Thuyết Giao ước là gì và nó có thuộc Kinh Thánh không?

Trong hành trình tìm hiểu Lẽ Thật của Đức Chúa Trời qua Kinh Thánh, một trong những khung cảnh vĩ đại và xuyên suốt nhất chính là câu chuyện về những Giao Ước (Covenants) mà Ngài đã thiết lập với nhân loại. Thuyết Giao Ước (Covenant Theology) không phải là một giáo lý được liệt kê sẵn trong một phân đoạn Kinh Thánh, mà là một lăng kính thần học giúp chúng ta hệ thống hóa toàn bộ câu chuyện cứu chuộc từ Sáng-thế Ký đến Khải-huyền, tập trung vào Chúa Giê-xu Christ là trung tâm và là Đấng làm trọn mọi giao ước. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá bản chất Kinh Thánh của Thuyết Giao Ước, các giao ước chính yếu và ý nghĩa sống động của nó cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Trước khi đi vào thuyết, chúng ta phải hiểu khái niệm nền tảng: Giao Ước. Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ chính là "Berith" (בְּרִית), và trong tiếng Hy Lạp là "Diatheke" (Διαθήκη). Berith mang ý nghĩa một sự ràng buộc, một thỏa thuận long trọng, thường được đóng ấn bằng máu. Diatheke nhấn mạnh hơn đến tính chất một sự sắp đặt có chủ ý, một ý chí tuyệt đối từ Đấng lập ước. Khác với một hợp đồng hai chiều đơn thuần, giao ước của Đức Chúa Trời thường bắt nguồn từ ân điển và chủ quyền của Ngài, đòi hỏi sự đáp ứng bằng đức tin và vâng phục từ phía con người.

Kinh Thánh tràn ngập các giao ước: với A-đam (Sáng-thế-ký 2:16-17), Nô-ê (Sáng-thế-ký 9:8-17), Áp-ra-ham (Sáng-thế-ký 12, 15, 17), dân Y-sơ-ra-ên qua Môi-se (Xuất Ê-díp-tô Ký 19-24), Đa-vít (2 Sa-mu-ên 7), và quan trọng nhất là Giao Ước Mới qua huyết của Chúa Giê-xu Christ (Giê-rê-mi 31:31-34; Lu-ca 22:20).

Thuyết Giao Ước là một khung thần học được phát triển trong thời Cải Chánh, đặc biệt bởi các nhà thần học như John Calvin và sau này là những người kế thừa. Thuyết này xem toàn bộ Kinh Thánh được tổ chức xung quanh ba (hoặc hai) giao ước chính, qua đó Đức Chúa Trời bày tỏ chương trình cứu chuộc của Ngài.

1. Giao Ước Công Việc (Covenant of Works) hoặc Giao Ước Sáng Tạo:
Giao ước này được nhìn thấy trong vườn Ê-đen giữa Đức Chúa Trời và A-đam, đại diện cho cả nhân loại. "Giê-hô-va Đức Chúa Trời truyền lịnh cho loài người rằng: Các trái của cây nào trong vườn ngươi đều được ăn cả; song về trái của cây biết điều thiện và điều ác thì chớ hề ăn đến; vì một mai ngươi ăn chắc sẽ chết." (Sáng-thế-ký 2:16-17). Điều kiện là sự vâng phục trọn vẹn. Lời hứa (sự sống tiếp tục và phước hạnh) bị đe dọa bởi một hình phạt (sự chết). A-đam đã thất bại, đem sự chết và tội lỗi vào thế gian (Rô-ma 5:12).

2. Giao Ước Ân Điển (Covenant of Grace):
Ngay sau khi con người sa ngã, Đức Chúa Trời không hủy bỏ nhân loại nhưng lập tức thiết lập Giao Ước Ân Điển, được bày tỏ lần đầu trong lời hứa về Đấng Cứu Thế: "Ta sẽ làm cho mầy cùng người nữ, dòng dõi mầy cùng dòng dõi người nữ nghịch thù nhau. Người sẽ giày đạp đầu mầy, còn mầy sẽ cắn gót chân người." (Sáng-thế-ký 3:15). Đây là nền tảng của Tin Lành: sự cứu rỗi không dựa trên công việc của con người, mà dựa trên ân điển của Đức Chúa Trời, nhận được bởi đức tin nơi Đấng Cứu Chuộc sẽ đến - Chúa Giê-xu Christ. Giao Ước Ân Điển này được quản lý (administrated) qua các giao ước lịch sử với Nô-ê, Áp-ra-ham, Môi-se, Đa-vít, và được làm trọn vẹn trong Giao Ước Mới.

