Duy thần tái sanh thuyết và giáo lý Đức Chúa Trời và con người cộng tác trong sự tái sanh – Quan điểm nào là đúng?

Trong hành trình đức tin, một trong những giáo lý nền tảng và cũng gây nhiều tranh luận nhất chính là bản chất của sự tái sanh (regeneration). Làm thế nào một người chết trong tội lỗi có thể được ban cho sự sống mới trong Đấng Christ? Ai là Đấng chủ động duy nhất trong công tác siêu nhiên này? Bài viết này sẽ đi sâu nghiên cứu hai quan điểm thần học chính: Duy thần tái sanh thuyết (Monergism) và Giáo lý Đức Chúa Trời và con người cộng tác (Synergism), đối chiếu chúng với Lời Chúa để tìm ra chân lý Kinh Thánh.

1. Duy Thần Tái Sanh Thuyết (Monergistic Regeneration): Từ "monergism" bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp: "monos" (một/một mình) và "ergon" (công việc). Đây là quan điểm cho rằng sự tái sanh hoàn toàn là công việc một chiều và chủ động của Đức Chúa Trời qua Thánh Linh Ngài. Con người, trong tình trạng chết thuộc linh và hoàn toàn bị tội lỗi cầm giữ (Ê-phê-sô 2:1), không có khả năng tự mình đáp lại hay hợp tác trong giây phút ban sự sống mới đó. Ân điển của Đức Chúa Trời là không thể cưỡng lại được (irresistible grace) trong việc tái tạo tấm lòng, từ đó mới sinh ra đức tin và sự ăn năn.

2. Giáo Lý Cộng Tác (Synergistic Regeneration): Từ "synergism" bắt nguồn từ "syn" (cùng với) và "ergon" (công việc). Quan điểm này dạy rằng trong công tác tái sanh, có sự hợp tác giữa ân điển của Đức Chúa Trời và ý chí tự do của con người. Đức Chúa Trời ban ân điển cứu chuộc cho mọi người (ân điển khả tồ), nhưng chính sự lựa chọn đáp lại bằng đức tin của con người là yếu tố quyết định để ân điển đó trở nên hiệu nghiệm. Con người, dù yếu đuối, vẫn còn khả năng thuộc linh để tiếp nhận hoặc khước từ sự kêu gọi của Phúc Âm.

A. Tình Trạng Tuyệt Vọng của Con Người (Lập Trường của Duy Thần Luận):

Kinh Thánh mô tả con người chưa được cứu không đơn giản là "ốm" về thuộc linh, mà là đã chết.

"Ngươi đã chết vì lầm lỗi và tội ác mình" (Ê-phê-sô 2:1). Từ "chết" trong nguyên ngữ Hy Lạp là "νεκρούς" (nekrous), mang nghĩa chết thuộc thể, không có sự sống. Một xác chết không thể đáp lại lời kêu gọi, không thể tự mình sống lại. Điều này được củng cố trong Rô-ma 3:10-12: "Chẳng có một người công bình nào hết... chẳng có một người nào hiểu biết, chẳng có một người nào tìm kiếm Đức Chúa Trời." Nếu không ai tìm kiếm Đức Chúa Trời, thì làm sao họ có thể chủ động tìm kiếm và chấp nhận sự tái sanh?

B. Bản Chất của Sự Tái Sanh: Hành Động Từ Trên Cao (Giăng 3):

Cuộc đối thoại với Ni-cô-đem là then chốt. Chúa Giê-xu phán: "Nếu một người chẳng sanh lại, thì không thể thấy được nước Đức Chúa Trời" (Giăng 3:3). Ngài giải thích thêm: "Hễ chi sanh bởi xác thịt là xác thịt; hễ chi sanh bởi Thánh Linh là thần" (câu 6). Động từ "sanh" ở đây là thụ động - con người được sanh lại. Ngài so sánh công việc của Thánh Linh như gió: "Gió muốn thổi đâu thì thổi... người sanh bởi Thánh Linh cũng như vậy" (câu 8). Gió ("πνεῦμα" - pneuma, cũng là từ chỉ "Thánh Linh" và "linh") hoạt động chủ quyền, không thể bị điều khiển hay dự đoán. Điều này ủng hộ mạnh mẽ cho tính chủ động tối thượng của Đức Chúa Trời trong sự tái sanh.

