Kinh Thánh và Vấn Đề Hội Nhập Văn Hóa
Trong một thế giới ngày càng toàn cầu hóa và đa văn hóa, Cơ Đốc nhân thường xuyên đối diện với câu hỏi thực tiễn và thần học: Làm thế nào để sống đức tin của mình giữa muôn vàn sắc màu văn hóa? Liệu chúng ta phải tách biệt hoàn toàn, tạo ra một “văn hóa Cơ Đốc” thuần túy, hay chúng ta có thể và nên hội nhập một cách khôn ngoan? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát Kinh Thánh để tìm ra những nguyên tắc nền tảng, những hình mẫu cụ thể và những giới hạn rõ ràng cho vấn đề hội nhập văn hóa (cultural engagement) của dân sự Đức Chúa Trời.
Khải tượng về mối quan hệ giữa dân sự Chúa và thế gian được Chúa Giê-xu cô đọng trong lời cầu nguyện thượng tế của Ngài: “Con chẳng cầu Cha cất họ khỏi thế gian, nhưng xin Cha gìn giữ họ cho khỏi điều ác. Họ không thuộc về thế gian, cũng như con không thuộc về thế gian” (Giăng 17:15-16). Đây là nguyên lý song đôi định hình mọi suy nghĩ về hội nhập. Từ ngữ Hy Lạp được dùng cho “thế gian” ở đây là kosmos (κόσμος), thường chỉ về hệ thống trật tự, giá trị và tinh thần chống nghịch lại Đức Chúa Trời đang thống trị thế giới này. Người tin Chúa được định vị một cách nghịch lý: ở trong không gian địa lý và xã hội của kosmos, nhưng không thuộc về bản chất và cứu cánh của nó.
Sứ đồ Phao-lô cũng trình bày rõ ràng mệnh lệnh này: “Đừng làm theo đời nầy” (Rô-ma 12:2a). Cụm “đời nầy” trong nguyên ngữ là aiōni toutō (αἰῶνι τούτῳ), chỉ về “thời đại hiện tại” với đặc tính tội lỗi và hư hoại của nó. Tuy nhiên, mệnh lệnh tiếp theo không phải là “chạy trốn” mà là “hãy biến hóa bởi sự đổi mới của tâm thần mình” (Rô-ma 12:2b). Động từ “biến hóa” (metamorphoō - μεταμορφόω) nói lên một sự thay đổi từ bên trong ra bên ngoài, một tiến trình liên tục. Như vậy, thái độ không phải là thụ động hay cách ly, mà là chủ động biến đổi để có khả năng “thử cho biết ý muốn tốt lành, đẹp lòng và trọn vẹn của Đức Chúa Trời là thể nào” ngay giữa lòng thế gian.
Gương mẫu tối cao cho việc hội nhập văn hóa chính là Chúa Giê-xu Christ trong sự nhập thể. Ngôi Lời, vốn là Đức Chúa Trời, đã “trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta” (Giăng 1:14). Động từ “ở” (skēnoō - σκηνόω) có nghĩa đen là “dựng lều”, diễn tả sự cư ngụ tạm thời nhưng thực sự bên trong một môi trường. Chúa Giê-xu không xuất hiện như một thiên sứ xa lạ, Ngài hoàn toàn bước vào bối cảnh văn hóa, lịch sử, tôn giáo và xã hội của dân Do Thái thế kỷ thứ nhất.
- Ngài giữ các lễ nghi: Chúa Giê-xu được cắt bì (Lu-ca 2:21), dự lễ Vượt Qua (Lu-ca 2:41), lên đền thờ cầu nguyện, và giữ các ngày lễ trọng thể (ví dụ: Giăng 7:10).
- Ngài sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh văn hóa: Các ẩn dụ của Ngài về người gieo giống, kho tàng, người chăn chiên đều bắt nguồn từ đời sống nông nghiệp và xã hội đương thời.
- Ngài giao tiếp với mọi tầng lớp: Từ các thầy thông giáo (Lu-ca 20:39-40) đến người thu thuế (Ma-thi-ơ 9:9-13), từ người Sa-ma-ri khác văn hóa (Giăng 4:7-26) đến sĩ quan La Mã ngoại bang (Ma-thi-ơ 8:5-13).
Tuy nhiên, sự hội nhập của Ngài không bao giờ là sự thỏa hiệp. Ngài không ngần ngại chất vấn, sửa sai và vượt lên trên những truyền thống văn hóa-tôn giáo khi chúng đối nghịch với ý chỉ Đức Chúa Trời (Mác 7:1-13). Ngài là hiện thân của nguyên tắc: thâm nhập tối đa, nhưng không đồng hóa với tội lỗi.