a) Giao Ước Với Nô-ê (Sáng-thế-ký 9):
Giao ước này thiết lập trật tự tự nhiên và sự bảo tồn sự sống cho đến thời kỳ sau rốt. Nó là nền tảng cho luật pháp công bằng trong xã hội và cho thấy lòng thương xót bảo tồn của Đức Chúa Trời. "Ta lập giao ước cùng các ngươi, và các loài xác thịt chẳng bao giờ lại bị nước lụt hủy diệt, và cũng chẳng có nước lụt để hủy hoại đất nữa." (Sáng-thế-ký 9:11).

b) Giao Ước Với Áp-ra-ham (Sáng-thế-ký 12, 15, 17):
Đây là giao ước trọng tâm của Cựu Ước. Đức Chúa Trời hứa ban dòng dõi, đất và phước hạnh cho muôn dân (Sáng-thế-ký 12:2-3). Sự xưng công bình của Áp-ra-ham không phải bởi cắt bì hay việc làm, mà "Áp-ram tin Đức Giê-hô-va, thì Ngài kể sự đó là công bình cho người." (Sáng-thế-ký 15:6). Giao ước này được xác lập bằng máu (Sáng-thế-ký 15) và có dấu cắt bì. Tân Ước khẳng định Cơ Đốc nhân là con cháu thuộc linh của Áp-ra-ham bởi đức tin (Ga-la-ti 3:7, 29), và Đấng Christ chính là "dòng dõi" để muôn dân được phước (Ga-la-ti 3:16).

c) Giao Ước Tại Si-nai (Môi-se) (Xuất Ê-díp-tô Ký 19-24):
Giao ước này không mâu thuẫn với Giao Ước Ân Điển. Nó đóng vai trò "người dẫn đưa" (schoolmaster) để đưa chúng ta đến với Đấng Christ (Ga-la-ti 3:24). Luật pháp bày tỏ tiêu chuẩn thánh khiết của Đức Chúa Trời và sự bất lực của con người để tự cứu mình. Nó cho thấy rõ nhu cầu cần một Đấng Cứu Chuộc. Nó cũng là một sự quản lý quốc gia cho dân Y-sơ-ra-ên, gắn liền với những phước hạnh và rủa sả trên đất (Phục-truyền 28).

d) Giao Ước Với Đa-vít (2 Sa-mu-ên 7):
Đức Chúa Trời hứa với Đa-vít rằng dòng dõi người sẽ còn mãi và ngôi nước người sẽ được vững lập đời đời. "Nhà ngươi và nước ngươi sẽ còn đời đời trước mặt ta; ngôi ngươi sẽ được vững lập đến đời đời." (2 Sa-mu-ên 7:16). Lời hứa này được ứng nghiệm tối hậu nơi Chúa Giê-xu Christ, Đấng thuộc dòng dõi Đa-vít, là Vua đời đời (Lu-ca 1:32-33).

Mọi giao ước trước đều hướng về và được làm trọn trong Giao Ước Mới. Tiên tri Giê-rê-mi đã báo trước: "Đức Giê-hô-va phán: Này, những ngày đến, bấy giờ Ta sẽ lập một giao ước mới với nhà Y-sơ-ra-ên và với nhà Giu-đa... Ta sẽ đặt luật pháp Ta trong bụng chúng nó và chép vào lòng. Ta sẽ làm Đức Chúa Trời chúng nó, chúng nó sẽ làm dân Ta." (Giê-rê-mi 31:31, 33).

Chúa Giê-xu chính thức thiết lập giao ước này trong bữa Tiệc Ly: "Rồi Ngài cầm chén, tạ ơn, và phán rằng: Các ngươi hãy lấy cái nầy chia với nhau; vì Ta nói cùng các ngươi, từ rày về sau, Ta không uống trái nho nữa, cho đến khi nước Đức Chúa Trời đến. Đoạn, Ngài cầm lấy bánh, tạ ơn, bẻ ra trao cho môn đồ, mà phán rằng: Nầy là thân thể Ta, vì các ngươi mà phó cho; hãy làm sự nầy để nhớ Ta. Khi ăn xong, Ngài cũng làm như vậy, lấy chén trao cho môn đồ, mà phán rằng: Chén nầy là giao ước mới trong huyết Ta vì các ngươi mà đổ ra." (Lu-ca 22:17-20).

