Thang Nhu Cầu Của Abraham Maslow Và Cái Nhìn Từ Kinh Thánh
Trong lĩnh vực tâm lý học nhân văn, thang nhu cầu của Abraham Maslow (Maslow’s hierarchy of needs) là một mô hình nổi tiếng, mô tả hành trình của con người từ những nhu cầu cơ bản nhất như thức ăn, nước uống cho đến đỉnh cao là sự “tự thể hiện bản thân” (self-actualization). Là những Cơ đốc nhân, chúng ta không thể không đặt câu hỏi: Lý thuyết thuần túy nhân bản này có hài hòa với cái nhìn siêu nhiên của Kinh Thánh về con người, mục đích sống và sự thỏa mãn tối thượng hay không? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu phân tích từng tầng nhu cầu dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời, khám phá cả những điểm giao thoa lẫn những khác biệt căn bản, và cuối cùng, chỉ ra con đường “thỏa mãn” đích thực mà Chúa Giê-xu Christ ban cho.
Giới Thiệu Về Thang Nhu Cầu Maslow Và Bối Cảnh Kinh Thánh
Abraham Maslow (1908-1970) cho rằng con người được thúc đẩy bởi một hệ thống nhu cầu có thứ bậc, thường được mô tả như một kim tự tháp. Từ dưới lên trên bao gồm: (1) Nhu cầu sinh lý (Physiological), (2) Nhu cầu an toàn (Safety), (3) Nhu cầu xã hội - tình yêu và sự thuộc về (Love/Belonging), (4) Nhu cầu được kính trọng (Esteem), và (5) Nhu cầu tự thể hiện bản thân (Self-actualization). Một cá nhân phải thỏa mãn các nhu cầu ở tầng thấp thì mới có động lực theo đuổi các tầng cao hơn.
Kinh Thánh, trái lại, trình bày một nhân sinh quan hoàn toàn khác. Con người được tạo dựng “theo hình ảnh Đức Chúa Trời” (Sáng-thế Ký 1:27) với mục đích tối thượng là “làm sáng danh Ngài” và có mối tương giao với Ngài. Sự sa ngã đã làm méo mó hình ảnh đó, khiến con người tìm kiếm sự thỏa mãn trong tạo vật thay vì Đấng Tạo Hóa (Rô-ma 1:25). Do đó, mọi nhu cầu và sự tìm kiếm của con người phải được đặt đúng vị trí dưới quyền tể trị của Đức Chúa Trời và trong kế hoạch cứu chuộc của Ngài qua Chúa Giê-xu Christ.
Phân Tích Từng Tầng Nhu Cầu Dưới Ánh Sáng Kinh Thánh
1. Nhu Cầu Sinh Lý & An Toàn: Sự Quan Phòng Của Đức Chúa Trời
Maslow đặt nhu cầu về thức ăn, nước uống, chỗ ở và an toàn thể chất làm nền tảng. Kinh Thánh hoàn toàn thừa nhận những nhu cầu chính đáng này. Chính Chúa Giê-xu dạy chúng ta cầu nguyện: “Xin cho chúng tôi hôm nay đồ ăn đủ ngày” (Ma-thi-ơ 6:11). Tuy nhiên, Ngài nhanh chóng sửa lại thứ tự ưu tiên: “Nhưng trước hết, hãy tìm kiếm nước Đức Chúa Trời và sự công bình của Ngài, thì Ngài sẽ cho thêm các ngươi mọi điều ấy nữa” (Ma-thi-ơ 6:33).
Trong tiếng Hy Lạp, từ “trước hết” (prōton) không chỉ mang nghĩa thời gian mà còn là ưu tiên tối thượng về giá trị. Đức Chúa Trời là Đấng tạo dựng nhu cầu và cũng là Đấng duy nhất có thể thỏa mãn chúng cách trọn vẹn. Câu chuyện Ê-li được chim quạ nuôi ăn bên khe Kê-rít (I Các Vua 17:2-6) minh họa rằng sự an toàn và nhu cầu sinh lý của chúng ta cuối cùng đến từ sự quan phòng của Đức Chúa Trời, chứ không phải từ sự bảo đảm của thế gian. Sứ đồ Phao-lô cũng làm chứng: “Tôi đã học tập, trong bất cứ hoàn cảnh nào, cũng biết thỏa mãn... Đấng ban sức mạnh cho tôi” (Phi-líp 4:11-13). Chữ “thỏa mãn” (autarkēs) ở đây mang nghĩa “tự lực, tự đủ”, nhưng sự tự đủ ấy không đến từ bản thân ông, mà từ “Đấng ban sức mạnh cho tôi” – chính là Chúa Cứu Thế.
