Gaius trong Kinh Thánh
Trong hành trình khám phá Tân Ước, chúng ta thường gặp những cái tên nổi bật như Phao-lô, Phi-e-rơ, hay Giăng. Tuy nhiên, có những nhân vật dù ít được nhắc đến hơn nhưng lại để lại những bài học sâu sắc và những dấu ấn không thể phai mờ trong lịch sử Hội Thánh ban đầu. Một trong những cái tên như vậy là Gaius. Tên này xuất hiện trong nhiều bối cảnh khác nhau, khiến không ít độc giả thắc mắc: Đây là một người hay nhiều người? Họ là ai và đóng vai trò gì trong công cuộc Phúc Âm? Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ dựa trên Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925 (Bản Truyền Thống), cùng với sự tham chiếu ngôn ngữ gốc, để làm sáng tỏ chân dung và bài học thuộc linh từ những con người mang tên Gaius.
Trước hết, cần hiểu rằng "Gaius" (tiếng Hy Lạp: Γάϊος, Gaios) là một tên Latinh rất phổ biến trong thời kỳ Đế chế La Mã, tương đương với tên "John" hay "David" ngày nay. Do đó, việc có nhiều người trong Hội Thánh đầu tiên cùng mang tên này là điều dễ hiểu. Trong bối cảnh Kinh Thánh, chúng ta gặp ít nhất ba nhân vật khác biệt mang tên Gaius, mỗi người đều gắn liền với sứ đồ Phao-lô hoặc Giăng.
Nhân vật Gaius đầu tiên được nhắc đến trong I Cô-rinh-tô 1:14: "Tôi tạ ơn Đức Chúa Trời, vì tôi chưa làm phép báp-têm cho một người nào trong anh em, mà chỉ trừ Cơ-rết-phe và Gaius."
Đoạn Kinh Thánh này cho thấy Gaius là một trong những tín đồ đầu tiên tại Cô-rinh-tô trực tiếp được chính sứ đồ Phao-lô làm báp-têm. Điều này thiết lập một mối liên hệ cá nhân rất đặc biệt giữa hai người. Không dừng lại ở đó, trong Rô-ma 16:23, Phao-lô viết: "Gaius, là người tôi trọ ở nhà, và là kẻ tiếp đãi cả Hội thánh, chào anh em..."
Phân tích từ ngữ Hy Lạp cho thấy chữ "trọ" (ξένος, xenos) không chỉ có nghĩa là "ở tạm" mà còn mang sắc thái "khách lạ được tiếp đón". Chữ "tiếp đãi" (ὁ ξένος, ho xenos) ở đây nhấn mạnh vai trò một người chủ nhà hiếu khách. Gaius này không chỉ mở cửa nhà riêng cho Phao-lô, mà còn cho cả Hội Thánh địa phương nhóm họp. Nhà của ông trở thành trung tâm sinh hoạt, thờ phượng, và giảng dạy cho cả cộng đồng tín đồ tại Cô-rinh-tô. Điều này cho thấy ông là một người có địa vị xã hội nhất định (có khả năng sở hữu một ngôi nhà đủ rộng) và quan trọng hơn, có một tấm lòng rộng mở và hào phóng vì công việc Chúa.
Nhân vật Gaius thứ hai được đề cập trong Công-vụ các Sứ-đồ 19:29, trong cuộc náo loạn tại Ê-phê-sô: "Cả thành đều rối loạn, và dân chúng ùa nhau đến nhà hát, bắt Gaius và A-ri-tạc, là người Ma-xê-đoan, bạn đồng hành với Phao-lô, mà kéo đi."
Và một lần nữa trong Công-vụ 20:4, liệt kê những người đồng hành với Phao-lô: "Số là, có Sô-ba-tê, con Bi-ru, ở Bê-rê, A-ri-tạc và Sê-cun-đu, người Tê-sa-lô-ni-ca; Gaius, người Đẹt-bơ, và Ti-mô-thê; còn Ti-chi-cơ và Trô-phim, hai người ở cõi A-si."
Gaius này được mô tả là "người Đẹt-bơ" (Derbe) và là "người Ma-xê-đoan". Điều này cho thấy ông có gốc gác từ vùng Derbe thuộc tỉnh Galati (xem Công-vụ 14:20), và có thể là người gốc Hy Lạp (không phải Do Thái). Ông là một nhà truyền giáo đồng hành, sẵn sàng đối mặt với nguy hiểm, thậm chí bị bắt giữ và có nguy cơ tử vì đạo trong cuộc bạo loạn tại Ê-phê-sô. Gaius này đại diện cho hình ảnh một tín đồ can đảm, trung thành và hy sinh trong chức vụ truyền giáo xuyên văn hóa.