Giao Ước Mới vượt trội hơn hết vì:

• Nền tảng là Huyết Châu Báu: Không phải huyết của chiên bò, mà là chính huyết của Con Đức Chúa Trời (Hê-bơ-rơ 9:12-14).
• Luật pháp được ghi vào lòng: Thần Linh của Đức Chúa Trời khiến chúng ta có khả năng vâng theo (Ê-xê-chi-ên 36:26-27; Rô-ma 8:3-4).
• Sự tha thứ trọn vẹn: "...vì Ta sẽ tha sự gian ác chúng nó, và không nhớ tội chúng nó nữa." (Giê-rê-mi 31:34b).
• Đấng Trung Bảo siêu việt: Chúa Giê-xu là Đấng Trung Bảo (Mediator) của Giao Ước Mới tốt hơn (Hê-bơ-rơ 8:6; 9:15).

Hiểu biết về Thuyết Giao Ước không phải là tri thức suông, nhưng biến đổi đời sống chúng ta:

1. Sự An Toàn Và Bảo Đảm Cứu Rỗi:
Sự cứu rỗi của chúng ta không dựa trên giao ước do chúng ta lập (bởi việc làm), mà dựa trên Giao Ước Ân Điển do chính Đức Chúa Trời khởi xướng, đảm bảo và làm trọn trong Chúa Giê-xu. "Vì hễ có lời hứa, thì bởi luật pháp hoặc bởi việc làm, chúng ta chẳng còn nhờ đức tin mà nhận lãnh." (Rô-ma 4:14). Chúng ta được an toàn trong Giao Ước Mới vĩnh cửu.

2. Đời Sống Biết Ơn Và Thờ Phượng:
Mỗi lần dự Tiệc Thánh, chúng ta không chỉ "nhớ" Chúa, mà còn công bố và tưởng niệm Giao Ước Mới trong huyết Ngài (1 Cô-rinh-tô 11:25). Điều này thúc đẩy lòng biết ơn sâu xa.

3. Đọc Và Hiểu Kinh Thánh Cách Trọn Vẹn:
Khi đọc Cựu Ước, chúng ta thấy bóng hình của Christ và ân điển của Ngài, chứ không chỉ là những câu chuyện đạo đức hay luật lệ. Toàn bộ Kinh Thánh trở nên một câu chuyện liền mạch về ơn cứu chuộc.

4. Sống Trong Mối Quan Hệ Giao Ước:
Giao ước không phải là hợp đồng lạnh lùng. Đó là mối quan hệ thân mật. Chúng ta được kêu gọi sống trong sự vâng phục của đức tin, không phải để "giữ giao ước", nhưng là đáp lại tình yêu và ân điển Đấng đã kết ước với chúng ta. "Hãy có lấy lòng thương xót và nhân từ, khó chịu với nhau và tha thứ nhau như Đức Chúa Trời đã tha thứ anh em trong Đấng Christ vậy." (Cô-lô-se 3:12-13).

5. Niềm Hy Vọng Tương Lai:
Giao Ước Mới đảm bảo cho chúng ta một cơ nghiệp đời đời. Chúng ta trông đợi trời mới đất mới, nơi sự hiện diện của Đức Chúa Trời là trọn vẹn (Khải-huyền 21:3).

Thuyết Giao Ước là một công cụ giải kinh quý báu, hoàn toàn dựa trên nền tảng Kinh Thánh, giúp chúng ta thấy được "sợi chỉ đỏ" xuyên suốt Lời Đức Chúa Trời: đó là kế hoạch cứu chuộc qua Giao Ước Ân Điển, được quản lý qua các thời đại và được làm trọn vẹn, vĩnh viễn trong Giao Ước Mới bằng huyết của Chúa Giê-xu Christ. Ngài là A-đam sau hết vâng phục trọn vẹn, là Chiên Con của Đức Chúa Trời chịu cắt đứt vì giao ước, là dòng dõi của Áp-ra-ham, là Đấng lớn hơn Môi-se, là Vua thuộc dòng Đa-vít, và là Đấng Trung Bảo duy nhất đứng giữa Đức Chúa Trời và loài người.

Ước mong mỗi chúng ta, là những người được kêu gọi vào trong Giao Ước Mới đầy vinh hiển này, sống mỗi ngày với lòng biết ơn, sự vâng phục bởi đức tin, và niềm hy vọng vững chắc nơi Đấng đã lập và giữ giao ước với chúng ta. "Nguyền xin Đức Chúa Trời của sự bình an, khiến Anh em nên thánh trọn vẹn, lại nguyền xin tâm thần, linh hồn, và thân thể của anh em đều được giữ vẹn, không chỗ trách được, khi Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta đến! Đấng đã gọi anh em là thành tín, chính Ngài sẽ làm việc đó." (1 Tê-sa-lô-ni-ca 5:23-24). A-men.