Kinh Thánh có ý gì khi dạy chúng ta đừng xét đoán người khác?

Trong xã hội ngày nay, nơi mà mạng xã hội và văn hóa "hủy diệt" (cancel culture) đang thịnh hành, lời dạy "đừng xét đoán" của Kinh Thánh thường bị trích dẫn một cách nông cạn, đôi khi bị lạm dụng để bào chữa cho tội lỗi hoặc ngăn cản sự quở trách chính đáng. Tuy nhiên, để hiểu thấu đáo mạng lệnh này, chúng ta phải lặn sâu vào bản văn Kinh Thánh, khám phá ngữ cảnh, từ ngữ gốc và toàn bộ sự dạy dỗ của Lời Chúa. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu ý nghĩa của việc "đừng xét đoán người khác" theo quan điểm của Thánh Kinh Tin Lành.

Phân đoạn then chốt và được biết đến nhiều nhất về chủ đề này nằm trong Bài Giảng Trên Núi:

"Hãy đoán xét cho khỏi bị đoán xét; vì các ngươi bị đoán xét thể nào, thì hãy đoán xét thể ấy; các ngươi đoán người ta sao, thì hãy chịu người ta đoán mình vậy. Sao ngươi dòm thấy cái rác trong mắt anh em ngươi, mà chẳng thấy cây đà trong mắt mình? Sao ngươi nói được với anh em rằng: Ðể tôi lấy cái rác ra khỏi mắt anh em, và nay, cây đà ở trong mắt ngươi? Hỡi kẻ giả hình! trước hết phải lấy cây đà khỏi mắt mình đi, rồi mới thấy rõ mà lấy cái rác ra khỏi mắt anh em mình." (Ma-thi-ơ 7:1-5, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)

Để hiểu rõ, chúng ta phải tra xét từ ngữ gốc. Từ "đoán xét" trong tiếng Hy Lạp là **"κρίνω" (krino)**. Từ này có một phổ nghĩa rộng, bao gồm: phân biệt, quyết định, phán xét, kết án, hoặc xử án. Trong bối cảnh của Ma-thi-ơ 7, ý nghĩa chính là **"lên án" (condemn)** hoặc **"phán xét với thái độ tự tôn và khắc nghiệt"**. Chúa Giê-xu không cấm việc phân biệt đúng sai (discernment), nhưng Ngài nghiêm cấm thái độ phán xét vội vàng, khắt khe, và thiếu lòng thương xót, xuất phát từ tấm lòng kiêu ngạo và đạo đức giả.

Hình ảnh "cây đà" (δοκὸς - dokos, nghĩa là xà nhà lớn) và "cái rác" (κάρφος - karphos, nghĩa là mảnh vụn, rơm rác) là một phép cường điệu đầy tính nghệ thuật. Nó vạch trần sự mâu thuẫn nơi con người: chúng ta cực kỳ nhạy bén với lỗi lầm nhỏ nhặt của người khác (cái rác) trong khi hoàn toàn mù quáng trước những tội lỗi nghiêm trọng, có hệ thống của chính mình (cây đà). Hành động "xét đoán" ở đây gắn liền với thân phận "kẻ giả hình" (ὑποκριτής - hupokritēs, nguyên nghĩa là "diễn viên đeo mặt nạ").

Một sự hiểu lầm phổ biến là cho rằng Cơ Đốc nhân không được phép có bất kỳ nhận định nào về hành vi của người khác. Điều này trái ngược với toàn bộ sự dạy dỗ của Kinh Thánh. Cần phải có sự phân biệt rõ ràng:

1. Xét Đoán Sai Trái (Sự Lên Án):

• Động cơ: Từ sự kiêu ngạo, tự tôn, muốn hạ thấp người khác để nâng mình lên.
• Thái độ: Khắc nghiệt, không có lòng thương xót, vội vàng dựa trên bề ngoài hoặc thông tin thiếu sót.
• Mục đích: Làm tổn thương, hủy hoại thanh danh, và tự cho mình quyền của Đức Chúa Trời.
• Kinh Thánh cảnh báo: "Vậy thì, hỡi anh em, chớ có đoán xét nhau nữa; thà nhứt định đừng để hòn đá vấp phạm trước mặt anh em mình, hoặc làm cho anh em sa ngã." (Rô-ma 14:13). "Hỡi anh em, chớ oán grế nhau, hầu cho khỏi bị đoán xét. Kìa, Đấng đoán xét đứng trước cửa." (Gia-cơ 5:9).

2. Phân Biệt Theo Lẽ Thật (Sự Phân Biệt Khôn Ngoan):

• Động cơ: Từ tình yêu thương (A-ga-pê), mong muốn gìn giữ sự thánh khiết của Hội Thánh và phục hồi người sa ngã.
• Thái độ: Khiêm nhường, đau buồn, cầu nguyện, và được thực hiện trên nền tảng của Lời Chúa.
• Mục đích: Cứu vớt, gây dựng, và bảo vệ cộng đồng đức tin.
• Kinh Thánh dạy dỗ: "Phải, tôi thật nói rằng, hễ anh em nhơn danh Đức Chúa Jêsus nhóm nhau lại, và có hai ba người trong anh em hiệp ý với nhau mà cầu xin việc chi, thì Cha ta ở trên trời sẽ cho họ. Vì nơi nào có hai ba người nhơn danh ta nhóm nhau lại, thì ta ở giữa họ." (Ma-thi-ơ 18:19-20 - trong ngữ cảnh kỷ luật). "Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng; vì có nhiều tiên tri giả đã hiện ra trong thiên hạ." (1 Giăng 4:1). Thậm chí, Phao-lô quở trách Hội Thánh Cô-rinh-tô vì đã không xét đoán (theo nghĩa phân xử, kỷ luật) người phạm tội loạn luân trong vòng họ (1 Cô-rinh-tô 5:12-13).

Sự khác biệt then chốt nằm ở thẩm quyền và tấm lòng. Chúng ta bị cấm đoán khi cố gắng chiếm lấy ngôi vị của Đấng Thẩm Phán Tối Cao, Đấng duy nhất biết rõ lòng người (Giê-rê-mi 17:10). Nhưng chúng ta được kêu gọi để phân biệt, nhận định với tư cách là con cái của sự sáng, dưới sự hướng dẫn của Thánh Linh và Lời Chúa.

Kinh Thánh không chỉ ra lệnh mà còn chỉ rõ hậu quả của việc không vâng lời:

1. Bị Chính Mình Xét Đoán Lại: Nguyên tắc "các ngươi bị đoán xét thể nào, thì hãy đoán xét thể ấy" (Ma-thi-ơ 7:2) là một nguyên tắc thuộc linh. Thước đo chúng ta dùng cho người khác sẽ được Đức Chúa Trời dùng lại cho chính chúng ta. Nếu chúng ta khắt khe, không khoan nhượng, chúng ta sẽ đặt mình dưới sự phán xét khắt khe.
2. Thiếu Lòng Thương Xót: "Vì ngươi không có sự thương xót, nên kẻ xét đoán ngươi cũng không thương xót; song sự thương xót thắng sự đoán xét." (Gia-cơ 2:13). Người hay xét đoán đóng cửa lòng thương xót với người khác và vô tình kêu gọi sự công bình tuyệt đối cho chính mình—một điều không tội nhân nào có thể chịu nổi.
3. Gây Chia Rẽ và Vấp Phạm: Việc xét đoán vô căn cứ hoặc khắc nghiệt làm tổn thương tình anh em, gây nên sự nghi ngờ, ngồi lê đôi mách, và phá vỡ sự hiệp một của Thân Thể Đấng Christ.
4. Xâm Phạm Quyền Tối Cao Của Đức Chúa Trời: "Hỡi anh em, vậy thì, anh em chớ tự phỉnh dối nhau! ... Có một Đấng làm luật và xét đoán, tức là Đấng có quyền cứu và hủy diệt; ngươi là ai, dám đoán xét kẻ lân cận mình?" (Gia-cơ 4:11-12). Câu hỏi "ngươi là ai?" đánh thẳng vào sự kiêu ngạo của con người.

