Kinh Thánh muốn nói gì khi đề cập đến sự ganh đua?

Trong hành trình đức tin và đời sống cộng đồng, “sự ganh đua” là một hiện tượng tâm lý và thuộc linh phức tạp, mang cả hai khía cạnh tích cực lẫn tiêu cực. Kinh Thánh không né tránh đề cập đến hiện tượng này, mà cung cấp một cái nhìn đa chiều, sâu sắc, từ những ví dụ lịch sử đầy cảnh báo đến những lời khuyên thiết thực cho Hội Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát ý nghĩa của sự ganh đua dưới ánh sáng Lời Chúa, phân biệt giữa sự nóng chảy tốt lành cho Chúa và sự ghen tị hủy hoại xuất phát từ xác thịt, đồng thời đưa ra ứng dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân.

Để hiểu thấu đáo, chúng ta cần quay về với ngôn ngữ gốc của Kinh Thánh. Trong Tân Ước Hy Lạp, hai từ then chốt thường được dùng là “zēlos” (ζῆλος) và “eris” (ἔρις).

• “Zēlos”: Từ này mang nghĩa rộng, có thể là “sự nhiệt thành”, “lòng sốt sắng”, hoặc “sự ganh tị”. Nó như một ngọn lửa, có thể là ngọn lửa của tình yêu và sự cầu mong điều tốt (như lòng sốt sắng cho Chúa), nhưng cũng có thể là ngọn lửa của sự đố kỵ, tranh giành. Bối cảnh quyết định ý nghĩa của nó. Ví dụ, Rô-ma 10:2 chép về người Do Thái: “Tôi làm chứng cho họ rằng họ có lòng sốt sắng (zēlos) về Đức Chúa Trời”. Ở đây, “zēlos” là tích cực. Nhưng trong Gia-cơ 3:14, 16, nó lại tiêu cực: “Ví bằng anh em có sự ghen tương (zēlos) cay đắng và sự tranh cạnh trong lòng mình...” và “Vì ở đâu có những điều ghen tương (zēlos) tranh cạnh ấy, thì ở đó có sự lộn lạo và đủ mọi thứ ác”.
• “Eris”: Từ này rõ ràng mang nghĩa tiêu cực, chỉ “sự tranh cạnh”, “cãi lẫy”, “xung đột vì lòng kiêu ngạo”. Nó nằm trong danh sách những việc làm của xác thịt (Ga-la-ti 5:20).

Trong Cựu Ước tiếng Hê-bơ-rơ, từ “qin’ah” (קִנְאָה) cũng có phổ nghĩa tương tự, vừa chỉ “sự ghen tương” tội lỗi (như của Ca-in), vừa chỉ “sự nóng chảy” thánh khiết của chính Đức Chúa Trời (như trong Xuất Ê-díp-tô Ký 20:5, Chúa là “Đức Chúa Trời hay ghen”, tức ghen giữ mối quan hệ độc tôn với dân Ngài).

Kinh Thánh dành nhiều lời cảnh báo về mặt tối của sự ganh đua, coi đó là biểu hiện rõ ràng của “công việc của xác thịt” (Ga-la-ti 5:19-21). Sự ganh đua tiêu cực này bắt nguồn từ:

• Lòng kiêu ngạo và sự so sánh: Nó nảy sinh khi chúng ta đặt giá trị của mình vào việc hơn người khác. Sứ đồ Phao-lô thấy rõ nguy cơ này: “Vì chưng có kẻ nói: Ta là môn đồ của Phao-lô; kẻ khác rằng: Ta là của A-bô-lô, vậy anh em chẳng phải là người hay sao? Vậy thì A-bô-lô là gì? Phao-lô là gì? Ấy là kẻ tôi tớ...” (1 Cô-rinh-tô 3:4-5). Sự chia rẽ hệ phái khởi nguồn từ việc ganh đua về “nhân vật” lãnh đạo.
• Sự thiếu hài lòng với ân điển Chúa ban cho mình: Như trong dụ ngôn người làm công (Ma-thi-ơ 20:1-16), những người làm từ sáng sớm “lầm bầm” với chủ vì thấy ông trả cho người làm sau cùng bằng họ. Lòng ganh tị nổi lên khi họ cảm thấy mình bị đối xử “bất công”, dù họ đã nhận đúng như giao ước.

