Gamaliel là ai trong Kinh Thánh?

Trong bức tranh rộng lớn của Tân Ước, có những nhân vật xuất hiện thoáng qua nhưng để lại dấu ấn sâu sắc về sự khôn ngoan, công bằng và sự quan phòng kỳ diệu của Đức Chúa Trời. Một trong những nhân vật như vậy là Gamaliel. Tuy chỉ được nhắc đến vài lần trong sách Công vụ, nhưng vai trò và lời nói của ông đã trở thành một nguyên tắc quan trọng cho Hội Thánh và cho mỗi Cơ đốc nhân trong việc phân định ý muốn của Đức Chúa Trời giữa một thế giới đầy biến động. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá thân thế, vai trò, và di sản thuộc linh của Gamaliel dựa trên nền tảng Kinh Thánh, kết hợp với bối cảnh lịch sử và ngôn ngữ nguyên thủy.

Gamaliel được nhắc đến trong Công vụ 5:34 và Công vụ 22:3. Trong nguyên ngữ Hy Lạp, tên ông là Γαμαλιήλ (Gamaliēl), bắt nguồn từ tiếng Hê-bơ-rơ גַּמְלִיאֵל (Gamli’el), có nghĩa là “phần thưởng của Đức Chúa Trời” hoặc “Đức Chúa Trời đã ban thưởng”. Tên này phản ánh một sự kỳ vọng về ân điển và sự ban cho từ Đấng Tối Cao.

Kinh Thánh xác định rõ ông là một người Pha-ri-si (Φαρισαῖος - Pharisaios), một giáo sư luật (νομοδιδάσκαλος - nomodidaskalos), và được mọi người kính trọng (Công vụ 5:34). Theo truyền thống Do Thái, đây chính là Rabban Gamaliel I (the Elder), cháu nội của giáo sư luật lừng danh Hillel. Ông thuộc về trường phái Hillel, nổi tiếng với cách giải nghĩa luật pháp ôn hòa và nhân ái hơn so với trường phái Shammai khắt khe. Vị thế của ông trong Hội đồng Công luận (Sanhedrin) – cơ quan tối cao của người Do Thái thời đó – cho thấy uy tín và học vấn xuất chúng của ông. Sự hiện diện của một người như vậy trong câu chuyện của Hội Thánh buổi ban đầu là một chi tiết đầy ý nghĩa.

Phân đoạn quan trọng nhất về Gamaliel nằm ở Công vụ 5:33-39. Bối cảnh là các sứ đồ bị bắt vì rao giảng về Đức Chúa Jêsus và bị đem ra trước Hội đồng Công luận. Họ bị đánh đòn và cấm không được nhân danh Đức Chúa Jêsus mà giảng dạy. Tuy nhiên, các sứ đồ đã đáp lại: “Chúng ta phải vâng lời Đức Chúa Trời hơn là vâng lời người ta” (Công vụ 5:29). Câu trả lời này khiến Hội đồng “tức giận và muốn giết các sứ đồ” (Công vụ 5:33).

Trong giây phút căng thẳng và đầy nguy hiểm ấy, Gamaliel đã đứng lên. Hành động “đứng dậy” (ἀναστὰς - anastas) mang ý nghĩa trang trọng, thể hiện sự can đảm và uy quyền. Ông truyền lệnh đưa các sứ đồ ra ngoài tạm thời (Công vụ 5:34). Đây là một động thái khôn ngoan, tạo không gian để Hội đồng suy xét lý trí, không bị chi phối bởi cảm xúc giận dữ trước mặt các bị cáo.

