Chủ nghĩa Vị lợi là gì?

Trong một thế giới đầy phức tạp về đạo đức, nhiều hệ tư tưởng được đề xuất để giúp con người đưa ra những quyết định “đúng đắn”. Một trong những học thuyết có ảnh hưởng lớn là **Chủ nghĩa Vị lợi (Utilitarianism)**. Tuy nhiên, với tư cách là Cơ Đốc nhân, niềm tin và tiêu chuẩn đạo đức của chúng ta không được xây dựng trên triết lý nhân loại, mà trên Lời hằng sống của Đức Chúa Trời. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu về bản chất của chủ nghĩa vị lợi, đối chiếu nó với giáo lý Kinh Thánh, và tìm ra nguyên tắc dẫn đường cho đời sống đức tin của chúng ta.

Chủ nghĩa Vị lợi, cốt lõi là một học thuyết đạo đức **hậu quả luận (consequentialism)**. Nó cho rằng giá trị đạo đức của một hành động được quyết định hoàn toàn bởi **kết quả** hoặc **hậu quả** mà nó mang lại. Tiêu chuẩn tối thượng là đạt được **"điều thiện tối đa cho số người tối đa"** ("the greatest good for the greatest number").

Hai nhà triết học thường được nhắc đến là Jeremy Bentham và John Stuart Mill. Bentham đề xuất "**Phép tính Sướng-Khổ**" (Hedonic Calculus), đo lường hành động dựa trên cường độ, thời gian, sự chắc chắn, tính gần kề... của niềm vui và nỗi đau nó tạo ra. Mill sau đó phân biệt giữa những niềm vui "cao cấp" (tinh thần) và "thấp kém" (thể xác).

Một cách đơn giản, chủ nghĩa vị lợi khuyên: **Hãy chọn hành động nào tạo ra nhiều lợi ích (hạnh phúc, niềm vui, sự thỏa mãn) và giảm thiểu đau khổ nhất, cho nhiều người nhất.** Nghe có vẻ hợp lý và thậm chí "nhân văn". Tuy nhiên, nó đặt ra những câu hỏi sâu sắc: "Lợi ích" là gì? Ai định nghĩa nó? Và điều gì sẽ xảy ra với thiểu số, cá nhân khi lợi ích của họ bị hy sinh cho đa số?

Kinh Thánh không trình bày một hệ thống đạo đức dựa trên tính toán hậu quả. Thay vào đó, nền tảng đạo đức Cơ Đốc được xây dựng trên: (1) Bản tính thánh khiết và công bình của Đức Chúa Trời, và (2) Mệnh lệnh rõ ràng từ Ngài.

1. Nguồn Gốc Của "Điều Thiện": Chủ nghĩa vị lợi để con người tự định nghĩa "điều thiện" dựa trên cảm xúc và trải nghiệm. Nhưng Kinh Thánh tuyên bố: **"Chỉ có một Đấng là nhân lành, mà thôi, ấy là Đức Chúa Trời"** (Ma-thi-ơ 19:17). Điều thiện (ἀγαθός, *agathos*) bắt nguồn từ chính Đức Chúa Trời. Ngài là tiêu chuẩn tuyệt đối. Hành động "tốt" là hành động phù hợp với bản tính và ý muốn của Ngài, bất kể hậu quả ngắn hạn có vẻ như thế nào.

2. Phương Tiện và Mục Đích: Chủ nghĩa vị lợi biện minh cho việc sử dụng phương tiện xấu nếu nó dẫn đến mục đích tốt (ví dụ: nói dối vì "cứu mạng người"). Kinh Thánh cấm điều này. **"Chúng ta há nên làm dữ để được lành sao?"** (Rô-ma 3:8). Đức Chúa Trời không chỉ quan tâm đến kết quả cuối cùng, mà còn quan tâm đến **tính cách** và **sự vâng lời** của chúng ta trong quá trình. Chúa Giê-xu phán: **"Nếu các ngươi yêu mến ta, thì giữ gìn các điều răn ta"** (Giăng 14:15). Sự vâng phục là biểu hiện của tình yêu, không phải là sự tính toán.