Làm thế nào để chúng ta sống theo lời dạy "đừng xét đoán" một cách cân bằng và khôn ngoan?

1. Bắt Đầu Từ Sự Tự Xét: Trước khi có bất kỳ ý nghĩ nào về người khác, hãy tập thói quen xét lòng mình trước mặt Chúa. "Hãy tự xét mình, rồi hãy ăn..." (1 Cô-rinh-tô 11:28). Hãy cầu nguyện như Đa-vít: "Xin Chúa hãy dò xét tôi, và thử thách tôi; hãy luyện lọc lòng tôi và tâm tôi." (Thi Thiên 26:2).

2. Tập Trung Vào Sự Biến Đổi Cá Nhân: Thay vì dành thời gian "nhổ cỏ" trong vườn người, hãy chăm sóc "cây đà" trong mắt mình. Hãy để Chúa Thánh Linh làm việc nơi chính bạn trước.

3. Hành Động Với Lòng Thương Xót và Sự Khiêm Nhường: "Hỡi anh em, ví bằng có người nào tình cờ phạm lỗi gì, anh em là kẻ có Đức Thánh Linh, hãy lấy lòng mềm mại mà sửa họ lại; chính mình anh em lại phải giữ cho khỏi bị dỗ dành." (Ga-la-ti 6:1). Chữ "mềm mại" (πραΰτης - prautēs) diễn tả sức mạnh được kiểm soát bởi tình yêu thương.

4. Nhìn Bằng Con Mắt Của Ân Điển: Hãy nhớ rằng mỗi người đều đang ở trên một hành trình thuộc linh khác nhau. Hãy cho người khác "sự nghi ngờ có lợi" (benefit of the doubt) và cầu thay cho họ thay vì lên án họ.

5. Khi Cần Phân Biệt, Hãy Dựa Trên Lời Chúa, Không Phải Cảm Tính: Nếu có một vấn đề về giáo lý hay đạo đức nghiêm trọng cần được đối diện, hãy làm điều đó với tấm lòng đau buồn, với sự dẫn dắt của Kinh Thánh, và theo các bước mà Chúa Giê-xu đã chỉ dạy trong Ma-thi-ơ 18:15-17.

Lời dạy "đừng xét đoán" của Kinh Thánh không phải là lời bào chữa cho sự dửng dưng, nhu nhược hay thỏa hiệp với tội lỗi. Đó là lời kêu gọi mạnh mẽ đến sự khiêm nhường sâu sắc và lòng thương xót triệt để. Nó giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng độc hại của việc phải làm thẩm phán cho người khác, và trao trả quyền tối thượng đó cho Đức Chúa Trời—Đấng công bình nhưng cũng đầy ân điển. Khi chúng ta ngừng tập trung vào lỗi lầm của người khác, chúng ta mới thực sự có thì giờ và tấm lòng để kinh nghiệm sự biến đổi của chính mình trong Chúa Giê-xu Christ, và từ đó, có thể giúp đỡ anh em mình bằng tình yêu chân thật và sự khôn ngoan từ trên cao.

"Vậy chớ có một lời hung ác nào ra từ miệng anh em; nhưng khi đáng nói, hãy nói một vài lời lành giúp ơn cho và có ích lợi cho kẻ nghe đến... Hãy ở với nhau cách nhơn từ, đầy dẫy lòng thương xót, tha thứ nhau như Đức Chúa Trời đã tha thứ anh em trong Đấng Christ vậy." (Ê-phê-sô 4:29, 32)