điều không đẹp ý Chúa, dù chúng có vẻ "vô hại" hay đã trở thành "truyền thống". "Vì Đức Chúa Trời chẳng ban cho chúng ta tâm thần nhút sợ, bèn là tâm thần mạnh mẽ, có tình thương yêu và có tiết độ" (2 Ti-mô-thê 1:7).
Kết Luận
Vua Giô-tham là một hình ảnh đầy đủ về một Cơ Đốc nhân chân chính nhưng chưa trọn vẹn. Ông được Đức Chúa Trời ban phước vì sự trung tín cá nhân, nhưng di sản của ông bị phai mờ bởi sự thất bại trong việc thanh tẩy đời sống thờ phượng của cả dân tộc. Ông nhắc nhở chúng ta rằng đức tin chân thật phải thể hiện cả trong sự thánh khiết cá nhân lẫn trong trách nhiệm cộng đồng. Là con cái Chúa ngày nay, chúng ta được kêu gọi học theo mặt tích cực của Giô-tham: sống ngay thẳng, xây dựng đời sống mình trên nền tảng Lời Chúa, và tìm kiếm sức mạnh từ Ngài. Đồng thời, chúng ta phải vượt qua giới hạn của ông: can đảm dùng ảnh hưởng Chúa ban để dẫn dắt người khác, dẹp bỏ mọi "nơi cao" của tội lỗi và sự thờ phượng sai lạc trong phạm vi Chúa đặt để chúng ta. Hãy cầu xin Chúa ban cho chúng ta một đời sống không chỉ "làm điều thiện" trước mặt Ngài, mà còn dẫn dắt nhiều người cùng bước đi trên con đường chánh đáng ấy.
"Hãy cố gắng để được Đức Chúa Trời ưng thuận, như kẻ làm công không chỗ trách được, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật." (2 Ti-mô-thê 2:15).