3. Giá Trị Cá Nhân Vô Điều Kiện: Chủ nghĩa vị lợi, trên lý thuyết, có thể biện minh cho việc hy sinh một người vô tội vì lợi ích của cộng đồng. Điều này đi ngược hoàn toàn với giáo lý Kinh Thánh về **giá trị con người**. Mỗi người đều được tạo dựng **theo hình ảnh Đức Chúa Trời** (Sáng-thế Ký 1:27). Sự cứu chuộc của Đấng Christ là cho **"từng người"** (I Cô-rinh-tô 12:27). Chúa Giê-xu kể về người chăn chiên bỏ 99 con để đi tìm **một** con chiên lạc (Lu-ca 15:4-7), thể hiện giá trị vô cùng của mỗi một cá nhân trước mặt Đức Chúa Trời.

4. Sự Hy Sinh Của Đấng Christ - Một Phản Đề Hoàn Hảo: Theo tính toán vị lợi thuần túy, sự chết của Chúa Giê-xu - một người vô tội - là một sự bất công và tổn thất. Nhưng theo kế hoạch cứu chuộc của Đức Chúa Trời, đó là sự bày tỏ tình yêu thương cao cả nhất. **"Vì Đức Chúa Trời yêu thương thế gian, đến nỗi đã ban Con một của Ngài, hầu cho hễ ai tin Con ấy không bị hư mất mà được sự sống đời đời"** (Giăng 3:16). Đây không phải là sự tính toán giữa thiệt hơn, mà là **ân điển** (χάρις, *charis*) - ơn nhưng không, xuất phát từ bản tính yêu thương của Đức Chúa Trời. Chính Chúa Giê-xu đã dạy: **"Chẳng có sự yêu thương nào lớn hơn là vì bạn hữu mà phó sự sống mình"** (Giăng 15:13). Tình yêu thương (ἀγάπη, *agapē*) này vượt trên mọi phép tính vị lợi.

Dù có vẻ vô hại, tư duy vị lợi có thể len lỏi vào đời sống Hội Thánh và cá nhân tín hữu một cách tinh vi:

• Trong Truyền Giáo & Mục Vụ: Chỉ tập trung vào những nơi "hiệu quả", nơi có nhiều người tin Chúa, mà bỏ qua những vùng đất khó khăn, những cá nhân "khó tiếp cận". Kinh Thánh ghi Chúa Giê-xu thi hành chức vụ tại các làng mạc hẻo lánh (như tại Sy-đôn với người đàn bà Ca-na-an – Ma-thi-ơ 15:21-28) và quan tâm đến từng cá nhân (như Xa-chê – Lu-ca 19:1-10).
• Trong Dâng Hiến: Chỉ dâng hiến khi thấy "kết quả rõ ràng" từ Hội Thánh, hoặc tính toán món tiền đó mang lại "lợi ích" gì cho bản thân. Nhưng Chúa dạy: **"Mỗi người nên tùy theo lòng mình đã định mà quyên ra, không phải phàn nàn hay là vì ép uổng; vì Đức Chúa Trời yêu kẻ thí của cách vui lòng"** (II Cô-rinh-tô 9:7). Động cơ là lòng rộng rãi vui thích, không phải đầu tư cho kết quả.
• Trong Quyết Định Đạo Đức Cá Nhân: Biện minh cho một hành vi sai trái (như nói dối, tham ô nhỏ, thỏa hiệp đức tin) vì cho rằng nó "giúp gia đình", "giữ hòa khí", hay "có lợi cho công việc Chúa". Đây chính là tư tưởng **"làm dữ để được lành"** mà sứ đồ Phao-lô đã lên án.
• Trong Nhận Thức Về Tội Lỗi: Nghĩ rằng tội "nhỏ" (theo mắt người) thì không đáng quan tâm, miễn là không gây hại lớn cho ai. Nhưng Kinh Thánh dạy: **"Vì người nào giữ trọn luật pháp, mà phạm một điều răn, thì cũng đáng tội như đã phạm hết thảy"** (Gia-cơ 2:10). Tội lỗi, trước hết, là sự phản nghịch chống lại Đấng Thánh khiết, bất kể hậu quả của nó có vẻ lớn hay nhỏ.

Vậy, đâu là nền tảng để Cơ Đốc nhân đưa ra quyết định? Không phải phép tính sướng-khổ, mà là:

1. Nguyên Tắc Vâng Phục Đức Chúa Trời (Theonomic Principle): Hành động của chúng ta phải xuất phát từ sự tìm kiếm và vâng theo ý muốn Đức Chúa Trời đã được bày tỏ trong Kinh Thánh. **"Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành"** (II Ti-mô-thê 3:16-17). Lời Chúa là thước đo tối cao.