1. Giăng 1:12-13 – Sanh bởi ý muốn của Đức Chúa Trời:

"Nhưng hễ ai đã nhận Ngài [Đức Chúa Jesus], thì Ngài ban cho quyền phép trở nên con cái Đức Chúa Trời, là ban cho những kẻ tin danh Ngài, là kẻ chẳng phải sanh bởi khí huyết, hoặc bởi tình dục, hoặc bởi ý muốn của người nam, nhưng sanh bởi Đức Chúa Trời." Câu 13, trong nguyên văn Hy Lạp, được viết ở số nhiều và phủ định mạnh mẽ ("οὐδὲ... ἀλλὰ" - "cũng không phải... nhưng mà"). Sự tái sanh không đến từ nguồn gốc loài người ("khí huyết"), không từ dục vọng tự nhiên ("tình dục"), và cũng không từ ý chí quyết định của con người ("ý muốn của người nam"). Nguồn gốc duy nhất là "bởi Đức Chúa Trời" ("ἐκ Θεοῦ ἐγεννήθησαν"). Đức tin (được đề cập trong câu 12) là kết quả của việc được sanh bởi Đức Chúa Trời, chứ không phải là điều kiện tiên quyết để được sanh ra.

2. Ê-phê-sô 2:4-10 – Từ Sự Chết đến Sự Sống: Một Công Trình Của Ân Điển:

Phân đoạn này vẽ nên một tiến trình rõ ràng:

• Trạng thái ban đầu: "Chết" (câu 1,5).
• Động lực: "Nhưng Đức Chúa Trời... đầy lòng thương xót... vì cớ sự yêu thương lớn của Ngài" (câu 4).
• Hành động của Đức Chúa Trời: "Khi chúng ta chết vì tội mình, thì Ngài khiến chúng ta sống lại với Đấng Christ... và Ngài khiến chúng ta đồng sống lại và đồng ngồi trong các nơi trên trời" (câu 5-6). Các động từ "khiến... sống lại" ("συνεζωοποίησεν" - synezōopoiēsen) đều ở thì aorist, chỉ một hành động hoàn tất trong quá khứ bởi chính Đức Chúa Trời.
• Mục đích: "Hầu cho tỏ ra về đời sau sự giàu có vô hạn của ân điển Ngài... Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu... ấy chẳng phải bởi việc làm đâu... Vì chúng ta là việc Ngài làm ra" (câu 7-10).

Tiến trình này hoàn toàn là công việc của Đức Chúa Trời. Đức tin và việc lành là kết quả và bằng chứng của sự cứu rỗi, không phải là nguyên nhân đem lại sự tái sanh.

3. Phi-líp 2:12-13 – Thường Bị Hiểu Lầm Cho Thuyết Cộng Tác:

"Hãy có lòng sợ sệt run rẩy mà làm nên sự cứu chuộc mình; vì ấy chính Đức Chúa Trời cảm động lòng anh em vừa muốn vừa làm theo ý tốt Ngài." Những người ủng hộ thuyết cộng tác thường dùng câu 12 để nhấn mạnh bổn phận của con người. Tuy nhiên, câu 13 giải thích rõ nguồn lực để làm điều đó: "Ấy chính Đức Chúa Trời cảm động lòng anh em". Từ "cảm động" trong Hy Lạp là "ἐνεργῶν" (energōn), có nghĩa "làm việc, tạo ra năng lực hành động bên trong". Sự "muốn" (ý chí) và "làm" (hành động) theo ý Ngài đều xuất phát từ chính công việc nội tại của Đức Chúa Trời trong lòng tín đồ. Đây là sự cộng tác sau khi đã được tái sanh (sự nên thánh), chứ không phải là điều kiện để được tái sanh.