2. Nhu Cầu Yêu Thương & Thuộc Về: Giao Ước Và Hội Thánh
Con người khao khát tình yêu, tình bạn và cảm giác thuộc về một cộng đồng. Maslow xem đây là bước tiến quan trọng sau khi các nhu cầu cơ bản được đáp ứng. Kinh Thánh đi xa hơn thế, khi tuyên bố rằng nhu cầu này bắt nguồn từ chính bản chất của Đức Chúa Trời – là tình yêu (I Giăng 4:8).
Con người được tạo dựng cho mối tương giao: đầu tiên là với Đức Chúa Trời (Sáng-thế Ký 3:8 mô tả buổi đi dạo trong vườn), và thứ hai là với nhau (“Loài người ở một mình thì không tốt” – Sáng-thế Ký 2:18). Sự thuộc về tối thượng của Cơ đốc nhân không phải là vào một nhóm xã hội trần thế, mà là vào gia đình của Đức Chúa Trời. “Ấy vậy, anh em chẳng phải là người ngoại, cũng chẳng phải là kẻ ở trọ nữa, nhưng là người đồng quốc với các thánh đồ, và là người nhà của Đức Chúa Trời” (Ê-phê-sô 2:19). Từ “người nhà” (oikeioi) trong tiếng Hy Lạp nhấn mạnh mối quan hệ thân thiết, gần gũi trong một gia đình. Hội Thánh chính là cộng đồng được định sẵn để đáp ứng nhu cầu thuộc về này, nhưng trên một bình diện sâu sắc và vĩnh cửu hơn bất kỳ mối quan hệ trần gian nào.
3. Nhu Cầu Được Kính Trọng: Danh Dự Đến Từ Đấng Tạo Hóa
Tầng thứ tư của Maslow là nhu cầu được tôn trọng, công nhận, có giá trị bản thân và lòng tự trọng. Thế giới nói rằng bạn phải “tự xây dựng” lòng tự trọng và giá trị bản thân. Kinh Thánh đưa ra một con đường triệt để khác: Giá trị của chúng ta không phải do tự mình tạo ra hay do người khác ban cho, mà là do Đấng Tạo Hóa ấn định.
Chúng ta có giá trị vì được tạo nên theo hình ảnh Đức Chúa Trời và được Chúa Cứu Thế chuộc lại bằng chính huyết Ngài (I Cô-rinh-tô 6:20). Sự tôn trọng thật không đến từ thành tích, địa vị, hay sự ngưỡng mộ của người đời, mà đến từ địa vị làm con cái Đức Chúa Trời. “Hãy xem Đức Chúa Cha đã tỏ cho chúng ta sự yêu thương dường nào, mà cho chúng ta được xưng là con cái Đức Chúa Trời; và chúng ta thật là con cái Ngài” (I Giăng 3:1). Danh dự đích thực là khi chúng ta “hạ mình xuống” dưới tay quyền năng của Đức Chúa Trời, để đến kỳ thuận tiện Ngài sẽ nhắc chúng ta lên (I Phi-e-rơ 5:6).
4. Nhu Cầu Tự Thể Hiện Bản Thân: Sự Tương Phản Với “Biết Chúa Và Làm Theo Ý Muốn Ngài”
Đỉnh cao của thang Maslow là “self-actualization” – cá nhân đạt đến tiềm năng tối đa, trở thành con người mà họ có thể và muốn trở thành. Đây là điểm mà lý thuyết nhân bản và đức tin Cơ đốc có sự phân kỳ lớn nhất.
Kinh Thánh không hề tán thành việc con người tự mình là trung tâm, tìm kiếm sự thể hiện và phát huy bản ngã. Trái lại, Lời Chúa kêu gọi một cuộc sống “phó mình”. Chúa Giê-xu phán: “Nếu ai muốn theo ta, phải tự bỏ mình đi, mỗi ngày vác thập tự giá mình mà theo ta. Vì ai muốn cứu sự sống mình thì sẽ mất, còn ai vì cớ ta mất sự sống mình thì sẽ cứu” (Lu-ca 9:23-24). Động từ Hy Lạp được dùng cho “tự bỏ” (aparneomai) mang nghĩa mạnh mẽ: từ chối, từ bỏ, chối bỏ chính mình.
Mục đích của Cơ đốc nhân không phải là “tự thể hiện” mà là “tìm biết ý muốn của Chúa và làm theo”. Sứ đồ Phao-lô mô tả đích điểm này: “Ấy không phải là tôi đã giật được giải rồi, hay là đã đến nơi trọn lành rồi đâu, nhưng tôi đang chạy hầu cho giật được, vì chính tôi đã được Đức Chúa Giê-xu Christ giật được rồi. Hỡi anh em, về phần tôi, tôi không tưởng rằng đã đạt đến mục đích, nhưng tôi cứ làm một điều: quên lửng sự ở đằng sau, mà bươn theo sự ở đằng trước, tôi nhắm mục đích mà chạy, để giật được giải về sự kêu gọi trên trời của Đức Chúa Trời trong Đức Chúa Giê-xu Christ” (Phi-líp 3:12-14). “Mục đích” (skopos) ở đây không phải là sự tự thể hiện, mà là sự giống Chúa Cứu Thế và trung tín với sự kêu gọi của Ngài.