2. Nguyên Tắc Yêu Thương (The Love Principle): Luật pháp tóm lại trong một điều răn: **"Ngươi hãy hết lòng, hết linh hồn, hết ý mà yêu Chúa, là Đức Chúa Trời ngươi... Ngươi hãy yêu người lân cận như mình"** (Ma-thi-ơ 22:37-39). Tình yêu thương chân thật (*agapē*) luôn tìm kiếm điều tốt nhất cho người khác dựa trên tiêu chuẩn của Đức Chúa Trời, chứ không phải dựa trên cảm xúc hay lợi ích cá nhân.

3. Nguyên Tắc Làm Sáng Danh Chúa (The Doxological Principle): Mục đích tối thượng của mọi hành động là làm vinh hiển Đức Chúa Trời. **"Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm"** (I Cô-rinh-tô 10:31). Khi đặt sự tôn vinh Chúa làm trung tâm, chúng ta sẽ được giải thoát khỏi những tính toán ích kỷ.

4. Nguyên Tắc Đức Tin (The Faith Principle): Chúng ta tin cậy rằng Đức Chúa Trời chủ quản mọi hậu quả. Dù hành động vâng lời của chúng ta có dẫn đến kết quả trần thế không như ý, chúng ta vẫn tin Ngài đang cai trị và sẽ biến mọi sự hiệp lại làm ích cho những kẻ yêu mến Ngài (Rô-ma 8:28). Điều này cho phép chúng ta **"bước đi bởi đức tin, chẳng phải bởi mắt thấy"** (II Cô-rinh-tô 5:7).

1. Kiểm Tra Bằng Lời Chúa: Trước mỗi quyết định quan trọng, hãy tự hỏi: Kinh Thánh có nói gì rõ ràng về vấn đề này không? Có nguyên tắc nào có thể áp dụng? Hành động này có phù hợp với bản tính thánh khiết của Chúa không?
2. Cầu Nguyện Tìm Ý Muốn Chúa: Xin Chúa Thánh Linh, là Đấng Dẫn Dắt vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13), soi sáng và hướng dẫn bạn. Hãy cầu xin sự khôn ngoan từ nơi Ngài (Gia-cơ 1:5).
3. Xét Động Cơ: Thành thật với chính mình trước mặt Chúa. Động cơ của tôi có phải là yêu Chúa, vâng lời Ngài, và yêu thương người khác thật sự không? Hay là sự sợ hãi, tính toán, hoặc tư lợi?
4. Tham Khảo Ý Kiến Từ Hội Thánh: Tìm kiếm lời khuyên từ những anh chị em trưởng thành trong đức tin, những người có thể giúp bạn nhìn vấn đề khách quan hơn dưới ánh sáng Kinh Thánh (Châm-ngôn 11:14).
5. Sẵn Sàng Chấp Nhận Hậu Quả Trần Thế Vì Sự Vâng Lời: Như các môn đồ đầu tiên đã làm khi bị cấm giảng đạo: **"Chúng tôi cứ phải vâng lời Đức Chúa Trời hơn là vâng lời người ta"** (Công-vụ 5:29).

Chủ nghĩa vị lợi, với mục tiêu "hạnh phúc cho số đông", là một sản phẩm của tư duy nhân bản hữu hạn. Nó thiếu một nền tảng tuyệt đối cho điều "thiện", dễ dàng chà đạp lên cá nhân và biện minh cho phương tiện xấu. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi sống theo một tiêu chuẩn cao hơn và vĩnh cửu hơn: **ý muốn trọn vẹn và tốt lành của Đức Chúa Trời** (Rô-ma 12:2).

Đời sống đức tin của chúng ta không phải là một bài toán tối ưu hóa lợi ích, mà là một mối quan hệ yêu thương và vâng phục với Đấng Tạo Hóa. Chính trong sự vâng phục đó, chúng ta tìm thấy sự tự do đích thực và trở nên công cụ để Chúa thực hiện kế hoạch tốt đẹp của Ngài, vốn vượt xa mọi sự tính toán của con người. Hãy để Lời Chúa, được Thánh Linh soi dẫn, là ánh sáng cho đường lối và là nền tảng cho mọi quyết định của chúng ta.