Sau đó, ông đưa ra một bài phân tích lịch sử và một nguyên tắc bất hủ:

“Hỡi người Y-sơ-ra-ên, hãy cẩn thận về điều các ngươi toan làm cho những người nầy... Vì đã có lần Thê-đa dấy lên, tự xưng mình là ai, có độ bốn trăm người theo hắn; nhưng hắn bị giết, và cả thảy những kẻ theo hắn đều tan lạc, hết thảy chẳng còn gì. Kế sau hắn, về thời kỳ tu sổ dân, có Giu-đa người Ga-li-lê dấy lên, rủ theo mình một đoàn dân đông; hắn cũng bị giết, và cả thảy những kẻ theo hắn đều tản lạc. Bây giờ, ta nói cùng các ngươi: Hãy lánh xa những người nầy, để mặc họ; vì nếu mưu toan hay việc nầy ra bởi loài người, thì sẽ bị phá hủy. Nhưng nếu bởi Đức Chúa Trời, thì các ngươi không thể phá hủy được, lại còn sợ e các ngươi nhận lấy sự chống trả với Đức Chúa Trời chăng.” (Công vụ 5:35-39)

Lời can gián của Gamaliel dựa trên hai ví dụ lịch sử: Thê-đa và Giu-đa người Ga-li-lê. Cả hai phong trào này đều do con người khởi xướng và đã thất bại tan tành. Từ đó, ông rút ra nguyên lý thần học then chốt: Công việc thuộc loài người sẽ tự hủy diệt; công việc thuộc Đức Chúa Trời thì không thể bị ngăn cản. Nguyên tắc này không chỉ cứu mạng các sứ đồ lúc bấy giờ mà còn trở thành một kim chỉ nam cho mọi thời đại.

Lần xuất hiện thứ hai của Gamaliel là qua lời kể của Sứ đồ Phao-lô. Khi bị bắt tại Giê-ru-sa-lem và có cơ hội biện hộ trước mặt đám đông, Phao-lô đã nói:

“Ta vốn là người Giu-đa, sanh tại thành Tạt-sơ, thuộc xứ Si-li-si, nhưng nuôi tại thành nầy, học nơi chân Gamaliel, được dạy một cách nghiêm ngặt về luật pháp của tổ phụ, sốt sắng vì Đức Chúa Trời như các ngươi đều là ngày nay.” (Công vụ 22:3)

Cụm từ “học nơi chân Gamaliel” (πεπαιδευμένος παρὰ τοὺς πόδας Γαμαλιήλ - pepaideumenos para tous podas Gamaliēl) là một thành ngữ Do Thái, chỉ việc được giáo dục chính thức và trực tiếp từ một bậc thầy uy tín. Điều này cho thấy Phao-lô (khi còn là Sau-lơ) đã được hưởng nền giáo dục kinh luật ưu tú nhất thời bấy giờ. Sự am hiểu Kinh Cựu Ước sâu sắc, phương pháp lập luận chặt chẽ, và khả năng hùng biện của Phao-lô trong các thư tín và bài giảng, phần nào có được nhờ sự đào tạo từ Gamaliel. Đây là một sự sắp đặt đầy quan phòng của Đức Chúa Trời, trang bị cho vị sứ đồ cho dân Ngoại một trí tuệ sắc bén để sau này bảo vệ và trình bày Phúc Âm cách vững vàng.

Mặc dù Kinh Thánh không trực tiếp ghi nhận Gamaliel trở thành một môn đồ của Chúa Giê-xu, nhưng di sản ông để lại qua lời nói và người học trò của mình là vô giá. Dưới đây là những bài học thực tiễn chúng ta có thể áp dụng:

1. Sự Khôn Ngoan Đến Từ Trên: Gamaliel thể hiện sự khôn ngoan không phải là thủ đoạn chính trị, mà là sự nhận biết giới hạn của con người và tôn trọng chủ quyền của Đức Chúa Trời. Ông khuyên “hãy cẩn thận” và “hãy lánh xa… để mặc”. Đôi khi, hành động khôn ngoan nhất của Cơ đốc nhân không phải là tấn công hay vội vàng phán xét, mà là bình tĩnh quan sát, cầu nguyện và nhận biết bàn tay Đức Chúa Trời đang hành động (Châm ngôn 3:5-6).