Đây có lẽ là nhân vật Gaius được mô tả chi tiết nhất và để lại nhiều bài học thiết thực nhất. Toàn bộ thư 3 Giăng được viết cho một người tên Gaius. Sứ đồ Giăng mở đầu: "Trưởng lão đạt cho Gaius yêu dấu, mà tôi thật yêu trong lẽ thật." (3 Giăng 1:1).
Từ "yêu dấu" (ἀγαπητὸς, agapētos) và cụm "trong lẽ thật" (ἐν ἀληθείᾳ, en alētheia) cho thấy mối quan hệ không chỉ thân thiết về tình cảm mà còn được xây dựng vững chắc trên nền tảng của lẽ thật Phúc Âm.
Sứ đồ Giăng đã dành những lời khen ngợi chân thành và đẹp đẽ nhất cho Gaius:
"Hỡi kẻ rất yêu dấu, tôi cầu nguyện cho anh được thạnh vượng trong mọi sự, và được khỏe mạnh phần xác anh, cũng như đã được thạnh vượng về phần linh hồn anh vậy. Vì tôi đã rất vui mừng khi có anh em đến đây, làm chứng về anh vẫn giữ lẽ thật, và về cách ăn ở của anh vẫn theo lẽ thật. Tôi không có sự vui mừng nào lớn hơn mà nghe rằng con cái mình đi trong lẽ thật." (3 Giăng 1:2-4)
Điểm nổi bật ở Gaius này là đời sống nhất quán giữa đức tin và hành động. Ông "giữ lẽ thật" và "đi trong lẽ thật". Trong tiếng Hy Lạp, "đi" (περιπατεῖν, peripatein) ám chỉ toàn bộ lối sống, cách cư xử thường nhật. Đức tin của Gaius không chỉ là tín điều trong trí óc, mà là hiện thực sống động trong từng bước đi, quyết định và mối quan hệ của ông.
Nhưng có lẽ đức tính được ca ngợi nhiều nhất của Gaius chính là lòng hiếu khách và sự hỗ trợ thực tế cho các nhà truyền giáo lưu động. Giăng viết:
"Hỡi kẻ rất yêu dấu, anh làm việc trung tín trong việc anh đã tiếp đãi anh em, dầu những người ấy là khách lạ. Họ đã làm chứng về sự yêu thương của anh tại trước mặt Hội thánh. Anh sẽ làm phước cho họ cách xứng đáng, khi tiễn bước họ lên đường vì cớ Chúa; vì ấy là vì danh Ngài mà họ ra đi, chẳng nhận lãnh gì của người ngoại đạo. Ấy vậy, chúng ta phải tiếp đãi những người thể ấy, hầu cho chúng ta được cùng làm việc với họ vì lẽ thật." (3 Giăng 1:5-8)
Ông không chỉ tiếp đãi những người ông quen biết, mà còn mở lòng với cả "những người là khách lạ" (ξένους, xenous). Hành động này mang rủi ro, nhưng xuất phát từ lòng yêu mến Chúa và sự dấn thân vì "lẽ thật". Giăng gọi đây là việc "trung tín" (πιστόν, piston) và khẳng định rằng hỗ trợ như vậy chính là "cùng làm việc với họ vì lẽ thật". Gaius, dù có thể không phải là một nhà giảng luận lưu động, nhưng qua sự hiếu khách và hỗ trợ vật chất, đã trở thành một cộng sự không thể thiếu trong công cuộc truyền bá Phúc Âm.
Một câu hỏi thú vị được đặt ra: Gaius trong 3 Giăng có phải là một trong hai Gaius kia không? Dựa trên bằng chứng Kinh Thánh, điều này khó xảy ra. Gaius ở Cô-rinh-tô gắn liền với Phao-lô và Hội Thánh tại đó. Gaius trong 3 Giăng lại là người rất thân thiết với sứ đồ Giăng và có vẻ như thuộc về một Hội Thánh trong vùng ảnh hưởng của Giăng (có thể ở Tiểu Á). Sự khác biệt về văn phong, bối cảnh và mối quan hệ khiến chúng ta tin rằng đây là ba nhân vật riêng biệt.