Hậu quả của sự ganh đua tội lỗi được Kinh Thánh mô tả rõ ràng:

1. Hủy Hoại Mối Quan Hệ: Câu chuyện đầu tiên về sự ganh tị trong Kinh Thánh là Ca-in và A-bên (Sáng Thế Ký 4). Sự ganh tị của Ca-in đối với ân huệ Chúa trên A-bên đã dẫn đến tội giết người. Gia-cơ 3:16 khẳng định: “Ở đâu có những điều ghen tương tranh cạnh ấy, thì ở đó có sự lộn lạo và đủ mọi thứ ác”.
2. Cản Trở Sự Tăng Trưởng Thuộc Linh: Trong thư cho Hội Thánh Cô-rinh-tô, Phao-lô phải quở trách họ vì còn sống theo xác thịt, biểu hiện qua sự “ghen tương” và “tranh cạnh” (1 Cô-rinh-tô 3:3). Điều này chứng tỏ họ chưa trưởng thành.
3. Làm Ô Uế Tấm Lòng: Chúa Giê-xu dạy rằng những ô uế đến từ lòng người, trong đó có “sự ganh ghét” (Mác 7:21-22).

Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng tôn vinh một dạng “ganh đua” thánh khiết – đó là lòng sốt sắng (nóng chảy) vì sự vinh hiển của Đức Chúa Trời và sự thịnh vượng thuộc linh của người khác.

• Lòng Sốt Sắng của Chúa Giê-xu: Chính Chúa Giê-xu thể hiện lòng sốt sắng này khi đuổi những kẻ buôn bán ra khỏi đền thờ. Các môn đồ nhớ lại lời Kinh Thánh: “Sự sốt sắng (zēlos) về nhà Chúa tiêu nuốt tôi” (Giăng 2:17, trích Thi Thiên 69:9). Đây là sự nóng chảy thuần khiết vì sự thánh khiết của Đức Chúa Trời.
• Sự Sốt Sắng của Phao-lô cho Hội Thánh: Sứ đồ Phao-lô bày tỏ một tấm lòng “ganh đua” tích cực: “Vì tôi nói thật, như thể có lòng ghen tương (zēlos) của Đức Chúa Trời mà ghen tương (zēloō) vì anh em vậy” (2 Cô-rinh-tô 11:2). Ông mong muốn trình Hội Thánh như một trinh nữ tinh sạch cho Đấng Christ, và lo sợ họ bị dẫn dụ. Đây là sự sốt sắng xuất phát từ tình yêu và trách nhiệm mục vụ.
• Khích Lệ Sự Ganh Đua Trong Lành: Trong Rô-ma 11:13-14, Phao-lô nói về việc chạy đua trong sự làm lành: “Hãy kính trọng lẫn nhau. Hãy siêng năng, chớ biết mỏi mệt; phải có lòng sốt sắng (zēlos) về việc Chúa” (Rô-ma 12:10-11). Ông cũng khích lệ: “Vậy thì, chúng ta hãy theo đuổi những sự hòa thuận và sự gây dựng cho nhau” (Rô-ma 14:19). Sự “theo đuổi” này mang tính chất của một cuộc chạy đua lành mạnh trong đức tin.

Mấu chốt phân biệt nằm ở động cơ và đối tượng. Ganh đua thánh khiết nhắm đến vinh quang Đức Chúa Trời và ích lợi của người khác. Ganh đua tội lỗi nhắm đến sự tôn vinh bản thân và vị thế của mình.

Làm thế nào để chúng ta có thể nhận diện và đối trị sự ganh đua tiêu cực, đồng thời nuôi dưỡng lòng sốt sắng lành mạnh?