Sứ đồ Phao-lô, nhà truyền giáo vĩ đại cho dân Ngoại bang, đã đưa ra một tuyên bố chiến lược rõ ràng về hội nhập văn hóa: “Tôi đã được tự do đối với mọi người, mà tôi ép mình làm tôi mọi cho mọi người, hầu cho tôi được nhiều người hơn… Tôi ở với người Giu-đa như người Giu-đa, hầu được những người Giu-đa; ở với người dưới quyền luật pháp như kẻ dưới quyền luật pháp, dầu chính tôi chẳng ở dưới quyền luật pháp, hầu được những người dưới quyền luật pháp;… Tôi đã trở nên mọi cách cho mọi người, để cứu chuộc được một vài người không cứ cách nào” (1 Cô-rinh-tô 9:19-22).
Động từ “trở nên” (ginomai - γίνομαι) cho thấy đây là một hành động chủ động, linh hoạt thích ứng. Phao-lô ý thức về sự tự do của mình trong Đấng Christ, nhưng ông tự nguyện “ép mình” (doulagōgeō - δουλαγωγέω, nghĩa là “bắt làm nô lệ”) vì cớ Phúc Âm. Điều này thể hiện qua:
- Với người Do Thái: Ông làm lễ khấn nguyền, cắt tóc (Công vụ 18:18), và chịu lễ thanh tẩy (Công vụ 21:26) để không gây cớ vấp phạm và mở cánh cửa truyền giảng.
- Với người Ngoại bang (Hy Lạp): Tại Athens, ông trích dẫn thi ca Hy Lạp (“Vì chúng ta cũng là dòng dõi của Ngài” – trích từ thi sĩ Aratus) và nói về “đấng không biết” trên bàn thờ để dẫn dắt họ đến với Đức Chúa Trời chân thật (Công vụ 17:22-28). Ông sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh và điểm tiếp xúc văn hóa của họ.
Tuy nhiên, mục đích tối hậu được Phao-lô nêu rõ: “hầu cho tôi cũng có phần trong phúc âm ấy” (1 Cô-rinh-tô 9:23). Hội nhập không phải là cứu cánh; nó là phương tiện để chia sẻ sứ điệp cứu rỗi bất biến. Ông không “trở nên mọi cách” trong giáo lý hay đạo đức. Ông vẫn quyết liệt đối đầu với thuyết ngộ đạo, thờ lạy thần tượng và tội tình dục – những phần của văn hóa Hy-La thời đó (1 Cô-rinh-tô, Ga-la-ti).
Kinh Thánh không ủng hộ thuyết tương đối văn hóa, nơi mọi tập tục đều được chấp nhận. Có những đường ranh rõ ràng mà Cơ Đốc nhân không được vượt qua.
1. Sự Thờ Phượng Thần Tượng (Idolatry): Đây là ranh giới tuyệt đối. Dân Y-sơ-ra-ên bị cảnh cáo nghiêm khắc không học theo thói tục của Ca-na-an, như thiêu con cái tế thần, đồng bóng, bói khoa (Phục truyền 18:9-12). Trong Tân Ước, Phao-lô dạy: “Chớ mang ách chung với kẻ chẳng tin… Sự công bình với sự gian ác có thông đồng nhau chăng?… Hãy ra khỏi giữa chúng nó, hãy phân rẽ ra khỏi chúng nó” (2 Cô-rinh-tô 6:14-17), đặc biệt liên quan đến việc dự tiệc cúng thần tượng (1 Cô-rinh-tô 10:14-22). Văn hóa nào cổ vũ sự thờ phượng đối tượng khác ngoài Đức Chúa Trời Ba Ngôi, Cơ Đốc nhân phải từ chối tham dự.
2. Những Hành Vi Trái Với Đạo Đức Kinh Thánh: Nhiều nền văn hóa chuẩn hóa những hành vi mà Kinh Thánh gọi là tội lỗi (như tà dâm, gian tham, nói dối, ghét người). Sứ đồ Phi-e-rơ dạy: “anh em chớ nên ép mình vào thói quen đời nầy” (1 Phi-e-rơ 1:14). Chúng ta được kêu gọi để “là ánh sáng cho thế gian” (Ma-thi-ơ 5:14), nghĩa là phải khác biệt và phơi bày sự tối tăm của những chuẩn mực văn hóa sai lầm.