2. Nguyên Tắc Phân Định Thuộc Linh: Nguyên tắc “bởi loài người hay bởi Đức Chúa Trời” là công cụ phân định quan trọng. Trong đời sống, Hội Thánh, hay cá nhân, khi đứng trước một phong trào, một giáo lý mới, hay một quyết định lớn, chúng ta cần xem xét: Điều này có thực sự đến từ Chúa và làm vinh hiển Ngài không? Nó có đem lại sự sống, sự hiệp một chân chính, và kết quả lâu dài không? Hay nó chỉ dựa trên cảm xúc, danh tiếng cá nhân, và sẽ sớm phai tàn? (Ma-thi-ơ 7:15-20).

3. Lòng Can Đảm Trong Sự Kính Trọng: Gamaliel đã can đảm nói lên tiếng nói ôn hòa giữa một đám đông đang sục sôi giận dữ. Ông làm điều đó với thẩm quyền và sự tôn trọng (“Hỡi người Y-sơ-ra-ên”). Cơ đốc nhân được kêu gọi nói lẽ thật trong tình yêu thương (Ê-phê-sô 4:15), can đảm bênh vực cho điều đúng ngay cả khi nó không được lòng đa số.

4. Vai Trò Của Người Dạy Dỗ và Cố Vấn: Gamaliel, với tư cách một giáo sư, đã để lại ảnh hưởng sâu sắc lên Phao-lô. Điều này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc dạy dỗ Lời Chúa cách trung thực và nghiêm túc. Một lời dạy dỗ khôn ngoan có thể định hình nên những công cụ quý giá cho vương quốc Đức Chúa Trời nhiều thế hệ sau (2 Ti-mô-thê 2:2).

5. Tin Cậy Vào Chủ Quyền Tuyệt Đối Của Đức Chúa Trời: Lời của Gamaliel cuối cùng là một lời tuyên xưng về quyền năng tối thượng của Đức Chúa Trời. “Nếu bởi Đức Chúa Trời, thì các ngươi không thể phá hủy được.” Bài học này an ủi chúng ta trong những lúc Hội Thánh gặp khó khăn, bách hại. Công việc của Đức Chúa Trời, dù bị chống đối, vẫn sẽ đứng vững và phát triển theo cách và thời điểm của Ngài.

Gamaliel, “phần thưởng của Đức Chúa Trời”, xuất hiện như một nhân vật công bình và khôn ngoan trong một thời khắc then chốt của lịch sử Hội Thánh. Ông không chỉ là một nhà lãnh đạo tôn giáo được kính nể, mà còn là một công cụ trong tay Đức Chúa Trời để bảo vệ các sứ đồ và gián tiếp chuẩn bị cho chức vụ của Phao-lô. Nguyên tắc phân định của ông vang vọng lời của Chúa Giê-xu: “Chẳng cây nào mà Cha ta trên trời đã không trồng thì phải bị nhổ đi” (Ma-thi-ơ 15:13).

Là Cơ đốc nhân ngày nay, chúng ta được mời gọi sống với sự khôn ngoan như “con rắn”, đơn sơ như “chim bò câu” (Ma-thi-ơ 10:16), luôn tìm kiếm và tin cậy vào chương trình bất khả chiến bại của Đức Chúa Trời. Câu chuyện về Gamaliel nhắc nhở chúng ta rằng, ngay cả trong những môi trường phức tạp nhất, Đức Chúa Trời vẫn có những con người và những phương cách của Ngài để bảo vệ và thúc đẩy công việc Tin Lành của Ngài. Hãy vững lòng tin cậy nơi Ngài, Đấng khởi làm công việc lành trong chúng ta, chắc sẽ làm trọn cho đến ngày của Đức Chúa Jêsus Christ (Phi-líp 1:6).