Hiểu đúng về duy thần tái sanh thuyết không dẫn đến thụ động hay kiêu ngạo, mà đem lại những hệ quả thiết thực và sâu sắc cho đức tin:

1. Sự Khiêm Nhường Tuyệt Đối và Lòng Biết Ơn Sâu Xa: Khi nhận biết rằng sự cứu rỗi của mình hoàn toàn bắt nguồn từ ân điển chủ động của Đức Chúa Trời, chúng ta không có chỗ cho sự khoe mình (Ê-phê-sô 2:9). Mọi sự vinh hiển đều thuộc về Đức Chúa Trời. Điều này cũng xóa bỏ mọi tinh thần "tôn giáo thương mại" - tin Chúa để đổi lấy ơn phước. Chúng ta thờ phượng vì Ngài đáng tôn thờ, vì chúng ta đã được yêu khi còn là thù nghịch (Rô-ma 5:8,10).

2. Sự Tự Tin Thuộc Linh và An Nghỉ Nơi Chúa Quyền Năng: Nếu sự cứu rỗi tùy thuộc một phần vào quyết định mong manh hay sự kiên trì của tôi, thì nền tảng đức tin sẽ rất bấp bênh. Nhưng khi biết rằng Đấng đã khởi đầu công việc tốt lành trong tôi chính là Đấng sẽ thành tựu nó (Phi-líp 1:6), và không ai có thể cướp tôi khỏi tay Ngài (Giăng 10:28-29), tôi có được sự bình an và vững vàng thật sự.

3. Động Lực cho Sự Nên Thánh và Tình Yêu Thương: Ân điển không thể cưỡng lại không phải là cái cớ để phạm tội, mà chính là động lực mạnh mẽ nhất để sống thánh sạch. Tít 2:11-12 dạy: "Vì ân điển của Đức Chúa Trời hay cứu mọi người... dạy chúng ta chừa bỏ sự không tin kính..." Chúng ta sống cho Ngài vì biết rằng chính Ngài đã ban sự sống cho chúng ta. Tình yêu thương và phục vụ anh em cũng xuất phát từ lòng biết ơn đó.

4. Nền Tảng cho Sự Cầu Nguyện và Truyền Giáo Mạnh Mẽ: Khi rao giảng, chúng ta không dựa vào tài hùng biện hay nghệ thuật thuyết phục của con người, mà cậy nhờ vào quyền năng của Thánh Linh, Đấng có thể mở lòng người nghe như Ngài đã mở lòng Ly-đi (Công vụ 16:14). Chúng ta cầu nguyện cách sốt sắng cho sự cứu rỗi của người khác, vì tin rằng chỉ Đức Chúa Trời mới có thể ban sự sống thuộc linh.

Sau khi nghiên cứu các phân đoạn Kinh Thánh then chốt, có thể thấy quan điểm Duy thần tái sanh thuyết phù hợp hơn với toàn bộ sự dạy dỗ của Kinh Thánh về tình trạng hư mất tuyệt đối của con người và sự cứu chuộc toàn vẹn bởi ân điển. Sự tái sanh là hành động sáng tạo mới, đem sự sống từ sự chết, hoàn toàn do Đức Chúa Trời Ba Ngôi thực hiện: Cha định trước, Con chuộc tội, Thánh Linh ban sự sống.

Tuy nhiên, điều này không phủ nhận trách nhiệm đáp ứng của con người. Kinh Thánh luôn kêu gọi mọi người ăn năn và tin (Mác 1:15, Công vụ 17:30). Mầu nhiệm nằm ở chỗ: chính đức tin ăn năn đó là món quà được ban cho bởi ân điển tái tạo (Ê-phê-sô 2:8, Phi-líp 1:29). Chúng ta tin vì đã được ban cho sự sống mới để tin. Đây không phải là nghịch lý logic, mà là sự mầu nhiệm của ân điển mà tâm trí tự nhiên không thể thấu hiểu trọn vẹn.

Cuối cùng, mục đích của mọi sự là để Đức Chúa Trời được vinh hiển trong sự khôn ngoan, thương xót và quyền năng vô hạn của Ngài. Quan điểm duy thần tái sanh đặt nền tảng cứu rỗi vững chắc trên tảng đá là chính Đức Chúa Trời, giúp tín đồ sống một đời sống khiêm nhường, biết ơn, vững vàng và nhiệt thành phục vụ Chúa.

"Vì anh em bởi ân điển, nên đức tin mà được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình." (Ê-phê-sô 2:8-9)