Tuy nhiên, điều kỳ diệu là dù là ba con người khác nhau, họ lại chia sẻ những đức tính giống nhau một cách đáng kinh ngạc: Lòng hiếu khách, sự trung tín với Phúc Âm, và tinh thần hỗ trợ thực tế cho công việc Chúa. Điều này không phải ngẫu nhiên, mà cho thấy đây chính là những phẩm chất căn cốt được Đức Thánh Linh tác động trong đời sống những tín đồ chân chính thuộc mọi thời đại. Họ là những "cột trụ thầm lặng" mà nếu không có họ, công việc của các sứ đồ sẽ vô cùng khó khăn.
Chân dung của các Gaius trong Kinh Thánh không phải là những hình mẫu xa vời, mà là những bài học sống động cho mọi tín đồ:
1. Sống Lời Chúa Cách Nhất Quán (Đi Trong Lẽ Thật): Như Gaius trong 3 Giăng, đời sống chúng ta phải là một chứng nhân toàn vẹn. Đức tin phải được thể hiện qua cách chúng ta đối xử với gia đình, đồng nghiệp, cách chúng ta quản lý tài chính, và sử dụng thời gian. Sự nhất quán giữa điều chúng ta tuyên xưng và điều chúng ta sống là bằng chứng mạnh mẽ nhất về quyền năng của Phúc Âm.
2. Mở Rộng Cửa Nhà Và Cửa Lòng (Thực Hành Hiếu Khách Cơ Đốc): Chức vụ "tiếp đãi" không bao giờ lỗi thời. Điều này có thể là mở nhà cho nhóm nhỏ, tiếp đón mục sư thăm viếng, mời một người mới đến nhà thờ dùng bữa, hay đơn giản là một ly cà phê lắng nghe. Trong một thế giới ngày càng lạnh lùng và cá nhân chủ nghĩa, tấm lòng và ngôi nhà hiếu khách của Cơ Đốc nhân trở thành một "tiền đồn của tình yêu thương".
3. Trở Thành Cộng Sự Trung Tín (Hỗ Trợ Công Việc Chúa Thực Tế): Không phải ai cũng được kêu gọi lên giảng đài, nhưng mọi người đều có thể trở nên "Gaius" - một người hỗ trợ trung tín. Sự hỗ trợ có thể là lời cầu nguyện, đóng góp tài chính cho công việc truyền giáo, phục vụ thực tế trong Hội Thánh địa phương, hoặc khích lệ những người đang hầu việc Chúa. Khi làm điều này, chúng ta được kể là "cùng làm việc với họ vì lẽ thật" (3 Giăng 1:8).
4. Can Đảm Trong Nghịch Cảnh: Như Gaius người Ma-xê-đoan, đời sống theo Chúa có thể dẫn đến sự chống đối, hiểu lầm, hoặc thậm chí nguy hiểm. Can đảm không phải là không sợ hãi, mà là vâng lời Chúa bất chấp sợ hãi. Sự hiện diện và lòng trung thành của chúng ta trong thử thách chính là một lời chứng hùng hồn.
Gaius trong Kinh Thánh, dù là một hay nhiều nhân vật, đã để lại cho chúng ta một di sản quý giá: Đó là hình ảnh của một Cơ Đốc nhân bình thường sống một đời sống phi thường trong ân điển Chúa. Họ không viết sách, không lập giáo hội, nhưng họ yêu mến lẽ thật, mở rộng cửa nhà, và nâng đỡ bàn tay của những người hầu việc. Họ là những viên gạch nền vững chắc, âm thầm nhưng thiết yếu, xây dựng nên Vương Quốc của Đức Chúa Trời.
Ước mong mỗi chúng ta, qua nghiên cứu này, được cảm động để trở nên một "Gaius" trong thế hệ của mình: chân thật, hiếu khách, trung tín và can đảm, hầu cho qua đời sống chúng ta, nhiều người được tiếp trợ, lẽ thật được rao truyền, và Danh Chúa được vinh hiển.
"Vì Đức Chúa Trời chẳng phải là không công bình mà bỏ quên công việc và lòng yêu thương của anh em đã tỏ ra vì danh Ngài, trong khi anh em đã hầu việc các thánh đồ và hiện nay đang còn hầu việc nữa." (Hê-bơ-rơ 6:10).