1. Tự Kiểm Động Cơ và Tra Xét Lòng Mình: Khi thấy lòng mình bất an, bực bội trước thành công, ân tứ hay địa vị của một anh chị em khác, hãy dừng lại. Hãy cầu nguyện như Đa-vít: “Hỡi Đức Chúa Trời, xin hãy dò xét tôi, và biết lòng tôi; hãy thử thách tôi, và biết tư tưởng tôi” (Thi Thiên 139:23). Hãy tự hỏi: “Điều mình đang cảm thấy có phải vì vinh quang Chúa bị che khuất, hay vì ‘cái tôi’ của mình bị tổn thương?”.
2. Tập Trung Vào Cuộc Chạy Đua Của Riêng Mình: Thay vì nhìn sang “làn đường” của người khác để so sánh, hãy tập trung vào sự kêu gọi và chức vụ Chúa đã đặt để cho mình. “Mỗi người trong anh em hãy coi sóc phần mình…” (Ga-la-ti 6:4-5). Hãy trung tín với ân điển và trách nhiệm Chúa giao.
3. Nuôi Dưỡng Tình Yêu Thương Chân Thật (Agape): Tình yêu thương là liều thuốc giải mạnh mẽ nhất cho sự ganh tị. “Tình yêu thương hay nhịn nhục, hay nhân từ… không ghen tương… không ích kỷ” (1 Cô-rinh-tô 13:4-5). Hãy chủ động vui mừng với người vui (Rô-ma 12:15), chúc phước và khích lệ thành công của anh chị em mình.
4. Chuyển Hóa Thành Lòng Sốt Sắng Thuộc Linh: Hãy chuyển năng lượng của sự so sánh tiêu cực thành sự nhiệt thành cầu nguyện, học hỏi Lời Chúa và phục vụ. Thay vì ganh tị với ân tứ của người khác, hãy sốt sắng tìm kiếm và sử dụng ân tứ Chúa ban cho mình để gây dựng Hội Thánh (1 Cô-rinh-tô 12:7).
5. Sống Dưới Chân Thập Tự Giá: Dưới chân thập tự giá, mọi sự kiêu ngạo và ganh đua đều bị đập tan. Khi nhận biết mình là tội nhân được cứu bởi ân điển, không phải bởi công đức, chúng ta không còn lý do để khoe mình hay ganh tị với người khác. “Nhưng tôi chẳng lấy chi khoe cả, trừ ra khoe về thập tự giá của Đức Chúa Jêsus Christ, bởi thập tự giá ấy, thế gian đối với tôi đã bị đóng đinh, và tôi đối với thế gian cũng vậy” (Ga-la-ti 6:14).

Sự ganh đua, như một lưỡi gươm hai lưỡi, có thể trở thành công cụ hủy diệt của xác thịt hoặc thành động lực thánh khiết của Thánh Linh. Phân biệt được hai mặt này là điều sống còn cho sự tăng trưởng thuộc linh cá nhân và sự hiệp một của Hội Thánh. Lời Chúa kêu gọi chúng ta từ bỏ “sự ghen tương” như một việc làm của xác thịt (Ga-la-ti 5:21), nhưng đồng thời lại thúc giục chúng ta “hãy có lòng sốt sắng” (Rô-ma 12:11).

Cuối cùng, chìa khóa nằm ở việc chúng ta đặt trung tâm đời sống mình vào đâu. Khi Chúa Giê-xu Christ là trung tâm, là đối tượng tôn thờ duy nhất, lòng chúng ta sẽ tìm kiếm vinh quang Ngài hơn là vinh quang cho bản thân. Chúng ta sẽ vui mừng khi Ngài được tôn cao, dù qua bất kỳ ai. Ước mong mỗi chúng ta, nhờ ân điển Chúa, có thể nói như Giăng Báp-tít: “Ngài phải dấy lên, ta phải hạ xuống” (Giăng 3:30). Khi “cái tôi” của chúng ta hạ xuống, thì sự ganh tị tiêu cực cũng sẽ lụi tàn, và lòng sốt sắng thánh khiết cho Vua vinh hiển sẽ bùng cháy.