3. Truyền Thống Lấn Át Lẽ Thật: Chúa Giê-xu quở trách những người Pha-ri-si vì “bỏ điều răn của Đức Chúa Trời, mà giữ lời truyền khẩu của loài người” (Mác 7:8). Khi một truyền thống văn hóa (dù mang vẻ “tôn giáo”) mâu thuẫn hoặc làm lu mờ lẽ thật của Phúc Âm, thì lẽ thật phải được ưu tiên.
Làm thế nào để áp dụng những nguyên tắc Kinh Thánh này vào đời sống hằng ngày?
1. Tìm Hiểu và Đánh Giá Văn Hóa Bằng Cặp Mắt Kinh Thánh: Trước khi chấp nhận hoặc từ chối một yếu tố văn hóa (lễ hội, trang phục, nghệ thuật, cách giao tiếp…), hãy đặt câu hỏi: Điều này có liên quan đến thờ thần tượng không? (1) Có cổ vũ hành vi tội lỗi không? (2) Có làm vinh hiển Đức Chúa Trời và gây dựng người khác không? (1 Cô-rinh-tô 10:31). Có những yếu tố trung lập (ăn uống, âm nhạc, phong cách) có thể được sử dụng cách tự do nhưng khôn ngoan.
2. Hội Nhập Với Thái Độ Truyền Giáo: Như Phao-lô, hãy chủ động tìm hiểu văn hóa của người xung quanh (hàng xóm, đồng nghiệp) để tìm “điểm tiếp xúc”. Có thể tham dự lễ hội địa phương với tư cách quan sát và giao tiếp, không phải tham gia vào phần thờ cúng sai lầm. Sử dụng những câu chuyện, hình ảnh văn hóa quen thuộc để giải thích Phúc Âm một cách sáng tạo.
3. Phân Biệt Giữa Văn Hóa và Lẽ Thật: Đừng đánh đồng những tập quán của Hội Thánh địa phương bạn (ví dụ: phong cách thờ phượng, giờ giấc nhóm lại) với chính đạo Cơ Đốc. Hãy nhạy cảm với các tín hữu từ nền văn hóa khác, tránh gây chia rẽ vì những khác biệt không thuộc về cốt lõi đức tin.
4. Can Đảm Giữ Vững Lập Trường: Sẽ có lúc bạn phải nói “không” với một tập tục phổ biến trong xã hội. Hãy giải thích cách ôn hòa, lấy lòng yêu thương, rằng vì niềm tin nơi Chúa Giê-xu, bạn không thể tham gia. Sự từ chối khôn ngoan đôi khi lại là lời chứng mạnh mẽ nhất về một nền văn hóa thiên đàng khác biệt.
5. Tích Cực Góp Phần Xây Dựng Văn Hóa: Cơ Đốc nhân không chỉ phản ứng với văn hóa, mà được kêu gọi góp phần cải tạo và xây dựng văn hóa. Qua sự trung thực trong công việc, sự sáng tạo trong nghệ thuật, sự công bằng trong xã hội và tình yêu thương trong cộng đồng, chúng ta có thể “ướp mặn” và “chiếu sáng” cho nền văn hóa xung quanh (Ma-thi-ơ 5:13-16).
Kinh Thánh không ủng hộ thái độ “pháo đài” khép kín, cũng không chấp nhận sự “hòa tan” vô nguyên tắc. Thay vào đó, Chúa kêu gọi chúng ta bước vào một cuộc “hội nhập thánh khiết” – một sự tham gia chủ động, khôn ngoan và có phân biệt vào đời sống văn hóa xung quanh. Mô hình là Chúa Giê-xu, Đấng nhập thể trọn vẹn; chiến lược là Phao-lô, người trở nên mọi cách vì Phúc Âm; và mệnh lệnh là phải nên thánh trong sự kính sợ Đức Chúa Trời (1 Phi-e-rơ 1:15-16).
Ước mong mỗi chúng ta, được Lời Chúa dẫn dắt và Thánh Linh soi sáng, có thể sống như những công dân Nước Thiên đàng ngay giữa lòng trần thế, vừa gìn giữ được sự thuần khiết của đức tin, vừa trở nên cầu nối đưa ánh sáng Phúc Âm xuyên thấu vào mọi ngõ ngách của văn hóa nhân loại.
“Hỡi anh em, như vậy thì trong khi chờ đợi các điều đó, anh em phải làm cho chắc chắn về sự Chúa kêu gọi và chọn lựa mình. Vì anh em làm những điều đó, thì chẳng bao giờ vấp ngã. Vì như vậy anh em sẽ được cho vào cách rộng rãi trong nước đời đời của Chúa và Cứu Chúa chúng ta là Đức Chúa Jêsus Christ.” (2 Phi-e-rơ 1:10-11)