Như vậy, trong khi Maslow kết thúc ở “bản ngã” được thể hiện trọn vẹn, thì Kinh Thánh hướng chúng ta đến một đỉnh cao hoàn toàn khác: “Sự Sống Lại Từ Kẻ Chết Và Sự Sống Đời Đời” – đó là sự biến đổi trọn vẹn để được đồng hình đồng dạng với Chúa Cứu Thế (Phi-líp 3:10-11, 20-21).
Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
Là những người tin Chúa, chúng ta không sống trong một tháp ngà thuộc linh mà phải đối diện với những nhu cầu rất thực tế mỗi ngày. Làm thế nào để áp dụng sự hiểu biết này?
- Đặt Các Nhu Cầu Dưới Sự Quan Phòng Của Chúa: Thay vì lo lắng về cơm áo gạo tiền (Ma-thi-ơ 6:25-34), hãy thành thật trình dâng những nhu cầu cụ thể của bạn cho Chúa. Tin cậy rằng Ngài biết và sẽ ban cho đúng lúc, đúng cách, theo sự khôn ngoan hoàn hảo của Ngài.
- Tìm Sự Thuộc Về Trong Hội Thánh Địa Phương: Đừng chỉ tham dự buổi nhóm, hãy chủ động gây dựng mối thông công chân thật. Phục vụ, chia sẻ gánh nặng, và kinh nghiệm tình yêu thương của Đấng Christ qua anh chị em mình (Ga-la-ti 6:2).
- Lấy Giá Trị Từ Địa Vị Là Con Cái Đức Chúa Trời: Khi cảm thấy bị đánh giá thấp, thất bại, hãy nhớ lại Lời Chúa: bạn được xưng công bình, được thánh hóa, và được yêu thương vô điều kiện. Sự chấp nhận của Cha trên trời là nguồn an ninh vững chắc nhất.
- Sống Với Mục Đích Làm Sáng Danh Chúa: Trong công việc, học tập, gia đình, hãy hỏi: “Làm thế nào để qua việc này, Chúa được vinh hiển?”. Thay vì tìm kiếm “tự thể hiện”, hãy tìm kiếm “thể hiện Chúa” qua đời sống mình (Ma-thi-ơ 5:16).
- Nhận Biết Giới Hạn Của Các Lý Thuyết Nhân Bản: Có thể tham khảo và hiểu các mô hình tâm lý như Maslow để hiểu về con người và xã hội, nhưng luôn lọc chúng qua lăng kính Kinh Thánh. Đỉnh cao của đời sống không nằm trong chính chúng ta, mà ở trong Đấng Christ.
Kết Luận: Sự Thỏa Mãn Tối Thượng Trong Đấng Christ
Thang nhu cầu Maslow cung cấp một cái nhìn hữu ích về động lực con người từ góc độ tâm lý học, và Kinh Thánh cũng thừa nhận nhiều nhu cầu mà Maslow nêu ra là chính đáng. Tuy nhiên, Kinh Thánh đặt những nhu cầu ấy trong một khuôn khổ hoàn toàn khác: chúng không phải là mục đích cuối cùng, mà là những phương tiện để chúng ta nhận biết, phụ thuộc và tôn vinh Đức Chúa Trời.
Chúa Giê-xu Christ chính là câu trả lời trọn vẹn cho mọi tầng nhu cầu sâu thẳm của lòng người. Ngài là “bánh của sự sống” (Giăng 6:35) cho nhu cầu sinh lý và thuộc linh. Ngài là nơi trú ẩn an toàn (“Chiên của Ta nghe tiếng Ta... chẳng ai cướp được chúng khỏi tay Ta” – Giăng 10:27-28). Ngài ban cho chúng ta tình yêu vô điều kiện và địa vị trong gia đình Đức Chúa Trời. Ngài ban cho chúng ta giá trị và danh dự qua sự chết chuộc tội của Ngài. Và cuối cùng, Ngài mời gọi chúng ta không phải đến với sự “tự thể hiện”, mà đến với “sự sống dồi dào” (Giăng 10:10) – một đời sống được tạo dựng mới, có mục đích và ý nghĩa vĩnh cửu trong Ngài.
Do đó, thay vì leo lên đỉnh tháp Maslow để tìm thấy chính mình, Cơ đốc nhân được mời gọi vác thập tự mình mà theo Chúa, để rồi khám phá ra rằng chính trong sự “đánh mất” bản ngã vì cớ Ngài, chúng ta mới thật sự “tìm được linh hồn mình” (Ma-thi-ơ 10:39) – một linh hồn được cứu chuộc, được biến đổi, và thỏa mãn trọn vẹn trong Đấng Christ.